روش‌های تبلیغ دین توسط پیامبر(ص)/ 10
ناکارآمدی روش فعلی تبلیغ دین/ نیازمند نظام دین‌آموزی مستمر هستیم
گروه معارف: محقق و پژوهشگر قرآنی با بیان اینکه با روش فعلی در تبلیغ دین راه به جایی نخواهیم برد، گفت: امروزه مبلغان آنقدر سخنرانی می‌کنند که پیامبر در 23 سال تبلیغشان سخنرانی نکرده‌اند.
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) از خراسان رضوی، به دنبال طرح موضوع «بررسی روش‌های تبلیغ دین توسط پیامبر(ص)»، خبرگزاری ایکنا گفت‌وگوهایی را با محمود یزدانی، پژوهشگر و محقق قرآنی انجام داد.
به گفته وی، پیامبر(ص) برای تبلیغ دین ۱۰ اقدام انجام می‌دادند که امروزه ما فقط یک مورد آن را انجام می‌دهیم؛ همین دوری از سبک تبلیغی پیامبر(ص) باعث شده تا نتوانیم در امر تبلیغ دین موفق باشیم.
در نوشتار اول به بیان اولین تفاوت کار تبلیغ توسط پیامبر(ص) با مبلغان امروزی پرداختیم و گفته شد: پیامبر(ص) به دنبال اقامه دین بود اما غالب مبلغان امروزی، صرفاً دنبال بیان معارف دینی هستند.
در نوشتار دوم گفتیم که پیامبر(ص) برای اقامه دین، خودش سراغ مردم می‌رفت در حالیکه غالب مبلغان امروزی در مسجد و پای منبر، مطالبی را برای مردم بیان می‌کنند و کاری به آن‌ها که پای منبر نیستند ندارند.
در نوشتار سوم، اینکه پیامبر(ص) با مردم ارتباط صمیمانه برقرار می‌کردند، از اصلی‌ترین دلایل موفقیت پیامبر(ص) در امر تبلیغ دین عنوان شد.
در نوشتار چهارم گفتیم، پیامبر نه تنها خودش با مردم ارتباط صمیمی برقرار می‌کرد بلکه مردم را با یکدیگر صمیمی می‌کرد.
در نوشتار پنجم به آفت تک‌روی بین مبلغان اشاره شد و گفته شد علت اینکه پیامبر(ص) توانست چنان تحول عظیمی ایجاد کند، آن بود که گروه تشکیل داد اما غالب مبلغان امروزی دنبال کار جمعی نیستند و به‌صورت فردی اقدام می‌کنند.
در نوشتار ششم گفتیم اساس کار تبلیغی پیامبر(ص) بر مبنای قرآن بود و گفته شد هدف پیامبر(ص) اجرای قرآن در زندگی روزمره مردم بود، لذا آموزش‌های قطره چکانی و مختصر داشتند اما ما با آموزش‌های سیلابی، در مدت کوتاهی، مردم را حافظ قرآن می‌کنیم اما عامل به آن نیستند.
در نوشتار هفتم هم گفتیم اساس کار تبلیغی پیامبر(ص) خدمت‌رسانی به مردم بود ولی مبلغان امروزی رویکرد خدمت‌رسانی در تبلیغ دین را ندارند، صرفاً به مسائل عبادی توجه می‌کنند و اصلاً پرداختن به مشکلات معیشتی مردم را جزو وظایف تبلیغی خود نمی‌دانند.
در نوشتار هشتم هم گفتیم اساس کار تبلیغی پیامبر(ص) این بوده است که پیامبر(ص) مسجد گرا بوده‌اند ولی مبلغان امروزی مسجدگرا نیستند.
در نهم نوشتار هم گفتیم اساس کار تبلیغی پیامبر(ص) این بوده است که پیامبر(ص) امام و پیشوای جامعه بود ولی اکثر مبلغان امروزی پیشوا و امام جامعه نیستند.
در این نوشتار، یکی دیگر از تفاو‌ت‌های کار پیامبر(ص) با مبلغان امروزی بیان می‌شود؛ محمود یزدانی، محقق و پژوهشگر قرآنی در گفت‌وگو با ایکنا در خصوص دهمین شیوه تبلیغی پیامبر(ص)، اظهار کرد: پیامبر(ص) بسیار کم سخنرانی می‌کردند اما مبلغان امروزی خیلی، خیلی سخنرانی می‌کنند.
وی با طرح این سؤال که آیا بهترین سخنرانان کشور واقعا مبلغان خوبی برای دین هستند، ابراز کرد: برخی معتقدند که چه کسانی بهتر از این سخنرانان که یا در تلویزیون برنامه دارند و یا در پای هر منبرشان هزار نفر حضور دارند؛ مبلغ خوب دینی هستند.
یزدانی افزود: این سخنرانان، فقط خوب سخنرانی می‌کنند اما مبلغ خوبی برای دین نیستند؛ حال این سؤال پیش می‌آید اگر آنان نتوانند کار تبلیغ دین را انجام دهند، پس چه کسی خواهد توانست.
محقق و پژوهشگر قرآنی ادامه داد: فرض کنیم در شرایط تبلیغی مکه در صدر اسلام هستیم، پیامبر(ص) هنوز قدرت نگرفته و فقط مبلغ دین هستند، البته با این تفاوت که همه امکانات رفاهی امروزه مهیا است؛ در این شرایط پیامبر(ص) چه راهی برای تبلیغ برمی‌گزیدند؟ آیا 10 روز به مشهد می‌آمدند و 10 روز دیگر در شهر دیگر می‌رفتند و به این روش تبلیغ می‌کردند یا یک جایی را انتخاب می‌کردند و تا آخر عمرشان همان جا به کار تبلیغی می‌پرداختند؟
وی افزود: با توجه به سیره رسول اکرم(ص)، ایشان هر جایی که برای تبلیغ می‌رفتند، فقط و فقط همان جا می‌ماندند. پیامبر(ص) اصلا سخنران پروازی نبود که بخواهند 10 روز یک شهر باشند و 10 روز دیگر در شهری دیگر.
رویکرد پیامبر(ص)، گزارشگری از دین نبود
یزدانی با بیان اینکه رویکرد پیامبر(ص)، گزارشگری از دین نبود، بلکه رویکرد ایشان اقامه دین بود، گفت: مبلغان امروزی باید برای اقامه دین هشت عمل را انجام دهند؛ به سراغ مردم بروند، مردم را با هم صمیمی کنند، خود با مردم صمیمی شوند، گروه تشکیل دهند، قرآن بیاموزند، مسجد را پایگاه قرار دهند و خودشان امام باشند.
محقق و پژوهشگر قرآنی با اشاره به هشت مرحله اقامه دین بیان کرد: پیامبر(ص) هم با 10 روز اینجا بودن و 10 روز جای دیگر، نمی‌تواند کاری انجام دهد. 10 روز که هیچ، یک ماه هم بخواهد جایی مستقر باشد کدام از آن هشت محوری که قبلا عنوان شد را می‌تواند انجام دهد، پس هیچ کاری نمی‌شود کرد مگر سخنرانی.
یزدانی با بیان اینکه مشکل جامعه ما با سخنرانی حل نمی‌شود، ابراز کرد: امروزه اپیدمی دعوت از سخنرانان معروف همه‌گیر شده است. برخی از معروف‌ترین مراکز دینی و فرهنگی ما افتخارشان دعوت از برترین سخنرانان مطرح کشور است، ولی همین چیزی که مایه افتخارشان است، علت اشتباهشان نیز است.
وی با اشاره به اینکه بین جمع کردن و جذب کردن مخاطب فرقی بسیار است، تصریح کرد: زمانی، ما خودمان نیز تمام تلاشمان مبنی بر دعوت از سخنرانی مطرح کشور بود ولی اشتباه ما آنجا است که فکر می‌کنیم اگر مخاطب را جمع کردیم، یعنی جذب هم کرده‌ایم؛ در حالی که بین جمع و جذب مخاطب تفاوت بسیار است.
محقق و پژوهشگر قرآنی اظهار کرد: وقتی در یک مسجد که مطرح‌ترین سخنرانان دعوت می‌شوند، هزار نفر پای منبرشان حضور دارند ولی در روزهای بعد اگر به مسجد بروی، 20 نفر بیشتر نیستند، باید پرسید آن هزار نفر چرا الان در مسجد حضور ندارند.
جذب مخاطب را جدی بگیریم
یزدانی با بیان اینکه اشتباه ما این است که جمع مخاطب را با جذب آن اشتباه گرفته‌ایم، ابراز کرد: در حالی که اگر بتوانیم مخاطب را جمع و سپس نگه داریم و بعد جذب کنیم این هنر است. پیامبر(ص) حاضر بود برای یک نفر، هزار ساعت وقت بگذارد ولی برای هزار نفر یک ساعت وقت نگذارد چرا که معتقد بودند آن یک ساعت هدر می‌رود ولی آن هزار ساعت می‌ماند زیرا پیامبر(ص) سخنران دوّار، در همان کوچه‌های مکه و مدینه بودند.
وی با طرح سؤالی ابراز کرد: سؤالی پیش می‌آید که اگر پیامبر(ص) به چنین اصلی معتقد بودند، چرا از مکه به مدینه هجرت کردند؟ اگر پیامبر(ص) به مدینه رفتند، به خاطر این بود که شرایط بسیار سختی به ایشان متحمل شده بود و دیگر امکان کار برای ایشان در مکه وجود نداشت، نه اینکه مشرکان ایشان را مجبور کرده باشند، خیر، اتفاقا مشرکان دوست داشتند پیامبر(ص) در مکه محبوس بماند چرا که می‌دانستند، پیامبر(ص) با گروهی کوچک اما متحدی که ایجاد کرده است، می‌تواند هر جا برود، حکومتی تشکیل دهد.
محقق و پژوهشگر قرآنی بیان کرد: بنابراین باید گفت پیامبر(ص) با هجرت از مکه به مدینه توانست در مدینه حکومت تشکیل دهد. بعضی‌ها معتقد هستند که پیامبر(ص) در مکه موفقیتی نداشت و تمام پیروزی پیامبر(ص) در مدینه بود؛ اما باید بدانیم که تمام موفقیت پیامبر(ص) در مکه بود چرا که ایشان در مکه توانستند گروهی تشکیل دهند و اگر این گروه را در مکه ایجاد نمی‌کردند، در هیچ جای دیگری هم نمی‌توانستند تشکیل دهند.
یزدانی دوباره با طرح سؤالی ادامه داد: سؤال دیگری که پیش می‌آید این است که پیامبر(ص) زمانی که به مدینه رفت چرا دوباره به مکه بازنگشت؟ در پاسخ این سؤال باید بگوییم ایشان قائل به طائر بودن، نبودند و نمی‌خواستند 10 روز در یک شهر و یک ماه دیگر در شهر دیگری باشند.
وی با بیان اینکه در واقع همه ائمه(ع) به اصول پیامبر(ص) معتقدند بودند، افزود: حضرت علی(ع) وقتی به کوفه رفتند، همانجا مستقر شدند. ائمه دیگر هم همینطور، اگر در مدینه بودند تا آخر همان جا حضور داشتند و دائماً نقل مکان نمی‌کردند. چون می‌دانستند که اقامه دین با 10 روز، یک ماه و یک سال به جایی نمی‌رسد.
وقت‌هایی که تلف می‌شود
محقق و پژوهشگر قرآنی ادامه داد: امروز همین نقیصه تبدیل به فضیلت شده است و اگر یک سخنرانی که خطیب خوبی است به جای اینکه در یک مسجد مستقر باشد، 10 روز در یک مسجد و یک ماه دیگر در یک مسجد دیگر است و فقط وقت تلف می‌کند و به نتیجه هم نمی‌رسد.
وی بیان کرد: زمانی مراکز فرهنگی ما افتخارشان این بود که برای 10 شب یک سخنران مطرح را دعوت می‌کردند اما امروزه سبک، برگشته و افتخارشان این است که برای هر شب یک سخنران مشهور دعوت می‌کنند؛ یعنی اگر 10 شب مراسم دارند، 10 سخنران مطرح دعوت شود. برخی معتقد بر این اصل هستند که کلام‌ها سحر دارند ولی سحر هم که باشد، با این زمان کم نتیجه‌بخش نخواهد بود.
یزدانی گفت: بر همین مبنا انسان‌ها همان شب تحت تأثیر حرف و سخنرانی قرار می‌گیرند ولی یک هفته بعد همانی هستند که بودند و اصلاً تغییری در آنان به وجود نمی‌آید.
محقق و پژوهشگر قرآنی با اشاره به همایش مبارزه با فاسد اقتصادی گفت: در سال 93 معاون اول رئیس جمهور پیامی به رهبر معظم انقلاب دادند مبنی بر اینکه همایش مبارزه با فاسد اقتصادی قرار است برگزار شود، شما اگر پیامی یا مطلبی دارید بفرمایید تا در آن همایش قرائت شود؛ رهبری فرمودند: «نفس اهتمام آقایان به امر مبارزه با فساد را تحسین می کنیم، لیکن بر پایی این چنین سمینارها بنا است چه معجزه‌ای کند».
یزدانی در همین خصوص ادامه داد: با یک همایش چطور می‌شود با فساد اقتصادی مبارزه کرد؟ باید گفت فساد اجتماعی و موضوعات دیگر جامعه را نیز نمی‌توان با سخنرانی درمان کرد همانگونه که پیامبر(ص) با سخنرانی جامعه آن زمان را متحول نکردند بلکه ایشان زحمت کشیدند، عرق ریختند و در به در دنبال پیدا کردن یار در کوچه‌های مکه و مدینه بودند.
وی بیان کرد: در مقابل شیوه تبلیغی پیامبر(ص)، می‌بینیم ما خودمان را منحصر به همان مسجد، حسینیه و هیئت کرده‌ایم و به سراغ هیچ‌کس نمی‌رویم اما حضرت سراغ همه می‌رفتند.
این محقق و پژوهشگر قرآنی ادامه داد: اگر نمازگزاری چند روز غیبت داشته باشد، امام جماعت مسجد، به سراغ او نمی‌رود و جویای حال او نمی‌شود ولی پیامبر(ص) تک‌تک افراد را پیدا می‌کردند، به خانه‌هایشان می‌رفتند و اگر کسی دو روز به مسجد نمی‌رفت، پیامبر(ص) خود شخصاً سراغشان می‌رفتند؛ آری پیوندهای اجتماعی در زمان پیامبر(ص) تا این حد مستحکم بوده است.
وی گفت: با تمام احترامی که برای سخنرانان کشور قائل هستیم اما بیاییم آزمونی طراحی کنیم و سخنرانان را بیازماییم. پیامبر برای اقامه دین هشت کار انجام می‌دادند حالا سخنرانان کشور را بر اساس همین هشت عامل ارزیابی کنیم. به نظر شما سخنرانان با توجه به این عوامل، چه نمره‌ای را را کسب می‌کنند؟ متأسفانه خواهیم دید که همه سخنرانان کشور، نمره‌ای بیش از پنج دریافت نمی‌کنند. ما راه را اشتباه می‌رویم و با این روش در تبلیغ دین به جایی نخواهیم رسید.
محقق و پژوهشگر قرآنی با بیان اینکه امروزه مبلغان آنقدر سخنرانی می‌کنند که پیامبر در 23 سال تبلیغشان سخنرانی نکرده‌اند، گفت: طولانی‌ترین خطبه و سخنرانی پیامبر مربوط به خطبه غدیر و خطبه شعبانیه است.
پیامبر(ص) منبری نبود، مردمی بود
یزدانی با اشاره به اینکه پیامبر(ص) منبری نبود، بلکه مردمی بود، گفت: مشکلی که مبلغان امروزی به آن دچار هستند این است که بسیاری از آنان منبری هستند و مردمی نیستند؛ پیامبر(ص) هم به سخنرانی اهمیت می‌دادند، ولی معتقد بودند که 10 درصد تبلیغ دین سخنرانی است و 90 درصد کارهای دیگر اهمیت دارد.
وی افزود: گام اول و گام آخر روش‌های پیامبر(ص) اقامه دین بود، ولی امروزه مبلغان ما رویکردشان گزارشگری از دین است، دغدغه اقامه دین را ندارند و فقط به یک گوش احتیاج دارند لذا به سراغ آدم‌ها نمی‌روند و فقط همتشان را روی سخنرانی می‌گذارند.
این محقق با اشاره به کثرت سخنرانی گفت: یکی از آفات تبلیغ دین در عصر حاضر کثرت سخنرانی‌ها است. بعضاً حوصله مردم از این همه حجم سخنرانی سر می‌رود. فرق یک مجلس سخنرانی با مهمانی‌های متفرقه این است که در یک مهمانی افراد بیگانه وارد می‌شوند ولی در نهایت دوست بیرون می‌روند، اما در یک مجلس سخنرانی، افراد، غریبه وارد و غریبه هم خارج می‌شوند.
یزدانی در پایان بیان کرد: به همین علت است که مساجد و مجالس مذهبی ما اینقدر بی‌خاصیت شده است چون رویکرد اقامه دین در آن‌ها وجود ندارد. همه می‌دانیم که اقامه دین با سخنرانی‌ها امکان‌پذیر نیست لذا به یک نظام دین‌آموزی مستمر نیاز داریم.
