منابع تحقیقاتی صرف نیازهای روز شود/ ابزارهای حقوقی را در حمایت از فناوری داخل به کار بگیریم

به گزارش خبرنگار ایکنا؛ سیدحمیدرضا طیبی، رئیس جهاد دانشگاهی شامگاه امروز شنبه، 18 اسفندماه با حضور در برنامه «رادیکال 3» که از شبکه سه سیما پخش شد، با بیان اینکه جوانان ایرانی باهوش و با استعداد هستند، اظهار کرد: آنچه باعث شکوفایی استعدادها می‌شود، این است که افراد در مسیر درست توسعه علم و بعد استفاده از علم در تولید علم و فناوری و کاربرد آن قرار گیرند. طراحی مسیر بسیار مهم است. خداوند استعداد را در همه مردم یکسان قرار داده، اما روش شکوفا کردن استعدادها متفاوت است و من باور دارم بچه‌های ما با استعداد هستند.
رئیس جهاد دانشگاهی در پاسخ به پرسشی مبنی بر اینکه این استعدادی که روش شکوفایی آن متفاوت است، قبل از انقلاب به چه شکل مورد استفاده قرار می‌گرفته؟ ادامه داد: منهای بحث‌هایی مانند انرژی اتمی، قبل از انقلاب به عمد می‌خواستند ما و کشورهای مانند ما را عقب نگه دارند. غرب به درستی به اقتدار و ثروتی که علم و فناوری ایجاد می‌کند پی برده بود. سال‌ها بود که غرب به علم دست پیدا و آن را تبدیل به فناوری کرده و در حوزه دفاعی و اقتصادی دارای قدرت شده بود و حتی نیازی نبود با توجه به ارزش افزوده‌ای که فناوری نسبت به قیمت مواد اولیه پیدا کرده بود، به استعمار دیگر کشورها بپردازد. این‌طور به نظر می‌آمد که آنها تصمیم گرفتند تمرکز خود را بر دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی و توسعه علم و فناورانه قرار دهند و این حوزه در اختیار خودشان باشد و به جایی رسیده بودند که صنایع مونتاژ را به خاطر کارگر ارزان به کشورهای در حال توسعه منتقل می‌کردند. این در حالی است که تزریق فناوری دست خودشان بود و دانشگاه‌های آنها هم نیرو در حد کارشناس تربیت می‌کرد تا بتواند صنعت مونتاژ را اداره کند. نباید منکر استعدادهای خوب در قبل از انقلاب بود. در دهه 40 افرادی را داشتیم که شاید پایه برنامه‌ریزی خوب در کشور را بنا گذاشتند، اما مدتی بعد متأسفانه کنار گذاشته شدند.
در دوره‌هایی توسعه علمی اولویت چندم بود
طیبی در ادامه و در پاسخ به این پرسش که در کجاها خیلی رشد کردیم و کجاها خیلی عقب مانده‌ایم و دلیل این دو نقطه چیست؟ افزود: فراز و نشیب‌های ما دلایل متعددی دارد. یک زمانی احساس می‌کردیم به لحاظ توسعه و پیشرفت خیلی عقب هستیم. حرکت‌های ضدانقلاب بلافاصله پس از انقلاب، جنگی که به ما تحمیل شد و خرابی‌های کشور را دو چندان کرد، باعث شد نسبت به توسعه علمی و فناورانه خود غفلت کنیم و آن را در اولویت دوم قرار دهیم و سعی کنیم نیازها را از خارج از کشور وارد کنیم، به ویژه در دولت‌های پنجم و ششم تصور این بود که هزینه‌ای که ما باید برای هر فناوری و برای هر پروژه بپردازیم، برای هر پروژه آن‌قدر محدود و کم است که بهتر می‌دیدند فناوری را از خارج از کشور وارد کنیم و به اجرای پروژه‌ها سرعت دهیم.
در شرق و غرب دنیا دوستان جدی نخواهیم داشت
وی افزود: از آن طرف تولید فناوری، زیرساخت‌هایی مانند آزمایشگاه‌های مرجع و دانشگاه می‌خواهد، دانشجویان کارشناسی ارشد و دکتری می‌‌خواهد و اینها زمان‌بر است. پرداختن به این موضوع یک غفلت بزرگ بود، چرا که اگر انقلاب ما به درستی ادعا دارد خارج از دو بلوک شرق و غرب به پیروزی رسیده، حتما از هر دو طرف دارای دوستان جدی نخواهد بود. بنابراین ما برای حفظ انقلاب باید صاحب علم باشیم و آن را تبدیل به فناوری کنیم و فناوری پیشرفته ما زیربنای دفاع و اقتصاد دانش بنیان ما باشد. در این زمینه مقداری کم‌توجهی کردیم. اگر چه ایجاد مجموعه‌ای همچون جهاد دانشگاهی در سال 59 نشان داد عده‌ای از جوانان این مملکت درست فکر کردند که انقلاب برای حفاظت از خود نیاز به توسعه علمی و فناورانه دارد و ما باید الگوسازی کنیم و نشان بدهیم توان تولید علم و تبدیل علم به فناوری را داریم و تجاری سازی کنیم و آن را در جامعه و صنعت مورد استفاده قرار دهیم.
طیبی با بیان اینکه هر جا اراده و تمرکز کردیم و منابع مالی در اختیارمان بود، موفق بوده‌ایم، بیان کرد: درست است اولویت‌های کشور باید مشخص باشد چرا که ما نمی‌توانیم از شیر مرغ تا جان آدمیزاد را کار کنیم، اما اگر در پژوهشگاه رویان و جهاد دانشگاهی روی سلول‌های بنیادی کار کردیم، برای این بود که متوجه شدیم دنیا از دارودرمانی به سمت سلول درمانی رفته و باور داشتیم اگر فاز اول کار را درست انجام دهیم، در فازهای بعدی مورد توجه قرار می‌گیریم و از ما حمایت می‌شود. در این حوزه خوب کار کردیم و با تشخیص درست رهبری این حوزه مورد حمایت قرار گرفت. یک حوزه‌هایی هم مانند ساخت فرستنده‌های رادیویی برای صداوسیما، به لحاظ منابع مالی آن در اختیار ما بود و به لحاظ مالی می‌توانستیم خود روی اینها سرمایه‌گذاری کنیم. هر حوزه‌ای که روی آن تمرکز کردیم موفق بوده‌ایم.
به گفته رئیس جهاد دانشگاهی هر کاری در دنیا انجام شده و حاصل توسعه علم و فناوری بوده، ما به طور قطع می‌توانیم آن را انجام دهیم، اما باید شرایط تحقق را فراهم کنیم و به موقع به آن بپردازیم، ضمن اینکه می‌توانیم ابداعات خود را داشته باشیم.
70 درصد منابع تحقیقاتی کشور صرف نیازهای روز شود
وی در پاسخ به این پرسش که آیا اینکه گفته می‌شود علوم هایتک وارد زندگی مردم نشده و مردم کاربردهای آن را لمس نکرده‌اند درست است؟ بیان کرد: بله این را تایید می‌کنم. ما باید برای فعالیت‌ها اولویت‌گذاری کنیم. تأمین فناوری‌های روز مورد نیاز کشور که بدنه اقتصاد و اشتغال کشور را تشکیل می‌دهند اولویت باشد، آن وقت من و شما آن را لمس می‌کنیم. یک بحث دیگر نگاه علم به آینده است. به نظر من در کشور روی این موضوع تقسیم‌بندی خوبی انجام نداده‌ایم. 70 درصد منابع تحقیقاتی کشور باید صرف رفع، نیازهای روز کشور شود تا ضمن رفع مشکلات کشور به ایجاد اشتغال، تولید ثروت و ارزش افزوده منجر شود و ایجاد غرور ملی کند. 30 درصد منابع و ارزش افزوده ایجاد شده دیگر را باید به کارهای پیشرفته‌تر اختصاص دهیم. اما متأسفانه ما این کار را نکردیم و یک سری الزاماتی که باعث شود آن حوزه پیشرفت کند، فراهم نکرده‌ایم.
طیبی افزود: یکی از ملزومات این است فرضاً صنعت نفت به یک محصولی نیاز دارد، هر که بتواند این محصول را بر اساس استانداردهای مورد نیاز این صنعت تولید کند و توسط یک آزمایشگاه مرجع در داخل یا خارج از کشور تأیید شود، دو سال به صورت باز از آن خرید می‌کنیم و این تضمین و اعتماد به سرمایه‌گذار داده می‌شود. وقتی این اعتماد ایجاد شد، صنعت‌گر و سرمایه‌گذار خود به دانشگاه می‌رود و اساتید را پیدا می‌کند تا فناوری را تولید کنند و وقتی قرارداد بسته شد، پژوهش شکل کارفرمایی می‌گیرد و وقتی محصول تولید شد، تا مدت زمان قرارداد این محصول را تولید می‌کند تا اینکه رقبای دیگری پیدا شود و در مناقصه شرکت کند. متأسفانه ما این کار را نکردیم و توسعه فناوری و کاربردی کردن آن که راه‌های مختلف دارد را پیش نگرفتیم.
وی با اشاره به برخی مشکلات در این حوزه افزود: چند مشکل را باید کنار هم بگذاریم. نخست اینکه کشور ما درآمد حاصل از نفت دارد و این را کنار دعواهای سیاسی در کشور قرار بدهید. هر کدام از ما که سر کار می‌آییم، سعی می‌کنیم کار نفر قبلی را تخریب کنیم و از صفر کار خود را شروع کنیم. این دعواهای سیاسی و فرصت از دست دادن‌ها باعث می‌شود آن زمانی که باید به مردم بیلان کاری بدهیم، می‌بینیم کاری نکرده‌ایم. در تعریف پیشرفت می‌گویند پیشرفت حاصل برنامه‌ریزی جامع درازمدت و هماهنگ عمل کردن نهادهای مرتبط است. برنامه‌ریزی جامع درازمدت همان است که ما در اهداف سند چشم انداز در افق 1404 باید در قالب چهار برنامه پنج ساله تحقق پیدا کند. بلندمدت بودن یعنی 20 سال، و هماهنگ عمل کردن نهادهای مرتبط یعنی در گردش دولت‌ها، برنامه‌ها عوض نشود.
طیبی گفت: آن زمانی که می‌خواهیم به مردم گزارش دهیم، به سراغ خارج از کشور می‌رویم و این اتفاق مکرری است. باید برنامه‌ریزی درازمدت داشته باشیم و آن چه را که تولید می‌کنیم به لحاظ کیفیت و قیمت قابل رقابت باشد، اما این را هم یادمان باشد که دیکته نوشته نشده غلط ندارد. وقتی این کار کردیم باید حمایت شود، وقتی محصولی را تولید می‌کنیم و گاها خود صنعت پول پژوهش را می‌دهد اما موقع بهره‌برداری به سراغ خارج می‌رود و جایی نیست که حرف بزنیم و بگوییم چرا این اتفاق می‌افتد، شاهد وضع موجود و عدم رضایت هستیم.
جای خالی یک مدیریت واحد در فناوری و تجاری‌سازی
رئیس جهاد دانشگاهی با طرح این پرسش که چرا مدعی هستیم در حوزه نظامی پیشرفت کردیم؟ گفت: برای آنکه آنجا یک مدیریت واحد حاکم است. توقع داریم وقتی کاری انجام می‌شود سرریز آن به حوزه زندگی شهری بیاید. اگر این نباشد یا بد مدیریت می‌شود یا باید فکر دیگری کرد. من فکر می‌کنم گزینه نخست است و بد مدیریت می‌کنیم.
وی افزود: در هر حوزه‌ای که متمرکز شویم و درست مدیریت کنیم حتما موفق خواهیم بود، چرا در صنعت خودرو موفق نبوده‌ایم؟ خودرو صنعتی است که مدیران سیاسی را به آن حوزه وارد می‌کنیم و یا مدیران سفارشی به این حوزه تزریق می‌شوند، صنعت خودرو ما حوزه پرخرجی شده و اگر اراده پیشرفت آن حاصل شود، به نظر می‌آید جای پیشرفت زیادی در این حوزه وجود دارد. جوانی را می‌شناسم که در بهترین شرکت‌های اروپایی طراحی می‌کند و فارغ‌التحصیل یکی از مدارس خوب مذهبی در تهران است. این قبیل افراد می‌توانند به این صنعت کمک کنند.
تأکید بر بازار مهم‌تر از آمار و ارقام شرکت‌های دانش بنیان باشد
طیبی درباره این نکته که در بیانیه گام دوم بر نیروی انسانی جوان تأکید شده، اما در حوزه علم و فناوری ما با پدیده فرار مغزها مواجهیم چه اتفاقی می‌افتد که نمی‌توانیم جوان را نگه داریم؟ ادامه داد: برای نگه داشتن جوان دو چیز باید تأمین شود؛ نخست اینکه جوان باید حاصل کار خود را در جامعه ببنید و اینکه حاصل کار او مورد استفاده قرار می‌گیرد، دوم اینکه او از مواهب مادی کار خود بهره‌مند شود. اگر اینها فراهم شود، آن جوان می‌ماند. یکی از بحث‌های جدی این است که ما به هیچ وجه بر آمار و تعداد شرکت‌های دانش‌بنیان تکیه نکنیم، ما باید بر بازار آن تأکید کنیم. کار درست است، بحث این است که ما شرایط استفاده از کار دانشمندانمان را فراهم کنیم. هر کسی تولید فناوری می‌کند و این فناوری یکی از نیازهای ما در جامعه را برطرف می‌کند باید هوشمندانه مورد حمایت قرار گیرد. اگر این کار را بکنیم جوانان چرا باید بروند؟
فناوری حوزه‌ای فرا وزارتخانه‌ای و فرابخشی است
وی ادامه داد: مجموع فناوری‌هایی که در جهاد دانشگاهی تولید شده با پول خود سازمان ها تولید کرده‌‌ایم، اما مورد استفاده قرار نمی‌گیرد. بهانه ها مختلف است. می‌گویند در شرایط خراب فعلی اقتصاد، نمی‌توانیم تجهیزات جدید بخریم، اما قبل از این هم علاقه به خرید تجهیزات از خارج کشور بیشتر بود و سیستمی وجود نداشت که بر این‌ها نظارت کند. کار بسیار خوبی که در ایجاد معاونت علمی و فناوری انجام شد بسیار سنجیده بود، فناوری کاری فرا وزارتخانه‌ای و فرابخشی است. وزارت علوم هم که بحث فناوری و تجاری‌سازی از سوی مجلس در سال 83 به آن واگذار شده، به لحاظ ماهیت نمی‌تواند متولی فناوری، تجاری‌سازی و کاربرد آن باشد. وزارت علوم نمی‌تواند متولی درست علم در کشور باشد و لازم بود یک سازمان فرا وزارتخانه‌ای متولی این حوزه باشد.
استفاده از ابزارهای حقوقی برای حمایت از محصولات داخلی
طیبی گفت: معاونت علمی ایجاد شد، اما آن نقش به آن داده نشد، یعنی وقتی فناوری تولید می‌شود، اما مورد استفاده قرار نمی‌گیرد، نمی‌تواند با حوزه‌های دیگر صحبت کند و آنها را اجبار به استفاده کند. می‌گوییم بخش خصوصی را نمی‌توانیم اجبار کنیم، اما می‌توانیم در حقوق عوارض گمرکی این کنترل را اعمال کنیم و موثر باشیم. چند بار شنیده‌ایم که آمریکا در مقابل چین برای حمایت از تولید ملی خود تعرفه فولاد را بالا برد. ما چرا نباید از این ابزارها در حمایت از محصولات خود استفاده کنیم. یک فرماندهی واحدی در حوزه فناوری، تجاری سازی و کاربرد آن حاکم نیست. فرماندهی اقتصاد مقاومتی را به وجود آورده ایم ولی نقش خود ایفا نمی‌کند.
پیشرفت علم اثر مستقیمی از حوزه‌های اقتصاد و سیاست می‌گیرد
رئیس جهاد دانشگاهی در پایان این گفت‌وگو بیان کرد: ما می‌گوییم پیشرفت حاصل توسعه فرهنگی، علمی فناورانه، سیاسی و اجتماعی است. این بردارها باید به طور همزمان با هم حرکت کنند تا نتیجه آن توسعه اقتصادی، توسعه اجتماعی، توسعه عدالت رفاه و توسعه اخلاق باشد. اگر اینها با هم پیشرفت کنند، موفق خواهیم بود. در زمینه توسعه سیاسی معتقدم بسیار مشکل داریم. سیاسیون ما در زمینه مصالح کشور و حل مشکلات آن باید به توافق برسند. اگر این توافق نباشد، این حالت زیگزاگی در اداره کشور ادامه پیدا می‌کند، نمی‌شود ما در یک مقطعی بگوییم می‌خواهیم با دنیا ارتباط داشته باشیم و در مقطعی دیگر بگوییم نمی‌خواهیم با دنیا ارتباط داشته باشیم. این هم حاصل تفکرات ایدئولوژیک ماست. دایره این تفکرات و مصالح کشور به گونه‌ای باید به هم نزدیک باشند که نقاط مشترک زیادی باشد و باعث وفاق سیاسیون ما شود و به یک برنامه‌ریزی مشخص و مشترک برسیم.
انتهای پیام