رونق علمی قم با ورود حضرت معصومه(س) به این شهر

به گزارش ایکنا، حجت‌الاسلام و المسلمین ناصرالدین انصاری قمی، استاد، نویسنده و پژوهشگر حوزه علمیه، 3 آبان ماه در نشست علمی «بررسی مقام حضرت معصومه(س) و جایگاه قم» که از سوی مرکز مطالعات و پاسخگویی به شبهات حوزه علمیه برگزار شد، با بیان اینکه در ماه رمضان سال 200 قمری ولایتعهدی امام رضا(ع) در مرو اعلام و ایشان در آنجا ساکن شد و مدتی بین ایشان و خواهران و برادرانش فاصله افتاد، گفت: حضرت معصومه(س) در سال 201 به عزم دیدار برادر سختی سفر را بر خود هموار کرد ولی اینکه چه کسانی همراه او بودند همچنین اینکه چه روز و چه ماهی این سفر اتفاق افتاد هم مشخص نیست.

وی با بیان اینکه ما به اسرار این سفر پی نبرده‌ایم ولی اهل بیت(ع) در جای جای ایران قدم گذاشتند تا بذر معارف اهل بیت(ع) را بکارند، افزود: لذا به هر منطقه‌ای رفتند آنجا پایگاه شیعه شد البته قم از ابتدای بنا و تأسیس مرکز شیعه دوازده امامی بود ولی امامزادگان ما به مناطقی رفتند که بیشتر اهالی آن اهل سنت، زرتشتی و ... بودند به خصوص در نقاط مرکزی ایران و با حضور این امامزادگان واجب‌التعظیم شیعه شدند.

انصاری قمی با بیان اینکه به قم نگاه نکنید که خداوند از روز اول نعمتش را بر این شهر فرو ریخت و مردمان اینجا شیعه و مورد توجه اهل بیت(ع) بودند، اظهار کرد: امام صادق(ع) در مورد این شهر فرمودند که خداوند اهل قم را رحمت کند و یا اینکه اینجا آشیانه ما اهل بیت(ع) است و جالب اینکه این مطالب را زمانی فرمودند که موسی بن جعفر(ع) به دنیا نیامده بود.

وی اضافه کرد: با وفات حضرت معصومه(س) این شهر محل رفت و آمد زائران و شیفتگان اهل بیت(ع) شد و زوار مورد تجلیل ساکنان قم قرار گرفتند. البته شما قم قدیم را باید در نظر بگیرید که 444 امامزاده در آن مدفون هستند یعنی همه امامزادگان به قم آمده‌اند، به همین دلیل یکی از اسامی قم، خاکفرج به معنای محل آسایش و گشایش است و هر کسی احساس خطر از ناحیه چیزی می‌کرد، خود را به قم می‌رساند.

نویسنده «کتاب‌شناسی اهل بیت (ع)» با بیان اینکه ما باید به مهاجرت امامزادگان از این دید بپردازیم یعنی به مناطق مختلف کشور رفتند تا پرچم شیعه را به اهتزاز درآورند، ادامه داد: قبل از ورود معصومه(س)، محدثین در قم بودند و با امام صادق(ع) و موسی بن جعفر(ع) مرتبط بودند و وقتی ایشان به قم آمدند به عنوان یک شهر شیعی وارد اینجا شدند؛ موسی بن خزرج وقتی خبر حرکت معصومه(س) و رسیدن ایشان به منطقه ساوه را شنید، زمام ناقه ایشان را گرفت و ایشان را با استقبال شایان وارد قم کرد؛ موسی بن خزرج اولین باغدار و سرمایه‌دار قم بود و خانه و باغ بزرگ خود را محل سکونت و مدفن ایشان قرار داد.

پیدایش کتاب کافی در قم

وی با اشاره به برخی برکات حضور آن حضرت در قم، افزود: محمدبن عسی اشعری، زکریا ابن و آدم بن اسحاق و اشعریون دیگر در این شهر سکونت داشتند ولی ورود حضرت معصومه(س) به عنوان دختر بلافصل امام کاظم(ع) سبب شد تا سیل زوار به این شهر سرازیر شوند لذا بعد از وفات ایشان، محدثین فراوانی از مناطق دیگر به قم آمدند و مکتب قم در برابر مکتب بغداد قد علم کرد.

وی ادامه داد: ابراهیم بن هاشم و علی بن ابراهیم، محمدبن خالد برقی، حسین بن سعید اهوازی و برادرش حسن، حمیری قمی صاحب قرب الاسناد، سهل بن زیاد از دیگر کسانی بودند که به این شهر آمدند؛ محمدبن یعقوب کلینی از حسن‌آباد به قم آمد و همه احادیث علی بن ابراهیم و محمدبن یحیی عطار، زکریا این ادریس و .. را گردآوری کرد و پایه و اساس کتاب کافی در قم ریخته شد و در ادامه او و برخی قمیون دیگر مانند ابن قولویه و شیخ مفید و سپس شیخ طوسی به بغداد رفتند و در آنجا هم مکتب علمی برپا کردند. تربیت شیخ طوسی توسط شیخ مفید و علمای دیگر همگی از برکت سفره‌ای بود که در قم پهن شد و محدثان قمی و غیرقمی اینجا را به عنوان پایگاه مکتب اهل بیت(ع) تأسیس کردند.

انصاری قمی بیان کرد: این مهاجرت و سیر محدثین به زمان اخیر رسید و میرزای قمی به قم آمد و حوزه کوچکی تأسیس کرد و کسانی چون مرحوم کلباسی، شبر و ... را پرورش دادند؛ میرزا نزدیک به 300 شاگرد تربیت کرد. سیدعلیرضا قمی، داماد ایشان فرزندی به نام سید جواد قمی داشت و ایشان هم نسل آقایان شیخ‌الاسلام را تربیت کرد. در نهایت هم شیخ عبدالکریم حائری به قم آمد و حوزه صدساله اخیر در قم بنیان نهاده و سپس به آیت‌الله بروجردی منتقل شد.

استاد حوزه علمیه با بیان اینکه برخی می‌گویند قم، مرجع پرور است ولی خودش مرجع ندارد، تصریح کرد: بنده به این مسئله جواب دادم که قم مرجعی مانند شیخ حسین قمی، مرجع اعلای شیعه داشته است و الان هم چند مرجع شیعه قمی الاصل هستند؛ بنده از سال 1300 قمری تفحص کردم و نزدیک 300 نفز از علما و مراجع و بزرگان مانند شیخ عباس قمی، ملاغلامرضا قمی، شیخ ابوالقاسم قمی، حاج آقا حسین قمی، بیت ارباب، روحانی، انصاری، برقعی، چاوشی، بیت فیض و .. را شناسایی و معرفی کردم که همگی قمی الاصل و از خاندان و بیوت علم علما و مراجع بودند. همچنین در امتداد این خاندان‌ها خاندان و بیوت دیگری چون آیات اراکی، آملی لاریجانی، امام خمینی، محقق داماد و مدنی کاشانی و ... هم در قم پدید آمدند.

فقدان نسخه اصلی قدیمی‌ترین کتاب درباره قم

انصاری قمی با بیان اینکه بنده کتاب‌شناسی با عنوان «کتاب‌نامه قم و حضرت معصومه(س) تألیف کرده و 150 کتاب را در آن معرفی کردم، اظهار کرد: قدیمی‌ترین کتاب در مورد قم از محمدبن حسن بن قمی معاصر شیخ صدوق است و این کتاب را به صاحب بن عباد ارائه کرد که اصل آن به ما نرسیده است. محدثان تلاش کردند تا نسخه عربی آن را پیدا کنند ولی به جایی نرسید ولی ترجمه آن در دست ما است که حسن بن عبدالملک قمی برای یکی از خاندان‌های معروف در قم که امروزه مقابرشان به عنوان گنبد سبز معروف است، ترجمه کرد.

وی با بیان اینکه اطلاعات ما منحصر به این کتاب است و در آن نوشته است که حضرت معصومه در سال 201 به قم آمد و در اینجا مدفون شد، تصریح کرد: بعد از این تاریخ محمدهاشم رضوی قمی در عصر صفویه کتابی در این باره نوشت سپس به قرن اخیر می‌رسیم، همچنین سیدعلی اکبر برقعی، راهنمای قم نوشت و در سال 1317 هم شهرداری قم کتاب خوبی درباره این شهر نوشت.

انصاری قمی اضافه کرد: منوچهر ستوده هم، همه اشعار و کتب و کاشیکاری و خط نگارهای در و دیوار آستانه را به نام کتب آستانه مقدسه چاپ کرد. مدرسی طباطبایی هم تربت پاکان را در دو جلد نوشت و از کاشیکاری امامزادگان قم عکس گرفت و اشعار آن را نوشت؛ مرحوم فیض هم چند کتاب مانند گنجینه آثار قم را نوشت.

وی با بیان اینکه اینها به صورت عام در مورد قم بود، افزود: در مورد شخص حضرت معصومه(س) کتاب قدیمی کم داریم و قدما به ذکر ایشان در کتب انساب بسنده کردند، البته شیخ عباس قمی در منتهی‌آلامال و برخی کتب دیگر درباره آن حضرت مطالبی ذکر کرده که بسیار مفید و قابل استفاده است.

انصاری قمی با اشاره به اینکه حضرت معصومه(س) جزء معدود امام‌زادگانی است که زیارتنامه مأثور دارند، اظهار کرد: چنین زیارتنامه‌ای در هیچ کجا نداریم؛ شیخ عباس قمی گفته است وقتی به سامرا رفتید، همین زیارت را برای حکیمه خاتون هم بخوانید زیرا او زیارت مأثور ندارد. حضرت معصومه(س) پاره تن پیامبر(ص) و ائمه(ع) است و با حضور ایشان در قم، گویی خود ائمه(ع) در قم هستند.

این استاد حوزه تصریح کرد: امام صادق(ع) در مورد جایگاه آن حضرت فرمودند: پاره تن من در شهر قم دفن خواهد شد. یعنی اگر ما به امام صادق(ع) و ائمه دیگر دسترسی نداریم، ایشان پاره تن آنان هستند. امام صادق(ع) همچنین فرمودند با شفاعت او شیعه ما وارد بهشت می‌شوند. محدث قمی نقل می‌کند: در عالم رؤیا مرحوم میرزای قمی اعلی الله مقامه الشریف را دیدم، از ایشان سؤال کردم: آیا اهل قم ر ا حضرت فاطمه معصومه(س) شفاعت خواهند کرد؟ میرزا چون این سخن را شنید، ناراحت شد و نگاه تندی به من کرد و فرمود: چه گفتی؟ من دوباره سؤالم را تکرار کردم، باز با تندی به من فرمود: شیخ، تو چرا چنین سؤالی می‌کنی!؟ شفاعت اهل قم با من است، حضرت فاطمه معصومه(س) تمام شیعیان جهان را شفاعت خواهند کرد.

وی با اشاره به تکلیف امروز ما در پاسداشت این شخصیت، افزود: در قدیم بزرگان هر روز به زیارت ایشان می‌رفتند و الان هم مردم وقتی از خیابان اطراف رد می‌شوند سلام می‌کنند و خوب است همه اهل قم هفته‌ای یک یا دوبار به زیارت ایشان بروند. آیت‌الله مرعشی نجفی هر روز نماز را در حرم می‌خواندند؛ علامه طباطبایی افطار ماه رمضان خود را با بوسه بر مرقد ایشان باز می‌کردند و خوب است در اینجا یادی از مرحوم سیدمحمد طباطبایی بکنم که مسجد باشکوهی را در اطراف حرم ساخت یعنی سیدمحمد طباطبایی فرزند حسین قمی که قبرستان را تبدیل به مسجد طباطبایی کرد.

وی همچنین به خدمات شیخ عبدالکریم حائری مؤسس اشاره کرد و گفت: ایشان علاوه بر خدمات فراوان در رونق حوزه و بازاحیای آن، نقش ممهی در تمدن و شهرسازی قم داشت؛ اولین دبیرستان قم یعنی حکیم نظامی و اولین بیمارستان قم یعنی فاطمی، اولین قبرستان بزرگ خارج از محدوده قم یعنی قبرستان نو به دستور ایشان احداث شد و وقتی سیل در قم آمد، دستور داد که همه مسیر سیل را تخلیه کردند و در اراضی مبارک‌آباد که پشت میدان نو است، خانه‌های زیادی ساخت و تحویل به سیل‌زدگان و فقرا داد و ما امروز وامدار ایشان هستیم. البته فتحعلیشاه هم به خاطر نذری که کرده بود آستان مقدسه را به شکل آبرومند در آورد، گنبد آن حضرت و صحن عتیق را طلا کرد، فیضیه را گسترش داد، دارالشفا را افزایش داد و بازار قم را هم تأسیس کرد.