جایگاه زبان روسی در همگرایی روسیه و قزاقستان

به گزارش ایکنا؛ جبرئیل نجفی، دانشجوی دکتری زبان و ادبیات روسی در روسیه در مطلبی با عنوان « نقش و جایگاه زبان روسی درهمگرایی روسیه و قزاقستان» آورده است: اهميت و نقش زبان در شناخت فرهنگ و آداب و رسوم و سنن ملل مختلف  ضرورت همبستگى و پيوند انسان‌شناسى را با زبان‌‌شناسى نشان مى‌دهد. زبان  علاوه بر نقش ارتباطی ، در قدرت تفکر افراد نیز نقش و جایگاه  قابل توجهی دارد و از فاکتورهای مهم در نحوه تفکر فرد است. بدین معنی که نحوه ادراک و توصیف فرد از جهان تحت تأثیر زبان او شکل می گیرد.  

در جهان امروز بالغ بر 7 هزار زبان مجزا از یکدیگر وجود دارد اما به طور گسترده تنها از 8 زبان از جمله روسی برای گفت‌وگو استفاده می‌شود. زبان روسی یکی از شش زبان رسمی سازمان ملل متحد بوده و در فضای شوروی سابق که دارای ویژگی‌های چند ملیتی و بافت نسبتا پیچیده‌ای است از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است .

در این منطقه چندین خانواده‌ مختلف زبانی وجود دارد که زبان روسی در میان آنها غالب است و در فرآیندهای همگرایی نقش مهمی را ایفا می‌کند. زبان روسی در زمان شوروی نه تنها زبان ملت روس، بلکه زبان ملل مختلف نظام شوروی به شمار می‌رفت، زیرا در قانون اساسی شوروی در سال 1977 این زبان نه تنها به عنوان زبان دولتی بلکه زبان گفت‌وگو بین ملل مختلف ثبت شده بود. در حال حاضر نیز زبان روسی  در فرآیندهای علمی و آموزشی کشورهای شوروی سابق بسیار مورد استفاده قرار می گیرد،  زیرا اکثر کنفرانس‌ها و نشست ها به زبان روسی برگزار می‌شوند که این مسئله ریشه در تاریخ مشترک این کشورها دارد.

بسیاری از کشورهای آسیای مرکزی و منطقه قفقاز  تنها در دوران شوروی دارای اشتراکات مختلفی بودند، ولی در حال حاضر تنها زبان روسی در بین آنها به صورت مشترک آن هم در بین نخبگان سیاسی استفاده می‌شود، در حال حاضر این کشورها در اصل از مشترکات بسیار محدودی برخوردار هستند، زیرا  پس از فروپاشی شوروی در این کشورها مدل های کاملا متفاوت اقتصادی و سیاسی دنبال می‌شود.

تعداد جوانان روس زبان در فضای کشورهای شوروی سابق رو به کاهش است. این امر با عواملی همچون کاهش قابل توجه ساعات درسی زبان روسی در موسسات آموزشی این کشورها  وکاهش نرخ تولد در خانواده های روس تبارمرتبط  می‌باشد. وارد شدن به دانشگاه و یا تصاحب شغل در بسیاری از کشورهای شوروی سابق نیازمند آشنایی با زبان دولتی این کشورها است که عدم آشنایی با آن نیز یکی دیگر از دلایل مهاجرت روس ها در سال های اخیر بوده است.

با مهاجرت روس‌ها جایگاه فرهنگ، رسوم و زبان روسی در کشورهای پساشوروی رو به کاهش نهاده است.طبق آمار بیش از 60 درصد روس زبان های اهل ترکمنستان، 50 درصد اهل ازبکستان و 80 درصد اهل تاجیکستان این کشورها را در آغاز دهه نود میلادی ترک کردند. تنها در بلاروس و قرقیزستان زبان روسی به عنوان زبان رسمی شناخته شده است اما در مولداوی ، قزاقستان، تاجیکستان و اوکراین به عنوان زبان گفت‌وگوی بین‌المللی از آن یاد می‌شود.  در بعضی از کشورهای قفقاز همانند گرجستان و ارمنستان اهمییت چندانی برای زبان روسی نشان داده نمی‌شود و از آن به عنوان زبان خارجی یاد می‌شود.

 قزاقستان یکی از کشورهایی است که دارای بیشترین تعداد متکلمین به زبان روسی بعد از فدراسیون روسیه است. در قرن بیستم توسعه و ترویج زبان روسی در قزاقستان آغاز شد. طبق آمارهای رسمی قزاقستان در فوریه سال 2018، 700 177 18  نفر در قزاقستان زندگی می کنند  که روسها 20/20 درصد جمعیت را تشکیل می دهند، یعنی حدودا سه میلیون و ششصد هزار روس در خاک این کشور زندگی می کنند.  تعداد قزاق ها در کل جمعیت این کشور از سال 1999 به میزان 26 درصد افزایش و در مقابل  جمعیت افراد روس 15 درصد کاهش یافته است، و در حال حاضر قزاق ها 67 درصد جمعیت این کشور را تشکیل می دهند. قزاقستان یک کشور چند ملیتی است و در کنار قزاق ها و روس ها، ازبک ها، اوکراینی ها و تاتارها و سایر اقوام نیز زندگی می کنند. .در این کشور کسانی که زبان روسی را زبان مادری خود می‌دانند رو به کاهش است اما با این وجود درصد ارتباطات با استفاده از زبان روسی در سطح بالایی قرار دارد، زیرا استفاده و آموزش زبان روسی از لحاظ قانونی در نظام آموزش و پرورش قزاقستان تثبیت شده است. از زبان روسی در کنار زبان قزاقی در نهادها و سازمانهای دولتی و محلی این کشور استفاده می شود و حتی تکلم به زبان روسی نماد روشنفکری است.بنـا به آمار رسمی قزاقستان نسبت کسانی که تنها به یـک زبـان تکلـم می کنند در میان روسها ۸۳/۹ درصد و این نسبـت در میـان قزاقهـا ۲۵/۲درصـد است. همچنین، دوزبانگی در میان قزاقها 74 درصد و در میان روسها 16 درصد است.

علیرغم آنکه 75 درصد قزاقها زبان روسی  را فراگرفته و به کار می برند ولی به علت عدم تمایل جمعیت اسلاو به فراگیری زبان قزاقی احتمال تبدیل قزاقستان به یک کشور متحد کاهش می یابد.زبان روسی که زبان مورد تکلم نصف جمعیـت قزاقستان بوده زبان ارتباطی بین اقوام مختلف ساکن  این کشور است. علاوه بر این در همه مدارس ابتدایی، زبان روسی آموزش داده می‌شود. دانشگاهها در این کشور از نظر زبان مورد استفاده در تدریس به دو گروه دانشگاههای قزاقی و روسی تقسیم می شوند و در همه دانشگاهها زبان روسی هم تدریس می‌شود . در آغاز سال 2016 تعداد 369 459 نفر دانشجو در دانشگاههای قزاقستان مشغول به تحصیل بودند که از این میان سهم دانشجویانی که به زبان قزاقی تحصیل می کردند ۶۲/۷ درصد و سهم دانشجویانی که به زبان روسی تحصیل می کردند ۳۴/۴ درصد بود، 3 درصد از دانشجویان نیز تحصیلات خود را به زبان انگلیسی می‌گذراندند.

دولتمردان قزاق  سال 2025 را سال تغییر خط قزاقی ازکریل روسی به لاتین نامگذاری کرده‌اند. ترکمنستان نخستین کشور مستقل شده از اتحاد جماهیر شوروی بود که خط سیرلیک خود را به الفبای لاتین تغییر داد، این تغییر در سال 1993 صورت گرفت.چندی پیش هم رئیس‌جمهور قزاقستان حکمی مبنی بر ممنوعیت تکلم به زبان روسی در جلسات کابینه این کشور را صادرکرد. این حکم در حالی صادر شد که برخی از وزیران کابینه این کشور، زبان روسی را به قزاقی ترجیح می‌دهند، خود رهبر قزاقستان نیز به هر دو زبان قزاقی و روسی مسلط است و در سخنرانی‌های خود از هر دو زبان استفاده می‌کند.

روسیه برای تحکیم موقعیت زبان روسی در قزاقستان و دیگر کشورهای شوروی سابق  تلاش می کند. روسیه برای تقویت پیوندهای اجتماعی، فرهنگی و تاریخی خود با جماعت روس تبار قزاقستان تدابیر لازم را اتخاذ نموده است.  روسیه از طرفی برای اعلام زبان روسی به عنوان زبان رسمی به این کشور فشار وارد می کند از طرف دیگر برای تأسیس دانشگاههایی که به زبان روسی تدریس می کنند و به دانشگاه اسلاویان موسوم است از حمایت سیاسی و مالی دریغ نمی کند. به اعتقاد برخی از کارشناسان روس، فقط فدرالی شدن قزاقستان می تواند این کشور را از بی ثباتی و فروپاشی نجات دهد و بخش قابل توجهی از مناطق شمالی قزاقستان به لحاظ تاریخی با روسیه در ارتباط هستند. آنها بر این باورند که روس ها در مناطق شمالی قزاقستان مردمان بومی و ساکنان اصلی این مناطق هستند. در چنین شرایطی می توان گفت ، زبان روسی به یک عامل سیاسی تبدیل شده است.

روسیه همچنین به تلاش های خود برای ترویج استفاده از زبان روسی در سایر کشورها ادامه می‌دهد.  در این راستا سه اقدام اساسی در روسیه صورت گرفت، که می‌توان به موارد زیر اشاره کرد. در سال 2011 میلادی برنامه هدفمندی در زمینه زبان روسی برای سال‌های 2011-2015 تصویب شد، در سال 2007 میلادی «صندوق جهان» روس تأسیس یافت که اهداف اصلی آن  حمایت از برنامه‌های تدریس و توسعه زبان روسی در خارج از روسیه است. در اوایل ماه ژوئن سال 2014 میلادی نیز «شورای زبان روسی» وابسته به ریاست جمهوری روسیه تأسیس یافت.

در رابطه با چشم انداز و آینده زبان روسی در قزاقستان می توان گفت، با وجود تدابیر اتخاذ شده از طرف دولتمردان قزاقستان برای تغییر خط قزاقی از کریل روسی به لاتین، این زبان به خاطر مرز و تاریخ مشترک روسیه و قزاقستان و سطح روابط تجاری بین دو کشور همچنان با استقبال مردم مواجه خواهد شد.

انتهای پیام