تلألؤ نور فاطمه(س) در میان آیات وحی
در قرآن کریم آیات متعددی درباره جایگاه و شأن اهل بیت(ع) به‌صورت تنزیل، تفسیر، تأویل و یا تطبیق نازل شده که شأن نزول بعضی از این آیات مرتبط با منزلت حضرت زهرا(س) در مقام یکی از اعضای اهل بیت رسالت است.
حضرت فاطمه(س) مظهر پاکی، بخشندگی، محبت و الگوی همه زنان در همه اعصار و مکان‌هاست و شناخت و شناساندن ایشان به‌مثابه الگو و اسوه همه جهانیان، رسالتی‌ست که امروزه بر عهده تمام نهادهای متولی نشر معارف است؛ زیرا فاطمه زهرا(س) از نخستین کسانی‌ست که در تاریخ‌نگاری اسلامی مورد پنهان‌سازی واقع شده است؛ به این معنا که تفکراتی خاص کوشش کردند تا ایشان را نادیده بگیرند و به‌دلیل حفظ مصالح و منافع به موارد اختلافی وارد نشوند. بزرگترین اثر وجودی حضرت فاطمه(س)، شکستن تقدس خلافت بود و این امر به مذاق بسیاری خوش نمی‌آمد. ایشان نشان داد که خلافت نهادی مقدس نیست و جانشینی پیامبر(ص) تلقی نمی‌شود.
فاطمه زهرا(س) به‌مثابه مرجع ارتباطی نبوت، امامت و ولایت در نظام عقاید شیعی است و به قول دکتر شریعتی، «فاطمه(س) در همه ابعاد گوناگون زن بودن، نمونه بود. مظهر یک دختر در برابر پدرش، مظهر یک همسر در برابر شویش، مظهر یک مادر در برابر فرزندانش، مظهر یک زن مبارز و مسئول در برابر زمانش و سرنوشت جامعه‌اش. او خود یک امام است و... آنچه بیش از همه شگفت‌انگیز به نظر می‌رسد، این است که فاطمه(س) همسر، همگام و هم‌پرواز روح عظیم علی است... . آری فاطمه، فاطمه است.»
در قرآن کریم آیات متعددی درباره جایگاه و شأن اهل بیت(ع) به‌صورت تنزیل، تفسیر، تأویل و یا تطبیق نازل شده است. برخی مفسران تعداد آنها را ۶۰ آیه در ۴۱ سوره قرآن دانسته‌اند. شأن نزول بعضی از این آیات مرتبط با منزلت حضرت زهرا(س) در مقام یکی از اعضای اهل بیت رسالت است که در این یادداشت به شرح تعدادی از آنها پرداخته می‌شود.
آیه مودت
خداوند در آیه ۲۳ سوره شورا به پیامبر اکرم(ص) دستور داده است به امت خود اعلام کند که برای انجام رسالت، پاداشی از آنها نمی‌خواهد، مگر آنکه با نزدیکان او بر اساس محبت و مهربانی رفتار شود: «ذَلِكَ الَّذِي يُبَشِّرُ اللَّهُ عِبَادَهُ الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ قُلْ لَا أَسْأَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْرًا إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبَى وَمَنْ يَقْتَرِفْ حَسَنَةً نَزِدْ لَهُ فِيهَا حُسْنًا إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ شَكُورٌ؛ اين همان پاداشى‌ست كه خدا بندگان خود را كه ايمان آورده و كارهاى شايسته كردهاند، به آن مژده داده است. بگو به ازاى آن رسالت پاداشى از شما خواستار نيستم، مگر دوستى درباره خويشاوندان و هر كس نيكى به جاى آورد و طاعتى اندوزد، براى او در ثواب آن خواهيم افزود. قطعاً خدا آمرزنده و قدرشناس است.»
ابن‌عباس درباره شأن نزول این آیه چنین روایت کرده است: «پس از آنکه اسلام بعد از هجرت پیامبر(ص) به مدینه استحکام یافت، انصار با خود گفتند که خوب است نزد پیامبر(ص) برویم و به ایشان اعلام کنیم که در مشکلات پیش روی حکومت اسلامی، اموال ما در اختیار توست و می‌توانی برای پیشبرد دین از آنها استفاده کنی. در این هنگام آیه بالا نازل شد و پیامبر(ص) آن را در پاسخ سخنان آنان تلاوت کرد. بنا به روایات متعددی از حضرات معصومین(ع)، منظور از واژه «فِي الْقُرْبَى» در این آیه، نزدیکان پیامبر(ص) است. معصومین(ع) در موارد متعددی به این آیه استشهاد و خود را از مصادیق آن معرفی کرده‌اند. علامه امینی نام ۴۵ نفر از محدثان و اندیشمندان اهل سنت را در کتاب الغدیر ذکر کرده است که همه آنها شأن و مصادیق نزول این آیه شریفه را امیرالمؤمنین(ع)، فاطمه زهرا(س)، حسن و حسین(ع) دانسته‌اند.
آیه مباهله
خداوند در آیه ۶۱ سوره آل‌عمران چنین می‌فرماید: «فَمَنْ حَاجَّكَ فِيهِ مِنْ بَعْدِ مَا جَاءَكَ مِنَ الْعِلْمِ فَقُلْ تَعَالَوْا نَدْعُ أَبْنَاءَنَا وَأَبْنَاءَكُمْ وَنِسَاءَنَا وَنِسَاءَكُمْ وَأَنْفُسَنَا وَأَنْفُسَكُمْ ثُمَّ نَبْتَهِلْ فَنَجْعَلْ لَعْنَتَ اللَّهِ عَلَى الْكَاذِبِينَ؛ هر گاه بعد از علم و دانشی كه درباره مسيح به تو رسيده، باز كسانی با تو به محاجه و ستيز برخيزند، به آنها بگو: بياييد ما فرزندان خود را دعوت كنيم، شما هم فرزندان خود را، ما زنان خويش را دعوت نماييم، شما هم زنان خود را، ما از نفوس خود دعوت كنيم، شما هم از نفوس خود، آن‌گاه مباهله كنيم و لعنت خدا را بر دروغگويان قرار دهيم.»
این آیه مربوط به زمانی‌ست که مسیحیان نجران به سخنان پیامبر اسلام(ص) مبنی بر تولد حضرت عیسی(ع) بدون وجود هیچ پدری اعتراض کردند؛ لذا پیامبر(ص) آنها را به مباهله دعوت کرد. مسیحیان در روز موعود حاضر شدند. پیامبر(ص) هم همراه حضرت علی(ع)، امام حسن و امام حسین(ع) و حضرت فاطمه(س) برای انجام مباهله وارد شد؛ اما یکی از بزرگان علمای نجران با مشاهده همراهان پیامبر(ص) چنین گفت: «ای جماعت نصرانیان، چهره‌هایی می‌بینم که اگر از خدا بخواهند تا کوهی را از زمینی برکند، به دعای آنان برمی‌کند. با اینان مباهله نکنید که هلاک خواهید شد و تا روز قیامت دیگر هیچ نصرانی بر روی زمین باقی نخواهد ماند.»
حضور حضرت زهرا(س)، یگانه بانوی اسلام در این مباهله، نشانگر شأن و منزلت والای ایشان و مستجاب‌الدعوه بودن این بانوی گرانقدر است. خانم مک اولیف، سرویراستار دایرةالمعارف لایدن در مقاله فاطمه(س) به این نکته اذعان دارد که دو آیه تطهیر و مباهله از مهم‌ترین آیات مربوط به حضرت زهرا(س) است. همچنین زمخشری، صاحب تفسیر الکشاف درباره آیه مباهله چنین می‌نویسد: «هیچ دلیلی قوی‌تر از این آیه برای فضیلت علی، فاطمه، حسن و حسین(ع) وجود ندارد.»
آیه تطهیر
قرآن کریم در آیه ۳۳ سوره احزاب چنین فرموده است: «وَقَرْنَ فِي بُيُوتِكُنَّ وَلَا تَبَرَّجْنَ تَبَرُّجَ الْجَاهِلِيَّةِ الْأُولَى وَأَقِمْنَ الصَّلَاةَ وَآتِينَ الزَّكَاةَ وَأَطِعْنَ اللَّهَ وَرَسُولَهُ إِنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَيُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيرًا؛ و در خانه‌هايتان قرار گيريد و مانند روزگار جاهليت قديم زينت‌هاى خود را آشكار نكنيد و نماز برپا داريد و زكات بدهيد و خدا و فرستادهاش را فرمان بريد. خدا فقط مىخواهد آلودگى را از شما خاندان پيامبر بزدايد و شما را پاک و پاكيزه گرداند.»
آیه تطهیر جزو صریح‌ترین آیات قرآن است که به طهارت و پاکی اهل بیت(ع) گواهی می‌دهد. در میان آیاتی که در ذکر منزلت و مناقب اهل بیت(ع) نازل شده، این آیه جایگاه ویژه‌ای به خود اختصاص داده است. با نگاهی به کتب و منابع معتبر اندیشمندان شیعه و اهل سنت، چنین مشخص می‌شود که منظور از عبارت اهل بیت(ع) در این آیه، همان پنج تن آل عبا هستند. نمونه‌ای از این روایات، نقل جلال‌الدین سیوطی، دانشمند بزرگ اهل سنت در تفسیر معروف «الدر المنثور» است که در آنجا بیش از ۲۰ حدیث از طرق گوناگون نقل کرده که ثابت می‌کند منظور از «اهل بیت(ع)» در این آیه، همان پنج بزرگوار اهل کساء هستند.
نقل است که ام‌السلمه، یکی از همسران با فضیلت رسول خدا(ص) در روزی که این آیه نازل شد، از ایشان سؤال کرد که آیا من هم از اهل بیت محسوب می‌شوم؟ و رسول اکرم با لحنی محکم و استوار فرمود: «ای ام‌السلمه، البته تو در مسیر حق هستی؛ اما خدا گواه است که مشمول اهل بیت نیستی.»
در حالی برپاکنندگان فتنه سقیفه به حضرت فاطمه(س) جسارت کردند و به خود اجازه دادند تا به خانه ایشان هجوم ببرند و حرمت این خانه و اهلش را بشکنند که پیامبر اکرم(ص) به مدت ۴۰ روز یا ۹ ماه یا ۱۷ ماه (بنا بر روایات گوناگون)، مقابل این خانه می‌ایستاد، سلام می‌داد و آیه تطهیر را تلاوت می‌فرمود.
آیه کوثر
«إِنَّا أَعْطَيْنَاكَ الْكَوْثَرَ؛ ما تو را كوثر داديم.» خداوند در دو آیه از عطیه ویژه خود به پیامبر اکرم(ص) سخن گفته است. نخست آیه پنج سوره ضحی که به عطای هدیه‌ای در آینده وعده می‌دهد که پسند و رضایت پیامبر(ص) را در بر دارد و آیه دوم، ذکر اهدای عطیه‌ای‌ست که خداوند آن را کوثر می‌نامد. این عطیه آن‌قدر والاست که پیامبر باید به شکرانه آن نماز بگزارد و شتر قربانی کند.
درباره شأن نزول این آیه، عبدالله بن عباس می‌گوید: «بزرگترین فرزند پیامبر اکرم(ص)، قاسم نام داشت. پس از او زینب، عبدالله، ام‌کلثوم، فاطمه و رقیه. قاسم و پس از او عبدالله در مکه درگذشتند. پس عاص بن وائل درباره پیامبر(ص) گفت: دودمان وی بریده شد و او بی‌دودمان است و خداوند فرمود: «همانا کینه‌جوی تو بی‌دودمان است.»
علامه طباطبایی(ره) مناسب‌ترین معنا برای واژه کوثر را کثرت ذریه پیامبر اکرم(ص) دانسته است. از طرفی، کثرت نسل پیامبر اکرم(ص) از طریق دختر گرامی‌اش، حضرت فاطمه زهرا(س) از اخبار غیبی قرآن کریم محسوب می‌شود، به‌طوری که فخر رازی، مفسر اهل سنت به این واقعیت، به‌مثابه یکی از معانی احتمالی کوثر اعتراف کرده است.
آیه بر
«وَيُطْعِمُونَ الطَّعَامَ عَلَى حُبِّهِ مِسْكِينًا وَيَتِيمًا وَأَسِيرًا؛ و غذای خود را با اينكه به آن علاقه و نياز دارند، به مسكين و يتيم و اسير می‌دهند.»
آن‌گاه که امام حسن(ع) و امام حسین(ع) در ایام کودکی بیمار شدند، پیامبر اکرم(ص) همراه برخی از صحابه از آنان عیادت کرد. سپس رسول خدا(ص) به حضرت علی(ع) چنین فرمود: «اگر برای بهبودی آنان نذری کنی، امید است که خداوند سبحان زودتر شفا عنایت کند.» حضرت علی(ع) گفت: «ای رسول خدا، برای شفای آنها نذر می‌کنم که سه روز، روزه شکر به جای آورم.» حضرت فاطمه(س) و خدمتکارش فضه نیز مانند حضرت علی(ع) انجام چنین نذری را پذیرفتند. پس از شفای این دو فرزند بزرگوار، حضرت علی(ع) و فاطمه(س) تصمیم به ادای نذر خود گرفتند.
در آن زمان، وضع اقتصادی اکثر مسلمانان بسیار ضعیف بود و روزگار آنان به سختی می‌گذشت. در خانه حضرت علی(ع) نیز وضع بر همین منوال بود، به این صورت که آنها فقط همان نانی را که در آن روز طبخ کرده بودند، برای افطار تناول می‌کردند؛ اما در تمام این سه روز، آن‌گاه که آنها قصد افطار داشتند، مسکین، یتیم و اسیری درب خانه آنها را می‌زد و تقاضای کمک می‌کرد و لذا این حضرات بزرگوار نان را به او می‌دادند و خود با اندکی آب روزه‌شان را افطار می‌کردند. پس از اطلاع پیامبر(ص) از این ماجرا، این آیات در شأن فداکاری آنها نازل شد.
الهه‌سادات بدیع‌زادگان
انتهای پیام
