عوامل شیمیایی و بیولوژیک؛ آفت اصلی اسناد و کتب/ چند راهکار کلیدی برای نگهداری از قرآن و کتب نفیس

به گزارش ایکنا؛ نشست روش‌های حفاظت و نگهداری از اسناد و کتب، پیش از امروز یکشنبه 16 اردیبهشت در بخش فرهنگوران سرای اهل قلم سی و یکمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران برگزار شد و طی آن محمد حدادی؛ مدیرکل مرمت و حفاظت سازمان اسناد و کتابخانه ملی و جمعی از کارشناسان این اداره کل در آن  به ایراد سخن پرداختند.

در ابتدای این نشست محمد حدادی؛ مدیرکل مرمت و حفاظت سازمان اسناد و کتابخانه ملی، کتاب را سرمایه فرهنگی هر جامعه‌ای برشمرد و گفت: حفظ و حراست از این سرمایه فرهنگی و ملی وظیفه تک تک ماست و باید با استفاده از روش‌هایی دقیق و کارشناسی عمر مفید کتاب و اسنادی که دارای ارزش مادی و معنوی هستند را افزایش دهیم.

وی ادامه داد: هر یک از ما در جریان نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران در کسوت غرفه‌دار، بازدیدکننده و یا خریدار کتاب حاضر می‌شویم و نقطه مشترک هر یک از ما این است که در مقطع کوتاه و یا طولانی تعدادی مجلد را در اختیار می‌گیریم که باید در پروسه‌ای از آن حفظ و حراست کنیم.

حدادی تصریح کرد: برخی از این کتب و اسنادی که ما در اختیار داریم علاوه بر ارزش مادی در قبال وجهی که برای خریداری آن پرداخت کرده‌ایم دارای وجوه ارزشی معنوی هم هستند  که باید زمان بیشتری حفظ شوند و به عنوان اسناد و کتب تاریخی و میراث فرهنگی به نسل‌های پس از ما نیز منتقل شوند؛ غالباً در محیط منازل هر یک از ما یک جلد قرآن و یا یک نسخه کتاب نفیس را نگهداری می‌کنیم و خود را نسبت به نگهداری و دوری آن از هر نوع آسیب مسئول می‌دانیم و لذا ضروری است که با استفاده از روش‌هایی کارشناسی شده این مسئولیت را به نحو شایسته‌ای به انجام برسانیم.

وی افزود: به همین دلیل من به اتفاق جمعی از همکاران کارشناسم در اداره کل مرمت و حفاظت سازمان اسناد و کتابخانه ملی در این نشست به ذکر نکاتی کاربردی خواهیم پرداخت که شما به شرط رعایت آنها قادر خواهید بود عمر کتاب و اسنادی که در اختیار دارید و هر کدام از آنها از ارزش مادی و معنوی خاص خود برخوردارند، افزایش دهید.

حدادی گفت: با این وجود  ما در این اداره کل آمادگی لازم را داریم که در پی مراجعات حقیقی و حقوقی نسبت به مرمت و حفاظت از اسناد، مدارک و کتاب‌هایی که به ما ارجاع داده می‌شود اقدامات لازم را به عمل آوریم و پس از انجام این مراحل، کتاب، سند و مدرک را به صاحب آن بازگردانیم.

وی با اشاره به اینکه 17 اردیبهشت هر سال به نام روز اسناد ملی نامگذاری شده است گفت: ما به مناسبت این روز از عموم علاقه‌مندان دعوت می‌کنیم که با مراجعه به این اداره کل در جریان روند مرمت اسناد و کتاب‌ها قرار گیرند و همچنین دوره‌های آموزشی 40 ساعته نیز در نظر گرفته شده است که هر کدام از علاقه‌مندان می توانند در آن ثبت نام و این دوره را بگذرانند.

این گزارش حاکی است در ادامه این نشست خانم تقوی؛ مسئول امور اداری اداره کل مرمت و حفاظت سازمان اسناد و کتابخانه ملی در مورد روند کار این اداره کل بر روی اسناد و کتب ارجاعی گفت: در وهله نخست و پس از ارائه سند و کتاب به این اداره کل از سوی کارشناسان برآورد هزینه می‌شود و تمامی آسیب‌ها و مواردی که کتاب و سند ارائه شده را تهدید می‌کند در قالب یک شناسنامه کاری درج می‌شود.

وی ادامه داد: پس از آن براساس آسیب‌هایی که متوجه کتاب و یا سند است و ممکن است منشأ شیمیایی و یا بیولوژیک داشته باشد، این محصولات فرهنگی وارد آزمایشگاه‌های تخصصی شده و در مرحله نخست آلودگی از آنها برطرف شده و ضدعفونی می‌شوند و اسیدزدایی، صحافی و جلدسازی برای کتاب و اگر عطف و شیرازه آن نیاز به دوخت داشته باشد از مواردی است که در مراحل نهایی آنها به انجام می‌رسند.

در ادامه این گزارش خانم محسنیان؛ از کارشناسان این اداره کل مواردی که که باید در نگهداری به منظور طول عمربخشی به کتاب و اسناد آنها را رعایت کرد را به شکل پاورپوینت برشمرد و گفت: بهترین شرایط به منظور نگهداری از کتاب و اسناد، شرایط رطوبتی بین 55 تا 55 درصد است و دمایی که باید میانگین آن 19 تا 21 درجه سانتیگراد باشد.

وی ادامه داد: باید در نگهداری از کتاب و اسناد از لامپ های تنگستن و مهتابی(فلورسنت) اجتناب کرد و بهترین منبع نوری برای محیط‌های کتابخانه‌ای لامپ‌های LED است، حتی ما مجاز به معرض گذاشتن کتاب و سند در مقابل نور خورشید چه به شکل مستقیم و چه غیرمستقیم نیستیم چرا که به هر حال اشعه خورشید دارای پرتو ماورای بنفش است و به مرور بافت کاغذ را از بین می‌برد.

محسنیان تأکید کرد: بهترین شرایط  برای نگهداری کتاب و سند، قرار دادن آن در جعبه یا لفافه پارچه ای است که هر چند وقت یکبار هم با استفاده از پارچه کتانی آن را گردگیری کنیم و باید به این نکته توجه کرد که اگر کتابی دارای جلد چرمی هیچگاه آن را با روغن چرب نکنیم چرا که جذب گرد و خاک در آن به حداکثر رسیده و به زودی با جلدی خشک و شکننده مواجه خواهیم شد.

وی به اسناد کاغذی که به رنگ زرد گراییدند و خشک و شکننده شده‌اند اشاره کرد و گفت: در چنین شرایطی باید از هر نوع اقدام شخصی اجتناب کرد و آن سند را برای مرمت در اختیار کارشناسان امر قرار داد ضمن آنکه در مورد کتاب‌هایی که شیرازه آنها کامل از هم گسسته شده است دقت داشته باشید که آن را به دست هر صحاف ندهید و حتماً با مشاوره کارشناس مرمت آن را به دست هنرمند صحاف شناخته شده‌ای بدهید.

این کارشناس مرمت سازمان اسناد و کتابخانه ملی نوسانات دما را آفت بزرگ کاغذ و جلد کتاب دانست و گفت: 2 تا 18درجه سانتیکراد برطبق استاندارد ملی بهترین دما برای نگهداری کتاب است و بالای 21 درجه دما برای کتاب آفت بزرگی است چرا که زمینه را برای رشد عوامل بیولوژیک و قارچی که موجب از بین رفتن کتاب می شود ، فراهم می سازد.

وی ادامه داد: کاغذ کتاب به دلیل دارا بودن مقادیر مواد آلی در برابر جذب رطوبت نیز حساس است و به همین دلیل ما در مخازن این اداره کل رطوبت را بین 35 تا 50 درصد نگه می‌داریم که زیر 35 درجه نیز باعث از بین رفتن رطوبت لازم کاغذ و شکنندگی آن می‌شود.

محسنیان در ادامه سخنان خود گفت: برای نگهداری اسناد تصویری و عکس بهتر است دمای محیط به زیر صفر تقلیل پیدا کند تا به این وسیله مواد شیمیایی روی کاغذ عکس تجزیه ناپذیر شده و فعل و انفعالات شیمیایی موجب از بین رفتن کیفیت عکس نشود؛ حتماً هم باید به این نکته توجه داشته باشیم که از کپی و اسکن مستقیم عکس خودداری کنیم و ابتدا از روی آن عکسی تهیه شده و بعد آن را داخل دستگاه کپی و اسکن قرار دهیم.

وی در پایان افزود: در زمان جاگذاری کتاب درون قفسه کتابخانه و در زمان نقل و انتقال بار باید به این مسئله نیز دقت داشته باشیم که میان کتاب‌ها فاصله‌ای ایجاد نشود و در قفسه کتابخانه نیز از غش‌گیر استفاده شود تا کتاب در مدت زیادی که ممکن است در قفسه کتابخانه باشد فرم و شکل خود را از دست ندهد.

این گزارش حاکی است خانم رئیس‌نیا؛ دیگر کارشناس این اداره کل در سخنان کوتاهی پاورپوینتی از شیوه‌های دیگر نگهداری کتاب ارائه کرد و مهمترین عوامل در نگهداشتن اصولی کتاب را تهویه هوا در محیط کتابخانه برشمرد و گفت: کتاب و اسناد را باید از آلاینده‌های شیمیایی که معمولاً در شهرهای صنعتی وجود دارد و آلاینده‌های اسیدی که با آب تبدیل به ترکیبی اسیدی می‌شوند و زمینه را برای از بین رفتن کتاب فراهم می‌کنند، دور کرد.

وی دیگر آفت های کتاب و اسناد را میکرواورگانیسم‌ها معرفی کرد و گفت: قارچ‌ها و حشرات از جمله آفت‌های آسیب‌رسان به کتاب و اسناد معتبر هستند که به نظر می‌رسد با استفاده از همین مواردی پیشگیرانه که در این نشست آنها را عنوان کردیم بتوان تا حدود زیادی از آسیب‌رساندن به آنها جلوگیری کرد.

رئیس‌نیا ادامه داد: ما در اداره کل خزانه‌هایی داریم که در آنها اسناد و کتاب های قدیمی و نفیسی را نگهداری می کنیم و در بازدید دوره ای از هر کدام از آنها شرایط آب و هوایی، تهویه، میزان دما و رطوبت فضا را مورد ارزیابی قرار می دهیم تا با کنترل آنها این اسناد ملی را که برای حفظ و نگهداری به ما سپرده شده‌اند را عمری طولانی‌تر ببخشیم.

وی در پایان گفت: به هر حال هر یک از ما در نگهداری و حفاظت از کتاب ها و اسنادی که ممکن است نفیس و فاخر باشند مسئولیم و اگر توانایی لازم برای این کار را در منازل خود نداریم بهترین راه آن است که به همکاران من در این اداره کل اعتماد کرده و با تحویل این کتاب و اسناد، این میراث مکتوب و گرانسنگ را در شرایط مناسبتری برای آیندگان حفظ و حراست کنیم.

یادآور می‌شود؛ نشست روش‌های حفاظت و نگهداری از اسناد و کتب، پیش از امروز یکشنبه 16 اردیبهشت‌ماه در بخش فرهنگوران سرای اهل قلم در سی و یکمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران برگزار شد و نمایشگاه بین‌المللی کتاب از 12 تا 22 اردیبهشت‌ماه در مصلی تهران برپاست.

گزارش از امیرسجاد دبیریان

انتهای پیام