استفاده نادرست از تصاویر آرشیوی حج منجر به ساخت آثار بی‌کیفیتی در سینمای مستند می‌شود
گروه هنر ــ استفاده از تصاویر آرشیوی در ساخت فیلم مستند تخصص ویژه‌ای می‌خواهد که اغلب چنین امری صورت نمی‌گیرد و مثلاً در ساخت فیلم مستند با موضوع حج به این دلیل شاهد عرضه آثاری نازل و بی‌کیفیت هستیم.
سینمای مستند تا چند سال پیش گونه‌ای مغفول در سینمای محسوب می‌شد که کمتر سینماگری علاقه داشت در آن فعالیت کند، چون می‌دانست کارش دیده نمی‌شود، اما با گذشت زمان ظرفیت‌های این حوزه شناخته شد و در مواقعی به درآمدزایی نیز رسید. درباره داشته‌هایی این گونه از سینما، همین اندازه بس که شبکه‌های فارسی زبان ماهواره به ویژه بی‌بی‌سی با ساخت مستندها تاریخ محور این روزها بسیار از اندیشه‌های سیاسی خود را به مردم منتقل می‌کند و متاسفانه تا حدودی نیز موفق هستند. برای مثال چند سال پیش مستند «رضا خان» چهره‌ای از این حاکم مستبد ترسیم کرد که بیننده وی را فردی دلسوز ایران می‌دید یا در مثالی دیگر آنچه در انقلاب 57 رخ داده بود به شکلی مغرضانه روایت می‌شد، اخیراً هم کار دیگری با محوریت هشت سال دفاع مقدس ساخته و از شبکه بی‌بی‌سی فارسی پخش شده که در آن واقعیت‌های جنگ به شکلی دیگر برای مردم بازگو می‌شود. در چنین شرایطی متاسفانه ما هنوز نتوانسته‌ایم از این حوزه به شکل مطلوبی بهره بریم تا آنچه را در تاریخ کشورمان رخ داده روایت کنیم. در میان موضوعات مغفول مانده اتفاقاتی چون فاجعه منا یا کشتار حاجیان ایرانی در سال 65 نمونه‌هایی روشن در این زمینه هستند. به هر حال با مقدمه ذکر شده، گفت‌و‌گویی را خبرنگار ایکنا با عباس صالح مدرسه‌ای مستندساز مطرح کشورمان انجام داده تا با وی در حوزه کم‌کاریهای سینمای مستند در حوزه حج بحث شود که در ادامه می‌خوانید:
ظرفیت فریضه عبادی سیاسی حج برای پرداختن در سینمای مستند تا چه اندازه‌ای است؟
سینمای مستند در همه ابعاد و شئون زندگی وارد شده است و فریضه حج هم از این قاعده مستثنی نیست. طی سال‌های گذشته تعدادی مستند در این‌باره ساخته شده که اغلب، سفارشی‌اند و به طور سطحی از آن عبور کردند، البته تعداد اندک‌شماری هم آثار درخور توجه ساخته شده که نشانگر علاقه شخصی فیلمساز است.
آیا تصویرگری پیرامون این فریضه در مستندسازی بیشتر است یا سینمای داستانی؟
با توجه به تولیدات محدود سال‌های اخیر، باز هم سهم مستندسازی بیشتر از سینمای داستانی است. هرچند که سینمای داستانی جذابیت‌های خودش را دارد، اما به دلائل مختلف کمتر به فریضه حج در این گونه سینمایی پرداخت شده است.
آیا فریضه حج در سینمای مستند تنها به شکل گزارش‌محور قابل تصویر است؟ در این صورت آیا این روش کارایی و تأثیرگذاری لازم را دارد؟
مستند گزارشی هم، گونه‌ای از مستند است و در همه جای دنیا کارکرد خودش را دارد و علاقه‌مندان این نوع مستند را راضی می‌کند. این روش، هرگز نمی‌تواند جایگزین سایر روش‌های مستندسازی شود و تأثیرگذاری لازم را ندارد.
از تصویرگری حج چگونه می‌توان در بحث وحدت جهان اسلام بهره برد؟
پرداختن به حج در سینمای مستند، نیاز به دانش و مطالعه عمیق دارد. مستندسازی که در این حوزه تحقیق نکرده باشد نمی‌تواند پیرامون «وحدت جهان اسلام» اثری فاخر بسازد. در این بخش، تنها بودجه و حمایت کارساز نیست، بلکه توان فکری فیلمساز و آگاهی عمیق او از حج و تاثیر آن در وحدت جهان اسلام حائز اهمیت است. در ضمن حج یک سفر تفریحی و توریستی نیست که هر مستندسازی هوس کند راجع به آن فیلم بسازد.
برائت از مشرکان را می‌توان به صورت غیرمستقیم در مستند به تصویر کشید؟
مستندساز اگر خوش فکر و اهل ابتکار عمل باشد، می‌تواند با نواندیشی و کاملاً هوشمندانه برائت از مشرکان را به صورت غیر مستقیم به تصویر کشد.
جنایات آل سعود را در فاجعه سال 66 و فاجعه چند سال پیش چگونه باید در سینمای مستند تصویر کرد؟
لازم است تا فیلم‌هایی که با واسطه یا بی‌واسطه خود آن‌ها ساختند به دقت دیده شود و بعد معلوم شود مستندسازان چگونه باید در این موضوع ورود پیدا کنند.
آیا در ساخت کارهایی با محوریت حج می‌توان از تصاویر آرشیوی بهره برد؟
بله ولی کار کردن با تصاویر آرشیوی، تخصص ویژه‌ای را می‌طلبد که خیلی‌ها با آن آشنا نیستند. متقابلاً اغلب آن‌هایی که متخصص کار با آرشیو هستند، میانه‌ای با حج ندارند. در نتیجه، آدم‌های ناشی از تصاویر آرشیوی حج بدترین استفاده را می‌کنند و مستندهای نازلی را ارائه می‌دهند.
مشکلات و محدودیت‌های پیرامون این موضوع (حج) در فیلمسازی چه بخش‌هایی هستند؟
من قبلاً هم گفتم مشکل سینمای مستند، مشکل مالی نیست. حتی در همین شرایط دشوار اقتصادی که همه دستگاه‌ها می‌گویند پول نیست، باز هم بودجه‌های قابل توجه هزینه می‌شود، منتهی به روش سنتی و مصلحتی. مطلب دیگر، سال‌هاست که اغلب مدیران در حوزه مستندسازی در هر سازمان و نهاد و مجموعه‌ای - فرقی نمی‌کند – با سلیقه خودشان و گروهی که دوستان قسم خورده‌ای هستند، بودجه مستندسازی را طبق میل‌شان تقسیم می‌کنند و همواره عده‌ای نورچشمی و یارغار فیلم می‌سازند، لذا فرقی نمی‌کند موضوع، حج باشد یا مثلا محیط زیست.
مشکل بعدی هم خود مستندسازان هستند که مطالبه‌گر نیستند و اغلب، مماشات می‌کنند. حتی اگر کسی به نحوه تقسیم بودجه مستندسازی اعتراض کند او را بایکوت و لکه‌دار می‌کنند، البته مدیران ارشد هم این موضوع را می‌دانند ولی ترجیح می‌دهند به ظاهر «مصلحت‌اندیشی» کنند. همین مصلحت‌اندیشی‌های نهادینه شده، تیشه به ریشه سینمای مستند می‌زند.
مطلب پایانی این‌که بیشتر نهادهای دولتی، با ظاهر مذهبی و با لطائف‌الحیل مانع اصلی در تولید آثار دینی هستند و ضربه‌ای که به مذهب می‌زنند، فراتر از این حرف‌هاست. فساد اداری در یکسری جاها ریشه‌های عمیق دارد و درخت باندبازی خشک نمی‌شود.
گفت‌‌و‌‌گو از داود کنشلو
انتهای پیام
