جایگاه ویژه صنایع دستی در خلیل‌آباد کاشمر
گروه فرهنگی: حدود ۲۵۰ سال قبل خلیل خان فرزند جلیل‌بیگ از خاندان عرب میش مست قلعه‌ای به نام خودش بنا نهاد که بعدها خلیل‌آباد نام گرفت اما در حقیقت نام این سرزمین، خارزنج است که در کتب تاریخی و معتبر از آن بسیار نام‌برده شده، شهری که از جایگاه صنایع دستی ویژه‌ای برخوردار است.
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) از خراسان رضوی، شهر خارزنج در ناحیه شمالی شهر خلیل‌آباد فعلی واقع شده بود که در اثر زمین‌لرزه تخریب و ساکنانش در دشت‌های جنوبی پراکنده و اقدام به ساخت آبادی‌های متعدد کردند.
سرانجام به دلیل وجود ناامنی‌های حاصل از حمله افغان‌ها و ترکمن‌ها اقدام به ساخت قلعه معروف خلیل‌آباد نمودند و خلیل‌آباد مرکزیت یافت، بدین ترتیب مردم با این منطقه انس گرفته و هر روز بر جمعیت آن افزوده که در نهایت در سال ۱۳۴۳ به شهر و در سال۱۳۸۲ به شهرستان تبدیل شد.
براساس کتب تاریخی، پیشینه شهرستان به دوران زرتشت برمی‌گردد، به‌طوری‌که آثار و ابنیه زرتشتیان در اطراف شهرستان به چشم می‌خورد. اما رونق علمی و فرهنگی آن به قرون سوم و چهارم هجری که به نام خارزنج معروف بوده باز می‌گردد.
در همین خصوص حمیدرضا محمودی، رئیس اداره میراث فرهنگی شهرستان خلیل‌آباد در گفت‌و گو با ایکنا با اشاره به اینکه از معروف‌ترین علما و بزرگان خارزنج می‌توان به احمد بن محمد خارزنجی صاحب کتاب «تکلمه» در لغت و یوسف بن حسن خارزنجی از فضلای زمان خود اشاره کرد، افزود: از دیگر شخصیت‌های تاریخی این شهرستان عمیدالملک کندری وزیر دربار سلجوقیان (طغرل)است که از شخصیت‌های مهم و سرنوشت‌ساز در تاریخ ایران به شمار می‌رود.
رئیس اداره میراث فرهنگی خلیل‌آباد، پیشینه تاریخی این شهرستان را از دوران شاه‌عباس صفوی ذکر کرد و ادامه داد: اگرچه بر اثر زلزله این منطقه ویران شده، اما بعدها شخصی به نام خلیل‌خان که در این منطقه حکومت می‌کرد قلعه‌ای بنیان کرد و نام آن را «خلیل‌آباد» قرار داد.
وی افزود: منطقه مسکونی خلیل‌آباد در قرون و سده‌های گذشته محدوده کوچکی را به خود اختصاص می‌داد که در دوران سلطنت شاه‌عباس صفوی بر اثر زلزله به‌کلی ویران شد و بعدها توسط شخصی به نام خلیل خان فرزند جلیل بیک از خاندان عرب که بر این سرزمین حکومت می‌کرد قلعه‌ای بنیان گردید و بعدها خلیل‌آباد نام گرفت.
محمودی گفت: وجود آثار قلعه و آتشکده در کوه‌های شمال شرقی و قلعه دختر در کوه‌های شمال غربی که از تمدنی چند هزار ساله حکایت می‌کنند حاکی از پیشینه و غنای تاریخی این ناحیه و خلیل‌آباد فعلی است.
وی افزود: در جلد ششم لغتنامه دهخدا در ذیل عنوان خارزنج نوشته شده است؛ ناحیه‌ای است در پشت نیشابور که اهل علم و ادب از آن برخاسته‌اند از جمله، احمد بن محمد صاحب کتاب «تکلمه» در لغت و نیز یوسف بن الحسن خارزنجی که از فضلای زمان است، همچنین نوشته شده ابو حامد احمد بن محمد خارزنجی امام اهل ادب خراسان در زمان خود بوده است.
رئیس اداره میراث فرهنگی خلیل‌آباد در ادامه از وجود 40 اثر فرهنگی و تاریخی در این شهرستان خبر داد و گفت: بیشتر بناهای تاریخی این شهرستان مربوط به دوره قاجاریه است.
وی با بیان اینکه تاکنون مکان فرهنگی و تاریخی خلیل‌آباد در فهرست آثار ملی ثبت شده است، اظهار کرد: متأسفانه تاکنون تنها 12 اثر از اين اماكن در فهرست آثار ملی ثبت شده است.
رئیس اداره میراث فرهنگی شهرستان خلیل‌آباد سد خاكی شهيد مدرس، حوض چهل پايه كندر، مزار امامزاده سيد حسن میرآباد، مسجد جامع شهرستان خلیل‌آباد و امامزاده قاسم ارغا(ع)، گرمابه آقابهشتی، قدمگاه حضرت علی(ع) يخدان گلی خلیل‌آباد را از جمله مکان‌های دیدنی این شهرستان دانست و بیان کرد: این شهرستان همانند ساير مناطق استان خراسان رضوی دارای برخی توليدات هنرهای سنتی و صنایع‌دستی است كه جزء سوغات اين ناحيه محسوب می‌شود.
وی با اشاره به اینکه این چهار امامزاده در روستاهای جابوز، میرآباد، ارغا و شوراب از جمله اماکن متبرکه شهرستان خلیل‌آباد است، اظهار کرد: حفاظت از یکسری بناها بسیار راحت است و با بازدیدهای به موقع می‌توان از تخریب و فرسودگی ابنیه خودداری کرد.
محمودی حفظ بناهای تاریخی را از جمله دغدغه‌های اصلی دانست و تصریح کرد: آثار تاریخی به ساده‌گی به دست نیامده بلکه حاصل یک نسل تلاش و کوشش است که نشان‌دهنده فرهنگ و هنر گذشتگان نیز محسوب می‌شود.
جایگاه ویژه صنایع دستی در خلیل آباد کاشمر
وی در ادامه با اشاره به جایگاه صنایع دستی در این شهرستان اظهار کرد: بافت قالی و انواع فرش‌های پشمی با نقشه کاسه و کوزه، گلیم‌بافی، حصیربافی و پارچه‌های دست‌باف از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است، جزو صنایع‌دستی این شهرستان به‌حساب می‌آید.
وی با اعلام اینکه در این منطقه حرفه‌هایی مانند مسگری، نجاری، آهنگری و رویگری مشاهده می‌شود، گفت: هنوز هنر سفالگری در روستاهای ابراهیم‌آباد و نصرآباد این شهرستان دیده می‌شود.
رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری شهرستان خلیل‌آباد به پیشینه مسجد جامع خلیل‌آباد اشاره کرد و افزود: در سال 1308 هجری قمری یک ایوان و شبستان‌های اطراف این مسجد کهن ساخته شده است که ایوان بنا با وجود اجزا و عناصر معماری به ویژه تاق و تویزه شکوه خاصی را به این مجموعه مذهبی بخشیده است.
وی عنوان کرد: از جاذبه‌های گردشگری شهرستان می‌توان پارك جنگلی شمال خلیل‌آباد، آبگرم معدنی، اردوگاه استانی شهيد جعفريان، امامزاده قاسم، امامزاده هادی، قلعه كندر، سد شهيد مختاری و سد شهيد مدرس را نام برد.
