کتابخانه کم نداریم، مشکل مدیریت است/ افشار ایران‌شناسی را بومی کرد

به گزارش خبرنگار ایکنا؛ آئین نکوداشت مرحوم ایرج افشار عصر امروز 19 اسفندماه با حضور محمود نیلی، رئیس دانشگاه تهران، سیدمحمدکاظم بجنوردی رئیس دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، نیکنام حسین‌پور، سرپرست خانه کتاب، حجت الاسلام محمود دعایی، مدیرعامل مؤسسه اطلاعات، اساتید دانشگاه‌ها به ویژه محمدرضا شفیعی کدکنی، اکبر ایرانی، مدیر مؤسسه میراث مکتوب و قدرت الله روشنی زعفران لو، یار دیرین استاد افشار در کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران برگزار شد.
حجت‌الاسلام والمسلمین رسول جعفریان، رئیس کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران در این آئین گفت: افشار از سال 1343 تا 1357 ریاست کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران را برعهده داشت و مهمترین تحول در آن دوره، همین ساختمانی است که امروز به عنوان کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران می‌بینیم و چنان زحمتی کشید که هیچ احساس کهنگی در این بنا نمی‌بینیم، با وجود اینکه حدود 40 سال از ساخت آن می‌گذرد و بایستی یادی از استاد مشکات هم بکنیم که اولین بار نسخ خطی خود را به این کتابخانه اهدا کردند و هسته اولیه کتابخانه مرکزی را بنا گذاشتند.

وی افزود: این کتابخانه به عنوان مهمترین کتابخانه کشور بود، اما پس از تأسیس کتابخانه ملی، تحت الشعاع آن قرار گرفت و نسبت به آن بی‌توجهی‌هایی را شاهد بودیم و در حال حاضر در نقطه‌ای هستیم که چرخه فعالیت این کتابخانه نیازمند توجه مردم و مسئولان است.
جعفریان ادامه داد: ما کتابخانه کم نداریم و مشکل در مدیریت کتابخانه است و نگاه بسته‌ای که نسبت به مدیریت کتابخانه وجود دارد. همچنین مجموعه‌های باارزشی داریم و بسیاری از نسخ فهرست نشده و یا در دسترس قرار نگرفته‌اند؛ از این رو برای ارائه آنها تلاش می‌کنیم. ما که قصد کشورگشایی نداریم اما دوست داریم، سهم هر چند اندکی در زمینه فرهنگ داشته باشیم و استاد ایرج افشار در این زمینه نقش محوری داشت.
وی تصریح کرد: کتابخانه‌های خوبی داریم و باید مدیریت آن را اصلاح کنیم و در این زمینه نیازمند کار نو در حوزه کتابداری هستیم. در حال حاضر تکنولوژی پیشرفت بسیاری داشته و کتابداری نیز از این امر بی‌بهره نبوده است، تکنولوژی در ذهن و آگاهی ما رسوخ کرده و اکنون فناوری جدیدی ذهن و آگاهی را تحت تأثیر قرار داده است و بخش مهمی از این آگاهی مربوط به کتابخانه‌ها است که آنها نیز در حال تبدیل شدن به موزه هستند؛ از این رو باید از این تکنولوژی در مدیریت و کتابداری بهره گرفت.
رئیس کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران ادامه داد: دلخوش کردن به شورای عالی فضای مجازی اشتباه است و به نظر می‌رسد آنها در رابطه با کتاب در فضای مجازی مسئولیتی ندارند، در کشور ما هیچ نهادی متکفل حوزه فضای مجازی در زمینه کتاب نیست که به صورت متمرکز بر آن نظارت کند، در حال حاضر 60 هزار عنوان در کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران وجود دارد و بیشتر مربوط به نسخه‌های نادر است و در کتاب‌خانه‌های دیگر هم نظیر آنها را نداریم و متأسفانه این نسخه‌ها دیجیتالیزه هم نشده‌اند و دانشگاه تهران با توجه به موقعیتی که دارد باید به این موضوع بیش از پیش توجه کند.
وی در ادامه بیان کرد: هیچ دانشگاهی به اندازه دانشگاه تهران در زمینه خرید دیتا و اطلاعات مقاله‌ها هزینه نمی‌کند و در حال حاضر بیش از 8 میلیارد تومان برای خرید اطلاعات و مقاله صرف می‌شود.
آیت الله سیدمصطفی محقق داماد، رئیس تولیت موقوفات افشار در ادامه این مراسم به ابعاد شخصیتی ایرج افشار اشاره کرد و گفت: ایرج ابعاد گوناگون دارد و امروز باید از ابعاد دیگری درباره وی سخن گفت، ایرج افشار کارهای بسیاری کرد و افراد نسبت به هنگامه‌ای که آفرید، انگشت حیرت به دهان دارند که یک تنه این همه کار کرده است. از همه بزرگتر و درشت‌تر این است که اولاً کتاب‌شناس و نسخه‌شناس و کتابدار است و اگر بخواهیم او را در این زمینه تحلیل کنیم، باید با محمدبن اسحاق ابن ندیم مقایسه کنیم. ابن ندیم کتاب الفهرست را نسبت به کتاب‌های تا زمان خود، نوشته و یک کاتالوگر تنها نیست و می‌توان او را دایرةالمعارف‌نویس نامید و فقط نام کتاب را معرفی نکرده، بلکه زندگی مؤلف و خلاصه کتاب را نیز بیان کرده است.

وی افزود: ابن ندیم در این کتاب، تقسیم‌بندی جالبی از علوم زمان خود در سال 377 هجری قمری انجام داده و کتاب‌ها را به کتب مقدس ادیان، نحو و لغت، تاریخ، شعر و شاعران، علوم کلام، فقه و احادیث، فلسفه، علوم قدیم، افسانه، سحر و جادو، مذاهب و ادیان غیرالهی و کیمیا تقسیم کرده است.
محقق داماد ادامه داد: اگر بخواهیم شخصیت‌های دیگری را در زمینه فهرست‌نویسی عنوان کنیم، افراد دیگری نظیر استاد عبدالله انوار و عبدالحسین حائری نیز وجود دارند که فهرست‌نویس نسخ خطی هستند، اما در میان آنها دو ستاره بزرگ به نام محمدتقی دانش‌پژوه و ایرج افشار کارهای اولیه خود را از کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران آغاز کردند.
وی بعد دیگر شخصیت استاد ایرج افشار را بعد ایران‌شناسی وی عنوان کرد و گفت: ایران‌شناسی یک علم است و ظاهراً اول بار غربی‌ها این رشته را به وجود آوردند و به نظر می‌رسد به هر قصد و انگیزه‌ای این کار را انجام دادند، این دانش را به وجود آوردند و ارنست امیل هرتسفلد برای اولین بار درباره تخت جمشید تحقیق کرده است.
رئیس تولیت موقوفات افشار در ادامه گفت: ایرج افشار، ایران‌شناسی را بومی کرد و ایران‌شناسی حتی با روش و متد غربی نیز جای قدردانی دارد. وقف‌نامه‌هایی که از سوی پدر مرحوم افشار نوشته شده، یقیناً با نظر ایرج افشار بوده است؛ چرا که توجه جدی به ایران و ایران‌شناسی داشته است. چه کسی خانه خود را وقف کسانی می‌کند که حتی در خارج از کشور به ایران‌شناسی پرداخته‌اند، افرادی چون کمال عینی، پروفسور فراگنر و ... .

وی ادامه داد: برخی از ایران‌شناسان فقط محقق‌اند و در اعماق خود علاقه و عشق کمتری به ایران دارند، اما نوادری از آنها هستند که در کنار دانش، عشق به ایران خمیره جانشان می‌شود، نظیر ریچارد فرای که وصیت کرده بود پیکرش در شهر اصفهان و در کنار زاینده‌رود به خاک سپرده شود و بسیاری را دیده‌ام که هیچ نگران حقوق ملت ایران نیستند، اما کسانی هم هستند که نگران حقوق ملت ایران، آبروی ملت ایران و تحکیم وحدت ملی ایران هستند و این چنین کسانی ایران‌دوست هستند و من ایرج افشار را چنین فردی یافتم. افشار، ایران گرد بود و با پای پیاده همراه با کسانی چون زریاب خویی، شفیعی کدکنی و ... روستا به روستا را دیده بودند. از این رو در بنیاد افشار تصمیم گرفتیم کتابچه سفرنامه‌ای که دارند را گسترش دهیم و یادداشت‌های منتشر نشده وی را به عنوان جلد دوم این اثر منتشر کنیم.
وی در پایان یادآور شد: ناسپاسی است اگر نامی از منوچهر ستوده نبریم که کتاب از «آستارا تا استارباد» را نوشته و با پای پیاده شمال ایران را طی کرده و به آداب و رسوم و اخلاق این منطقه پرداخته است.

در ادامه این مراسم، قدرت‌الله روشنی زعفرانلو، از مترجمان و خراسان‌شناسان معاصر ايران و از دوستان ایرج افشار به پیشینه تأسیس کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران پرداخت و گفت: ایرج افشار کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران را پایه‌گذاری کرد و در این زمینه زحمات بسیاری را متحمل شد و خدمت بزرگی به فرهنگ کشور کرد. او همواره در خدمت کتاب بود.

وی در ادامه به همکاری و دوستی بیست ساله خود با ایرج افشار اشاره کرد و افزود: افشار علاقه بسیاری به کتابداری داشت و به همین دلیل تلاش کرد تا هر چه زودتر این کتابخانه به ثمر برسد. در کار خود بسیار منظم بود و اقدامات مهمی را در حوزه کتابداری انجام داد.

بر اساس این گزارش، نورالله مرادی، پیشکسوت عرصه کتابداری و از دوستان استاد ایرج افشار دیگر سخنران این مراسم بود که در آغاز گفت: ایرج افشار یک انسان چند بعدی بود و از فرد خارج شده و تبدیل به یک مجموعه و تشکیلات شده بود و از این رو برای شناخت وی باید هر بعد از شخصیت وی به صورت جداگانه مورد بررسی قرار گیرد.

وی افزود: با توجه به بعد کتابداری وی، سابقه کتابداری در ایران به بیش از هزار سال می‌رسد و یکی از کتابخانه‌های مهم در کشور، کتابخانه آستان قدس رضوی است و این میراث عظیم، از کتابداری سنتی به یادگار مانده است. در دهه 30 چند دوره کتابداری نوین در ایران برگزار شد و چند نفر مانند ایرج افشار به فرانسه رفتند و دوره کتابداری نوین را گذراندند و جهش کتابداری ایران از همین کتابداری نوین بوده است که از دهه 40 آغاز شد.

مرادی ادامه داد: تأسیس انجمن کتابداران و راه‌اندازی کارشناسی ارشد رشته کتابداری از سوی ایرج افشار انجام شد و نقش مستقیم و فعال در این زمینه داشت و این امر در دهه 40 با انقلاب آموزشی مقارن بود و هر چند دوستش، محمدتقی دانش‌پژوه با آن مخالف بود، اما افشار موافق این کار بود و با تغییر کتابداری همراه شد.

وی در ادامه عنوان کرد: دومین حضور افشار در حوزه کتابداری، تصدی ریاست کتابخانه ملی بود که این مدیریت 7 ماه بیشتر ادامه نداشت و وی از سمت خود استعفا کرد؛ چرا که متوجه شد خانلری ابرهیم صفا را برای این پست درنظر داشت. در مدت اندکی که در کتابخانه ملی بود، اتفاقات مهمی را رقم زد و بیشتر کارهای مهمی که امروز ثمر داده‌اند، غیر از عرصه نرم‌افزاری مربوط به ایرج افشار است و مهم‌ترین این کارها، راه‌اندازی بخش ایران‌شناسی در کتابخانه ملی بود. همچنین فیپا نیز از کارهای مهم وی است، زمانی که در دانشگاه تهران بود، کارت شناسایی کتابها را می‌نوشت و داخل آنها قرار می‌داد.

مرادی تصریح کرد: تدوین کتابشناسی ملی ایران در سال 1334 از سوی ایرج افشار آغاز شد و کتابشناسی 10 ساله ایران را سال 1344 چاپ کرد و تدوین آن براساس نام نویسنده و نه نام کتاب‌ها است و اولین فهرست کتابشناسی کتابشناسی‌ها را وی تدوین کرده است.

سوسن اصیلی نیز در ادامه این مراسم به فعالیت‌های ایرج افشار در کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران پرداخت و سپس روش و چگونگی تدوین كتابشناسی موضوعی را تشریح کرد.

در پایان این مراسم از خانواده‌های زنده‌یاد آیت الله محمد محمدی گیلانی، غلامرضا علی بابایی و رجبعلی لعل خمسه از حامیان مالی و اهداکنندگان اسناد و نسخه‌های خطی کتاب‌های چاپی به کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران و محمدعلی صحرائیان، سیدحسن معصومی اشکوری و ابراهیم جمیلی تجلیل شد.

همچنین كتاب‌های «كتابشناسی موضوعی تاريخی از چاپكرده‌ها و نوشته‌های ايرج افشار تحقيق و تأليف ميلاد عظيمی و «اسناد تاريخ دانشگاه تهران، موجود در كتابخانه مركزی و مركز اسناد دانشگاه» به كوشش سوسن اصيلی و پریسا کرم‌رضایی رونمایی شد و تالار مرحوم ایرج افشار واقع در کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران افتتاح شد.

یادآور می‌شود، این عناوین از سوی مؤسسه خانه کتاب منتشر شده و علاقه‌مندان می‌توانند این آثار را با 20 درصد تخفیف تهیه کنند.

انتهای پیام

گزارش تصویری این مراسم را اینجا ببینید.