استفاده از منابع مشترك شيعه و سنی در تفسير؛ ويژگی بارز ترجمه قرآن به آذری
گروه بين‌الملل: استفاده از منابع مشترك تفسير مورد قبول اهل سنت و شيعيان همچون تفسير «الميزان»، «مجمع‌البيان»، تفسير «كشاف» اثر زمخشری و نيز برخی تفاسير موجود به زبان فارسی، از مهم‌ترين ويژگی‌های ترجمه قرآن كريم به زبان آذری است.
«رسول اسماعيلزاده» مترجم قرآن به زبان تركی آذری و فارغ‌التحصيل حوزه علميه قم در گفت‌وگوی تلفنی با خبرنگار بخش بين‌الملل خبرگزاری قرآنی ايران(ايكنا) گفت: بعد از اتمام تحصيلات حوزوی به ترجمه كتاب‌های مذهبی به زبان آذری پرداختم؛ در اين ميان برخی از افراد كه به امر ترجمه كتاب‌های مذهبی می‌پرداختند و در ميان جملات كتاب به آيات قرآن برمی‌خوردند برای ترجمه اين آيات به صورت صحيح به من مراجعه می‌كردند و اين امر باعث شد كه تصميم قاطع برای ترجمه قرآن به زبان آذری بگيرم.
اسماعيلزاده توضيح‌داد: از اوايل سال 1373 شروع به ترجمه قرآن كردم ولی از آن‌جا كه اين كار بسيار حساس و خطير بود از آغاز، بخشی از ترجمه را به متخصصان امور دينی و نيز زبان‌شناسان ارائه دادم تا اظهارنظر كنند و پس از مطالعات فراوان به اين نتيجه رسيديم كه اين ترجمه مشكلاتی دارد و به هيچ عنوان ايده‌آل نيست.
وی افزود: به همين منظور قرآن كريم و تمام كتب مذهبی به زبان آذری و تركی را در مركز ترجمه قرآن شهر قم جمع‌آوری كرده و به بررسی نكات مثبت و منفی اين ترجمه‌ها پرداختم و با استفاده از تجارب به دست آمده از مطالعه اين ترجمه‌ها، بار ديگر شروع به ويرايش و اصلاح ترجمه خود كردم؛ در اين ميان از استادان ادبيات آذری هم كمك گرفتم تا جملات ادبی را به صورت رسا و زيباتر در ترجمه بگنجانم و در نهايت ترجمه كامل به زبان آذری بعد از پنج سال تلاش مستمر، در سال 1378 با رسم‌الخط عربی منتشر شد.
اسماعيلزاده همچنين به ره‌‌‌آوردهای انتشار اين ترجمه اشاره و تأكيدكرد: بعد از انتشار اين ترجمه، عالمان و متخصصان امر ترجمه به نقد و بررسی اين اثر در مطبوعات پرداختند و اشتباهات صورت گرفته را به من متذكر شدند؛ بدين ترتيب به كمك نكاتی كه عالمان دينی و مترجمان با من در ميان گذاشتند در چاپ دوم اين اثر كه به سه رسم‌الخط عربی، لاتين و كيريل انتشار يافت بسياری از نواقص چاپ اول برطرف شد.
اسماعيلزاده در بخش ديگری از اين گفت‌وگو، انتشار اين ترجمه به سه رسم الخط عربی، لاتين و كيريل(روسی) را از ويژگی‌های بارز اين اثر ناميد كه تمام ترك‌زبانان داخل و خارج كشور می‌توانند از آن استفاده كنند.
مترجم قرآن كريم به زبان آذری ترجمه حاضر را اثری آكادميك و به دور از گرايش‌های مذهبی دانست و تأكيدكرد: هيچ كلمه‌ای اضافه يا كم نشده، فقط در برخی موارد كه نياز به توضيح بيشتر بوده، توضيحات داخل كروشه گذاشته شده تا مخاطبان راحت‌تر بتوانند مفهوم را درك كنند؛ همچنين سعی شده كه فقط از عبارات و اصطلاحات آذری استفاده شود اما كلمات فارسی يا عربی كه از قديم در اين زبان وارد شده و امروزه نيز كاربرد دارند در اين ترجمه به چشم می‌خورد.
وی استقبال عالمان دينی و مردم جمهوری آذربايجان از اين ترجمه را بی‌سابقه خواند و افزود: اين ترجمه از سوی دولت جمهوری آذربايجان نيز مورد استقبال قرار گرفت و عالمان دينی شهر باكو با برگزاری نشست‌هايی در دانشگاه «خزر» و نيز اعضای هيأت علمی موزه نظامی آذربايجان به بررسی و نقد اين ترجمه پرداختند كه در نهايت كميته دينی آذربايجان اين ترجمه را معتبر تشخيص داده و آن را ترجمه معيار برای مترجمان ديگر اعلام كرد.
وی به موفقيت‌های اين ترجمه در كشورش اشاره و عنوان‌كرد: اين اثر سال گذشته در جشنواره كتاب نامزد دريافت جايزه شد و بيست و پنج هزار شمارگان از آن با حمايت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به چاپ رسيد.
اسماعيلزاده كمبود منابع معتبر را اساسی‌ترين مشكل موجود برای ترجمه قرآن به آذری عنوان كرد و چنين توضيح داد: برای ترجمه قرآن به زبان آذری با كمبود منابع و كتاب‌های مذهبی با ترجمه صحيح مواجه بودم چراكه بسياری از ترجمه‌های قرآن به اين زبان اشكالات فراوانی داشته و استفاده از آنان عملاً غيرممكن بود.
وی از «معادل‌يابی» به عنوان مشكل ديگر بر سر راه ترجمه آذری قرآن كريم يادكرد و گفت: در بسياری از موارد برای حل مشكلات مربوط به معادل‌يابی و يافتن لغات صحيح، مجبور بودم به روستاهای دورافتاده آذربايجان سفر كنم و از ريش‌سفيدان و افراد سالمند ياری بگيرم تا بتوانم لغت و اصطلاح مناسب را پيدا و در جای صحيح خود استفاده كنم، برای مثال آيه «لم يلد و لم يولد» در تمامی كتاب‌های آذری به صورت «دوغمايپ و دوغولماييپ» ترجمه شده؛ اين در حالی است كه صفت «زادن و زاده شدن» در قرآن به صورت مذكر به كار رفته و حال آن‌كه اصطلاح مورد استفاده در ترجمه آذری فقط برای جنس مؤنث است و نمی‌توان آ‌ن‌را در مورد خداوند به كار برد، بنابراين با تحقيقات فراوان و سفر به يكی از روستاهای اطراف «قره‌داغ» در جمهوری آذربايجان موفق شدم اصطلاح درست را برای ترجمه اين آيه پيدا كرده و آن را به صورت «تورمييپ تورنمييپ» ترجمه كنم.
«فقدان نيروی مجرب در زمينه ترجمه آذری» يكی ديگر از موانعی بود كه اسماعيلزاده به آن اشاره و تصريح‌كرد: فقدان نيروی انسانی كه هم به زبان آذری و هم به امور مذهبی و معانی قرآنی مسلط باشد، مشكل ديگر كار ترجمه بود؛ به همين دليل مجبور شدم برای ويرايش هر بخش، از افراد متعددی كمك بگيرم كه اين امر باعث اتلاف وقت و طولانی شدن زمان ترجمه شد يعنی كاری را كه عملاً بايد يك نفر انجام می‌داد با كمك پنج نفر انجام شد.
اين مترجم قرآن در ادامه افزود: مشكل سوم مسئله توزيع كتاب و اطلاع‌رسانی در مورد اين ترجمه بود؛ علی‌رغم علاقه وافر مردم به قرآن و امور دينی، ما در بخش توزيع مشكلاتی داريم و نهادها و سازمان‌ها، مسئوليت پخش اين آثار را به عهده نمی‌گيرند؛ سازمان كل اوقاف و امور خيريه در نامه‌ای از سازمان اوقاف آذربايجان‌شرقی خواست تا در توزيع اين اثر مساعدت داشته باشد اما اين نهاد از قبول اين امر سر باز زد و اثر در اين استان ناشناخته ماند.
اسماعيلزاده بااشاره به بی‌توجهی رسانه‌های داخلی نسبت به اين كار بزرگ گفت: حتی صدا و سيمای جمهوری اسلامی ايران و مطبوعات محلی استان‌های شمال غرب كشور نيز در اين‌باره اطلاع‌رسانی درستی نكردند، اين درحالی است كه صدا و سيمای جمهوری آذربايجان مدام انتشار اين اثر را به مردم اطلاع داد و روزنامه‌های اين كشور در مورد نحوه كار و مشكلات موجود با من مصاحبه كردند؛ اگر اطلاع‌رسانی صحيحی صورت می‌گرفت مطمئناً كسانی كه متخصص امر بودند از مسأله خبردار شده و می‌توانستند با بررسی ترجمه به ويرايش آن كمك كنند اما متأسفانه اين كار انجام نشد.
وی همچنين افزود: به مناسبت چاپ اين اثر، كميته دينی جمهوری آذربايجان در ماه رمضان سال گذشته مراسم افطاری برگزار كرده و از تمام عالمان دينی اين كشور دعوت كرد تا در رونمايی اين اثر حاضر شوند كه با استقبال شخصيت‌های برجسته دينی نيز روبرو شد؛ اين ترجمه از مرزهای ايران گذشت و به اثری بين‌المللی مبدل شد.
اسماعيلزاده در خاتمه گفت: سعی كردم ترجمه‌ای بدون نقص ارائه كنم اما متأسفانه به دليل مشكلاتی كه اشاره كردم هنوز هم نواقصی در ترجمه وجود دارد با اين حال تمام تلاش من اين بود كه اثری ماندگار و قابل استفاده برای نسل امروز و آينده به يادگار بگذارم.
يادآوری‌می‌شود انتشارات بين‌المللی «الهدی» توزيع ترجمه قرآن به زبان آذری را بر عهده دارد.
اسماعيلزاده توضيح‌داد: از اوايل سال 1373 شروع به ترجمه قرآن كردم ولی از آن‌جا كه اين كار بسيار حساس و خطير بود از آغاز، بخشی از ترجمه را به متخصصان امور دينی و نيز زبان‌شناسان ارائه دادم تا اظهارنظر كنند و پس از مطالعات فراوان به اين نتيجه رسيديم كه اين ترجمه مشكلاتی دارد و به هيچ عنوان ايده‌آل نيست.
وی افزود: به همين منظور قرآن كريم و تمام كتب مذهبی به زبان آذری و تركی را در مركز ترجمه قرآن شهر قم جمع‌آوری كرده و به بررسی نكات مثبت و منفی اين ترجمه‌ها پرداختم و با استفاده از تجارب به دست آمده از مطالعه اين ترجمه‌ها، بار ديگر شروع به ويرايش و اصلاح ترجمه خود كردم؛ در اين ميان از استادان ادبيات آذری هم كمك گرفتم تا جملات ادبی را به صورت رسا و زيباتر در ترجمه بگنجانم و در نهايت ترجمه كامل به زبان آذری بعد از پنج سال تلاش مستمر، در سال 1378 با رسم‌الخط عربی منتشر شد.
اسماعيلزاده همچنين به ره‌‌‌آوردهای انتشار اين ترجمه اشاره و تأكيدكرد: بعد از انتشار اين ترجمه، عالمان و متخصصان امر ترجمه به نقد و بررسی اين اثر در مطبوعات پرداختند و اشتباهات صورت گرفته را به من متذكر شدند؛ بدين ترتيب به كمك نكاتی كه عالمان دينی و مترجمان با من در ميان گذاشتند در چاپ دوم اين اثر كه به سه رسم‌الخط عربی، لاتين و كيريل انتشار يافت بسياری از نواقص چاپ اول برطرف شد.
اسماعيلزاده در بخش ديگری از اين گفت‌وگو، انتشار اين ترجمه به سه رسم الخط عربی، لاتين و كيريل(روسی) را از ويژگی‌های بارز اين اثر ناميد كه تمام ترك‌زبانان داخل و خارج كشور می‌توانند از آن استفاده كنند.
مترجم قرآن كريم به زبان آذری ترجمه حاضر را اثری آكادميك و به دور از گرايش‌های مذهبی دانست و تأكيدكرد: هيچ كلمه‌ای اضافه يا كم نشده، فقط در برخی موارد كه نياز به توضيح بيشتر بوده، توضيحات داخل كروشه گذاشته شده تا مخاطبان راحت‌تر بتوانند مفهوم را درك كنند؛ همچنين سعی شده كه فقط از عبارات و اصطلاحات آذری استفاده شود اما كلمات فارسی يا عربی كه از قديم در اين زبان وارد شده و امروزه نيز كاربرد دارند در اين ترجمه به چشم می‌خورد.
وی استقبال عالمان دينی و مردم جمهوری آذربايجان از اين ترجمه را بی‌سابقه خواند و افزود: اين ترجمه از سوی دولت جمهوری آذربايجان نيز مورد استقبال قرار گرفت و عالمان دينی شهر باكو با برگزاری نشست‌هايی در دانشگاه «خزر» و نيز اعضای هيأت علمی موزه نظامی آذربايجان به بررسی و نقد اين ترجمه پرداختند كه در نهايت كميته دينی آذربايجان اين ترجمه را معتبر تشخيص داده و آن را ترجمه معيار برای مترجمان ديگر اعلام كرد.
وی به موفقيت‌های اين ترجمه در كشورش اشاره و عنوان‌كرد: اين اثر سال گذشته در جشنواره كتاب نامزد دريافت جايزه شد و بيست و پنج هزار شمارگان از آن با حمايت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به چاپ رسيد.
اسماعيلزاده كمبود منابع معتبر را اساسی‌ترين مشكل موجود برای ترجمه قرآن به آذری عنوان كرد و چنين توضيح داد: برای ترجمه قرآن به زبان آذری با كمبود منابع و كتاب‌های مذهبی با ترجمه صحيح مواجه بودم چراكه بسياری از ترجمه‌های قرآن به اين زبان اشكالات فراوانی داشته و استفاده از آنان عملاً غيرممكن بود.
وی از «معادل‌يابی» به عنوان مشكل ديگر بر سر راه ترجمه آذری قرآن كريم يادكرد و گفت: در بسياری از موارد برای حل مشكلات مربوط به معادل‌يابی و يافتن لغات صحيح، مجبور بودم به روستاهای دورافتاده آذربايجان سفر كنم و از ريش‌سفيدان و افراد سالمند ياری بگيرم تا بتوانم لغت و اصطلاح مناسب را پيدا و در جای صحيح خود استفاده كنم، برای مثال آيه «لم يلد و لم يولد» در تمامی كتاب‌های آذری به صورت «دوغمايپ و دوغولماييپ» ترجمه شده؛ اين در حالی است كه صفت «زادن و زاده شدن» در قرآن به صورت مذكر به كار رفته و حال آن‌كه اصطلاح مورد استفاده در ترجمه آذری فقط برای جنس مؤنث است و نمی‌توان آ‌ن‌را در مورد خداوند به كار برد، بنابراين با تحقيقات فراوان و سفر به يكی از روستاهای اطراف «قره‌داغ» در جمهوری آذربايجان موفق شدم اصطلاح درست را برای ترجمه اين آيه پيدا كرده و آن را به صورت «تورمييپ تورنمييپ» ترجمه كنم.
«فقدان نيروی مجرب در زمينه ترجمه آذری» يكی ديگر از موانعی بود كه اسماعيلزاده به آن اشاره و تصريح‌كرد: فقدان نيروی انسانی كه هم به زبان آذری و هم به امور مذهبی و معانی قرآنی مسلط باشد، مشكل ديگر كار ترجمه بود؛ به همين دليل مجبور شدم برای ويرايش هر بخش، از افراد متعددی كمك بگيرم كه اين امر باعث اتلاف وقت و طولانی شدن زمان ترجمه شد يعنی كاری را كه عملاً بايد يك نفر انجام می‌داد با كمك پنج نفر انجام شد.
اين مترجم قرآن در ادامه افزود: مشكل سوم مسئله توزيع كتاب و اطلاع‌رسانی در مورد اين ترجمه بود؛ علی‌رغم علاقه وافر مردم به قرآن و امور دينی، ما در بخش توزيع مشكلاتی داريم و نهادها و سازمان‌ها، مسئوليت پخش اين آثار را به عهده نمی‌گيرند؛ سازمان كل اوقاف و امور خيريه در نامه‌ای از سازمان اوقاف آذربايجان‌شرقی خواست تا در توزيع اين اثر مساعدت داشته باشد اما اين نهاد از قبول اين امر سر باز زد و اثر در اين استان ناشناخته ماند.
اسماعيلزاده بااشاره به بی‌توجهی رسانه‌های داخلی نسبت به اين كار بزرگ گفت: حتی صدا و سيمای جمهوری اسلامی ايران و مطبوعات محلی استان‌های شمال غرب كشور نيز در اين‌باره اطلاع‌رسانی درستی نكردند، اين درحالی است كه صدا و سيمای جمهوری آذربايجان مدام انتشار اين اثر را به مردم اطلاع داد و روزنامه‌های اين كشور در مورد نحوه كار و مشكلات موجود با من مصاحبه كردند؛ اگر اطلاع‌رسانی صحيحی صورت می‌گرفت مطمئناً كسانی كه متخصص امر بودند از مسأله خبردار شده و می‌توانستند با بررسی ترجمه به ويرايش آن كمك كنند اما متأسفانه اين كار انجام نشد.
وی همچنين افزود: به مناسبت چاپ اين اثر، كميته دينی جمهوری آذربايجان در ماه رمضان سال گذشته مراسم افطاری برگزار كرده و از تمام عالمان دينی اين كشور دعوت كرد تا در رونمايی اين اثر حاضر شوند كه با استقبال شخصيت‌های برجسته دينی نيز روبرو شد؛ اين ترجمه از مرزهای ايران گذشت و به اثری بين‌المللی مبدل شد.
اسماعيلزاده در خاتمه گفت: سعی كردم ترجمه‌ای بدون نقص ارائه كنم اما متأسفانه به دليل مشكلاتی كه اشاره كردم هنوز هم نواقصی در ترجمه وجود دارد با اين حال تمام تلاش من اين بود كه اثری ماندگار و قابل استفاده برای نسل امروز و آينده به يادگار بگذارم.
يادآوری‌می‌شود انتشارات بين‌المللی «الهدی» توزيع ترجمه قرآن به زبان آذری را بر عهده دارد.
مطالب مرتبط
