معرفی کتاب «اوما» با موضوع امام رضا(ع)/ ادبیات داستانی نمی‌تواند مبتنی بر سندهای تاریخی باشد
گروه فرهنگی: نویسنده کتاب «اوما» با اشاره به اینکه ادبیات داستانی نمی‌تواند مبتنی بر سندهای تاریخی باشد، عنوان کرد: بسیاری از نویسندگان، تاریخ را فقط برای روایت می‌خواهند و هیچ اندیشمند و پژوهشگری معتقد نیست که داستان یا رمان تاریخی، سند تاریخی است اما در حوزه نوشتن درباره امامان(ع) قضیه متفاوت است.
علی براتی گجوان، نویسنده، پژوهشگر و منتقد ادبی، در گفت‌وگو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) از خراسان رضوی، به معرفی کتاب خود، «اوما» با موضوع زندگینامه امام رضا(ع) پرداخت و برخی چالش‌های تولید اثر برای شخصیت‌های دینی را تشریح کرد.
براتی گجوان در رابطه با ایده نوشتن کتاب «اوما»، بیان کرد: بعد از اینکه محمدهادی زاهدی، مدیریت اداره امور فرهنگی آستان قدس رضوی را به عهده گرفتند، خواستند که خاطرات خادمان حرم امام رضا(ع) را جمع‌آوری کنم؛ این کتاب به دلایلی منتشر نشد اما از آنجاکه خادمان از عنایت‌های امام رضا(ع) گفته بودند، من با دنیای دیگری آشنا شدم و این زمینه‌ای شد تا دِینی که نسبت به امام رضا(ع) داشتم را با نگارش کتاب «اوما» ادا کنم.
وی با این توضیح که «اوما» شامل بیش از 100 داستانک از تولد تا شهادت امام رضا(ع) است و تقریبا تا پایان سال توسط «به‌نشر» منتشر می‌شود، اضافه کرد: در نگارش داستانک‌های این کتاب تلاش بر کوتاه‌نویسی بوده است. معنای عنوان کتاب، «اوما» نیز ترکیبی از دو کلمه «او» یعنی امام رضا(ع) و «ما» است.
محدودیت‌های نوشتن برای معصومان(ع)
این نویسنده مشهدی با ابراز این مطلب که در رمان‌نویسی درباره شخصیت‌های دینی، به عنوان انسان‌های معصوم(ع)، نباید و نمی‌توان چیزی به آنان اضافه یا از آنان کم شود، افزود: بر همین اساس من از حاشیه به متن رفته‌ام یعنی با بازگویی ماجراهای اطرافیان امام رضا(ع)، به معرفی خود حضرت پرداخته‌ام و تلاشم این بوده که متن دارای جذابیت باشد و مخاطب به خواندن آن اقبال داشته باشد.
ادبیات داستانی نمی‌تواند مبتنی بر سندهای تاریخی باشد
براتی گجوان با بیان اینکه به طور کلی ادبیات داستانی نمی‌تواند صرفاً مبتنی بر سندهای تاریخی باشد، ادامه داد: بسیاری از نویسندگان، تاریخ را فقط برای روایت می‌خواهند و هیچ اندیشمند و پژوهشگری معتقد نیست که داستان یا رمان تاریخی، سند تاریخی است اما در حوزه نوشتن درباره امامان(ع) قضیه متفاوت است.
وی با اشاره به داستان سریال‌های داوود میرباقری، کارگردان برجسته سینما و تلویزیون، آن‌ها را یکی از نمونه‌های پرداختن از حاشیه به متن دانست و اضافه کرد: در سریال‌های ایشان، امام علی(ع) به شدت حضور دارند اما نمایان نیستند یا در سریال مختارنامه، ما امام حسین(ع) را احساس می‌کنیم، واقعه کربلا برایمان تجسم می‌شود و متأثر میشویم اما خودشان حضور ندارند؛ این روش باید در ادبیات داستانی نیز مورد توجه قرار بگیرد.
براتی گجوان در همین راستا به بخشی از کتاب «اوما» مثال زد و ادامه داد: در کتابم شخصی به نام غیث بن هشام قصد داشت سؤالاتی از امام رضا(ع) بپرسد که ایشان نتوانند پاسخ دهند اما همین‌که در مقابل منزل ایشان حاضر می‌شود، خادم حضرت، او را به نام صدا می‌زند و پاسخ همه سؤال‌هایی که در ذهن داشت و بیان نکرده بود را از طرف امام به او می‌دهد؛ این یک نمونه پرداختن به متن از حاشیه است که اگر مستقیم بیان می‌شد، لذت خوانش داستان از بین می‌رفت؛ یا در مورد دیگری به عنوان «باران» داستان دعای امام رضا(ع) برای باران با استفاده از یک شخصیت کودک که به دعای ایشان اطمینان دارد، روایت می‌شود.
معصومان(ع) دست‌نایافتنی نیستند
این نویسنده خراسانی در بخش دیگری از گفت‌وگو با انتقاد از دست‌نیافتنی جلوه دادن شخصیت‌های معصوم(ع) در سخنرانی‌های مذهبی از سوی برخی افراد، اظهار کرد: واقعیت این است که معصومان(ع) شخصیت‌های دست نیافتنی نیستند بلکه واسطه ما و خداوندند اما، ما حتی برای نشان دادن تصویر حضرت ابوالفضل(ع) که معصوم(ع) نیستند و می‌توانند الگوی در دسترسی باشند هم، دچار مشکل هستیم درحالی‌که برای این معرفی و الگوسازی باید چهره مشخص باشد و باید اجازه نشان دادن چهره داده شود.
پرداختن به شخصیت‌های نزدیک به معصومان(ع)
وی در همین راستا پرداختن به شخصیت‌های نزدیک به معصومان(ع) مانند دعبل خزایی و سلمان فارسی، را یکی از راهکارهای الگوسازی دینی دانست و افزود: سلمان فارسی با شخصیت بزرگ و زندگی پرفراز و نشیبش، به عنوان نماد اسلامی بودن و ایرانی بودن، می‌تواند الگوی شاخصی شود اما هیچ رمان و فیلمی درباره ایشان تولید نشده است یا من ندیده‌ام.
این منتقد ادبی با اشاره به شخصیت‌های بزرگ ایرانی که قابلیت الگو شدن دارند، اضافه کرد: یکی از مشکلات ما این است که بسیاری مسئولان و روحانیان تاریخ ایران قبل از اسلام را به‌طور کلی نفی می‌کنند درحالی‌که این رویکرد باعث شده رفتارهای نامناسبی را در روز تولد کوروش شاهد باشیم و شخص او برجسته شود، نه تفکرش؛ اما اگر ما کوروش را نشان می‌دادیم و از شخصیتش استفاده صحیح می‌کردیم، جامعه دچار این حساسیت بی‌خود نمی‌شد.
لزوم تهیه مجموعه‌ای برای چهارده معصوم(ع)
براتی گجوان با اظهار این مطلب که ما درباره برخی معصومان(ع) از جمله امام باقر(ع) و امام صادق(ع) و ... آثار داستانی مناسبی برای عموم جامعه نداریم، بیان کرد: باید یک مرکز تلاش کند تا بتوانیم آثاری شبیه «اوما» برای همه معصومان(ع) و پس از آن‌ها برای حضرت زینب(س)، حضرت معصومه(س) و ... ارائه کنیم و پس از چند سال شاهد یک منظومه در این حوزه باشیم و برای ذائقه‌های مختلف کتاب متناسب داشته باشیم چراکه ما به معصومان(ع) مدیونیم و برایشان کاری نکرده‌ایم.
معیشت نویسندگان
وی در پایان سخنانش، با اشاره به نویسندگان بسیاری که قصد دارند برای معصومان(ع) بنویسند، ابراز کرد: این را هم درباره خودم و هم دوستان نویسنده‌ام می‌‌گویم که اگر معیشت نویسنده تأمین باشد، می‌توانیم شاهد باشیم که آثار خوبی در موضوع شخصیت‌های دینی ارائه می‌شود.
