قرآن، عقل و علم؛ سه بال سعادت انسان
یک پژوهشگر مهندسی ذهن ضمن بیان تفاوت روش علم و دین گفت: اگر انسان سه مفهوم قرآن، عقل و علم را در کنار یکدیگر قرار دهد و طبق آنها عمل کند، به سعادت خواهد رسید.
به گزارش ایکنا از اصفهان، یازدهمین همنشینی دانشجویی «نامه و قرار» با موضوع «دنیای معاصر؛ امتداد خدا» روز گذشته، 27 آبان‌ماه به همت خبرگزاری ایکنا و معاونت فرهنگی جهاددانشگاهی واحد اصفهان در معاونت پژوهشی این واحد برگزار شد.
سیدمحمد رجایی رامشه، پژوهشگر مهندسی ذهن در این نشست، ضمن بیان مقدمه‌ای درباره تاریخ علم اظهار کرد: سوفسطاییان پنج قرن قبل از میلاد مسیح برای رسیدن به مقاصد خود، به‌ویژه مقاصد سیاسی و اجتماعی مقرراتی برای زندگی وضع کردند که حاکمیت بر اساس آن انجام می‌شد و حتی اگر این مقررات خلاف واقعیت هم بود، ایرادی نداشت و لازم‌الاجرا بود که در دنیای امروز معادل دموکراسی است؛ یعنی هر کسی، هر آنچه را حق بداند، حق است و کاری به واقعیت ندارد.
وی افزود: یکی از همین اندیشمندان سوفسطایی، ارسطو بود که با این مقولات مقابله کرد؛ زیرا این مسئله کم‌کم داشت باعث فساد جامعه می‌شد و آن را رو به اضمحلال می‌برد. در چنین جامعه‌ای، افراد قدرتمند برنده بودند و به این ترتیب سنگ روی سنگ بند نمی‌شد.
این پژوهشگر مهندسی ذهن ادامه داد: سخن ارسطو این بود که ما باید به دنبال حق باشیم و برای این کار از روش دیالوگ استفاده کنیم، به‌طوری که موضوع مورد پرسش خود را در گفت‌وگو‌ها بیان کنیم تا به پاسخ برسیم. در دنیای امروز به این کار، روش علمی می‌گوییم. در روش علمی، فرضیه‌ای مطرح و برای پاسخ آن حدسیاتی بیان می‌کنیم، سپس حدسیات خود را دنبال می‌کنیم تا به پاسخ برسیم، بنابراین اولین بار ارسطو بود که روش علمی را ابداع کرد.
به گفته وی با این کار علم پایه‌گذاری شد، ولی نه به شکل دانشگاهی؛ زیرا سوفسطاییان خود را مرجع علم غیررسمی می‌دانستند. زمانی این شکل از علم مطرح شد که دین با خرافات ادغام شده بود و توانایی دادن پاسخ عقلانی به مشکلات را نداشت. این روش ادامه یافت تا زمانی که در سده 12، دین دوباره از مسیر اصلی منحرف شد. در این زمان، مسلمانان به اروپا نفوذ کردند و برای عقلانی کردن دین، دانشگاه را به‌وجود آوردند. دانشگاه‌های امروزی از سده 12 و 13 با نفوذ مسلمانان شروع به کار کردند.
رجایی با بیان اینکه هر دانستنی‌ای، دانش است و دانشی که با دیگران به اشتراک می‌گذاریم و سندیت دارد، Science یا علم محسوب می‌شود، تصریح کرد: در دنیای واقعی، دامنه دانستنی‌های انسان با دانش علمی قابل مقایسه نیست؛ زیرا انسان‌ها برای حفظ منافع خود بسیاری از مسائلی را که می‌دانند، منتشر نمی‌کنند. همچنین نظریه‌های بسیار کمی وجود دارد، ولی قوانین دنیای واقعی بسیارند. می‌توان نتیجه گرفت که Science قابل اعتماد نیست، زیرا شاید بتوان بعد از مدتی ثابت کرد که نادرست است.
وی درباره تفاوت روش علم و دین توضیح داد: نگاه علم جزء به کل است؛ یعنی تکه‌ها را روشن می‌کند تا به نگاهی کلی برسد، ولی نگاه دین کل به جزء است؛ یعنی همه جا را روشن می‌کند و هر کس خود تصمیم می‌گیرد که نگاهش را به کجا متمرکز کند. در نگاه دینی، خداوند برای یادآوری نعمت‌های خود از زمین و آسمان به‌‌مثابه کلی‌ترین امور یاد کرده است، بعد کم‌کم موارد جزئی را مورد توجه قرار می‌دهد و در نهایت خلقت انسان و زندگی او را توضیح می‌دهد. همه نکاتی که با روش علمی طی تجربیات زیاد به دست می‌آید، در قرآن بیان شده است.
این پژوهشگر مهندسی ذهن تصریح کرد: تا اینجا روش کلی علم با دین یکی است، نتیجه تجربیات بشر همان چیزی است که دین یا قرآن پیش‌تر آنها را بیان کرده‌اند. علم بدون تعقل به بدبختی انسان منجر می‌شود؛ ولی علم همراه تعقل انسان را به حقیقت می‌رساند، به‌طوری که با دست یافتن به حقیقت، دانش و حوزه خود را گسترش می‌دهد و در نتیجه به چیزی فراتر از دانش محیط و دنیا دست می‌یابد. طبق گفته خداوند، هر کسی که با روش قرآن این مسیر را طی کرد، به نتیجه اصلی و یکسان می‌رسد، البته شروطی دارد که باید رعایت شود.
وی ادامه داد: قرآن کلیات را بیان می‌کند؛ یعنی به انسان می‌گوید که کدام مسیر مایه سعادت و کدام مسیر باعث زیان او می‌شود، ولی کشف جزئیات هر مسیر را به عهده خودش گذاشته است. قرآن به انسان توصیه کرده که همه قوانین کلی را در علم خود رعایت کند، انسان باید عاقلانه قرآن را بخواند، تشخیص دهد که چه کاری باعث سود و ضرر اوست و طبق این تشخیص‌ها راه تکامل خود را پیدا کند. اگر انسان سه مفهوم قرآن، عقل و علم را در کنار یکدیگر قرار دهد و طبق آنها عمل کند، به سعادت خواهد رسید.
رجایی درباره ارتباط این مسائل با سوره عصر که در جلسات پیش به تفصیل به آنها پرداخته شد، گفت: طبق سوره عصر، انسان در این دنیا در ضرر و زیان است. سود و ضرر از نظر علم یعنی انسان در راستای تکامل و رفع نیازهای خود و دیگران حرکت کند. طبق سوره عصر، انسان در ضرر است، مگر اینکه با روشی که قرآن گفته، زندگی خود را بگذراند؛ یعنی ایمان داشته باشد و عمل صالح انجام دهد. اعمال انسان باید باعث افزایش ارزش او شوند، وظایف خود را در قبال دیگران به خوبی انجام دهد و در نهایت صبر پیشه کند.
زهراسادات مرتضوی
انتهای پیام
