کارکردهای شبکه‌سازی در بررسی تأثیر مسائل فقهی

به گزارش خبرنگار ایکنا، نشست «روش تدوین شبکه مسائل فقه‌های معاصر با تاکید بر روش دانشنامه فقه معاصر» امروز یکشنبه 2 اردیبهشت‌ماه از سوی پژوهشگاه مطالعه فقه معاصر برگزار شد. 

 

حجت‌الاسلام والمسلمین کاظم حقانی فضل، مدیر دانشنامه فقه معاصر در این نشست به سخنرانی پرداخت و گفت: یک پرسش این است که مسائل فقهی چه ارتباطی با مسائل روز و همچنین با سایر مسائل دارند؟ این مسئله‌ای است که باید در فقه معاصر مشخص شود. ممکن است مسائلی به صورت عینی در جامعه وجود داشته باشند اما تبدیل به فقه نشده باشند یعنی فقیه در مورد آنها نظری نداده و در جایی مکتوب نشده باشند. چون این پرسش‌ها، پاسخ واضحی ندارند ما به این نتیجه رسیدیم که باید سیری از جزیی به کلی در راستای تدوین شبکه مسائل فقه‌های معاصر داشته باشیم یعنی آنچه در جامعه وجود دارد و انتقال این مسائل به فقها و مراجع تقلید را مورد بررسی قرار دهیم و ببینیم مردم عمدتاً چه چیزهایی را از مراجع پرسیده‌اند.

 

 

وی افزود: بعید می‌دانم کسی از فقیهی پرسیده باشد آیا سوار شدن به هواپیما جایز است یا خیر؟ اما قطعا افرادی پرسیده‌اند که چگونه باید در هواپیما نماز بخوانیم؟ ما می‌توانیم در فقه، آینده‌پژوهی هم داشته باشیم و مثلاً بگوییم با این سیری که در علم پزشکی وجود دارد پس می‌توانیم حدس بزنیم که در آینده نه چندان دور با سوالات فقهی جدید در عرصه پزشکی مواجه خواهیم شد. همچنین پدیده‌های تکنولوژیک گاهی چنان جهش می‌‌کنند که ما را دچار مسائلی می‌کنند که برای ما قابل پیش‌بینی نبوده است.

 

مدیر دانشنامه فقه معاصر پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر بیان کرد: در بسیاری از موارد هم توان پیش‌بینی نداریم و ممکن است با حوادث غیرمترقبه مواجه شویم که تبدیل به مسائل فقهی برای ما شوند. همچنین باید دانست امکان خطا در تحلیل پدیده‌ها هم وجود دارد لذا باید آنچه در عرصه واقعیت رخ داده است را گردآوری کرده و شبکه فقهی لازم را تدوین کنیم. حجت‌الاسلام فلاح در دانشنامه فقه معاصر گام اول را در این زمینه برداشتند و موارد لازم را گردآوری کردند. بنده وقتی این دانشنامه را بررسی کردم متوجه شدم بسیاری از مسائل برایم جدید هستند و هیچ وقت فکر نمی‌کردم تبدیل به مسئله فقهی شوند.

 

 

حقانی فضل تصریح کرد: ما سراغ آنچه موجود است رفتیم و با حجم زیادی از اطلاعات مواجه شدیم و بعد از گردآوری و بخش‌بندی مقالات، کتب، رساله‌ها، پایان‌نامه‌ها و ... تصمیم گرفتیم آن را تبدیل به شبکه کنیم. اینجا بود که مشکل اصلی خودش را نشان داد و مشکل این بود که پدیده‌ها واقعاً چندوجهی بودند و حتی اجتماعیات آن‌ها هم از متن یا روایات گرفته شده است بنابراین ما نمی‌توانیم بابی در فقه پیدا کنیم که ریشه در روایات نداشته باشد اما در فقه معاصر، موضوعات مختلف، همانند جراحی زیبایی یا لقاح مصنوعی و اجاره رحم، ریشه در متن ندارند. 

 

وی افزود: حال سؤال پیش می‌آید که آیا اینها را باید در باب‌های گذشته یا در بابی جدید قرار دهیم؟ بنده شبکه را با توجه به تعریف علم در نظر می‌گیرم و معتقدم مسائل باید در ابواب خاصی در نظر گرفته شوند چون اگر متفرق شوند، کار ما مقداری سخت می‌شود لذا شبکه‌سازی برای این است که تأثیر و تأثر مسائل فقهی بر همدیگر را بفهمیم.

 

 

عبدالمجید مبلغی؛ عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، در ادامه این نشست گفت: آنچه ارائه شد سودمند و ارزشمند بود و تلاش حجت‌الاسلام حقانی؛ حائز یک منطق راهگشا و نوعی دقت و خوش‌سلیقگی بود اما لازم است عرض کنم که در حوزه روش‌شناسی به معنای واقعی کلمه قرار نمی‌گرفت و تا زمانی که مواجهه ما با یک موقعیت، روش‌شناسانه نباشد از مواهب آن بهره‌مند نخواهیم شد. مسئله این است که اساساً ما در مرحله اول، نیاز به تأمل روش‌شناختی داریم و اگر این گام را محکم و سنگین بر نداشته باشیم آنگاه این مباحث در حد محدودی برای ما باقی می‌مانند.

 

وی افزود: مواجهه روش‌شناختی زمانی رخ می‌دهد که ما با ظرفیت‌های تحلیلی، آشنا باشیم در غیر این صورت منطق روش‌شناختی ما بضاعت رویکرد نسبت به امر معاصر را نداشته یا به میزان کمی دارد. مشکل دیگر این است که ما در نخواهیم یافت که چه امکاناتی برای طرح مباحث در یک افق روش‌شناختی برای ما وجود دارد. ما در وهله نخست باید تلاش کنیم تا امر معاصر را در یابیم. ما باید ببینیم امر معاصر به چه معناست و سپس بررسی کنیم و ببینیم که فقه معاصر چگونه قابل طرح است وگرنه تا شناختی از امر معاصر نداشته باشیم راهی به سوی فقه معاصر نخواهیم یافت. این مسئله‌ای است که ما از آن غفلت کرده‌ایم یعنی به امر معاصر نپرداخته‌ایم.

 

 

حجت‌الاسلام والمسلمین محمدرضا فلاح‌تفتی؛ مدیر علمی و محتوایی سایت ویکی‌شیعه نیز در این نشست گفت: نکته‌ای که به عنوان یک سوال زیربنایی مطرح شد ارتباط مسائل جدید با مسائل قدیم و همچنین ارتباط این مسائل با یکدیگر است. به نظرم باید مشخص کنیم اولا نگاه ما به فقه معاصر چیست؟ آیا فقه معاصر را بخشی از فقه می‌دانیم؟ مثلا اگر بحث فقه رسانه مطرح می‌شود آیا در کنار فقه نماز و فقه طهارت قرار می‌گیرد. برخی از پژوهشگران معاصر می‌گویند اینها دانش‌های بین‌رشته‌ای هستند لذا اگر نگاه ما به فقه پزشکی، یک دانش میان‌رشته‌ای باشد طبیعتاً مواجهه ما با آن به مثابه یکی از ابواب فقهی نیست و الزامات آن نیز، همین الزامات پذیرفته شده در فقه نیست.

 

وی با بیان اینکه باید مباحث ریشه‌ای و بنیادین فقه معاصر را مشخص کنیم، افزود: توقع ما از فقه، توجه به آن به عنوان دانش مستحدثه نیست بلکه یکی از بخش‌های دانش فقه است. نکته دیگر اینکه در فضای دانشنامه، یکی از هدف‌های شبکه مسائل، آسان‌سازی فقه و دیگری نشان دادن جایگاه مسائل در فقه است. در ساختار دانشنامه فقه، این خصوصیات به خوبی تأمین شده است. این دانشنامه، جامعیت دارد و به روز است و با فقه همخوانی دارد. این دانشنامه آنلاین، امکانات ارزنده‌ای در اختیار مخاطبان قرار می‌دهد اما مسئله این است که این کار، کاری پسینی و گزارشِ از دانش است بنابراین پیشنهادم این است که خودمان را به یک تلقی یا پیشنهاد خاص از فقه محدود نکنیم بلکه می‌توانیم روش‌های مختلفی را برای مسائل فقهی پیشنهاد دهیم مثلاً یکی از پیشنهادات، تبیین ابعاد فقهی بر اساس سیر زندگی طبیعی انسان‌ها است.