راهکار اسلام برای حفظ فضای رقابتی در اقتصاد

به گزارش ایکنا؛ آیت‌الله هادوی تهرانی در چهلمین جلسه درس خارج فقه نظام اقتصادی اسلام که 30 آذرماه برگزار شد به تبیین بحث مالکیت پرداخت و اظهار کرد: یکی از مبانی مکتب اقتصادی اسلام، آزادی اقتصادی است. عرض کردیم سوسیالیسم منکر آزادی است و سرمایه‌داری بر نکته آزادی تاکید دارد؛ البته در مقام تحقق سوسیالیست‌ها مجبور شدند از برخی مبانی که در مقام تئوری بیان می‌کردند کوتاه بیایند، همانطور که پیروان نظریه سرمایه‌داری هم چنین کردند. یعنی اینطور نیست که سرمایه‌داری یا سوسیالیسم به طور کامل بر اساس تئوری خود تحقق خارجی پیدا کنند. مصداق بسیار قوی سرمایه‌داری مدل آمریکاست. مدل قوی سوسیالیسم، اتحاد جماهیر شوروی و چین است. در مقابل این دو دیدگاه، اسلام می‌گوید ما آزادی را قبول داریم ولی پذیرش آزادی در اسلام با نگاهی که سرمایه‌داری دارد متفاوت است.

وی افزود: تنها محدودیت آزادی بر اساس نظریه سرمایه‌داری جایی است که شما آزادی دیگران را محدود کنی. مادامی که آزادی دیگران را محدود نکنی آزادی هستی. عرض کردیم که این آزادی اگر هم تصور شود آناًمایی محقق می‌شود. چون به محض اینکه این رقابت مطلق شروع شود، یک عده که قوی‌تر هستند امکانات را بیشتر جذب می‌کنند و با جذب این امکانات بخشی از فرصت‌ها را از بقیه سلب می‌کنند. پس این رقابت مطلق نمی‌تواند به شکل مستمر ادامه پیدا کند. هرچه امکانات بیشتر جذب شود دایره رقابت تنگ‌تر می‌شود. مثلا وقتی به انحصارات می‌رسد دیگر بازار کاملا غیر رقابتی می‌شود.

استاد حوزه علمیه تصریح کرد: اسلام می‌آید آزادی را می‌پذیرد، در عین حال با برخی روش‌ها سعی می‌کند فضای آزاد واقعی را فراهم کند. یعنی تا جایی که ممکن است فضا فضای رقابتی باشد و افراد توان رقابت را داشته باشند. برای این کار از دو عامل استفاده می‌کند که این دو عامل، دو عاملی است که اسلام در همه زمینه‌ها به آن توجه دارد. یک عامل درونی است و یک عامل بیرونی است. یکی از مشکلات ما این است که معمولا چون نگاه سیستمی نداریم به صورت تک‌عاملی عمل می‌کنیم و به همین دلیل برخی اقدامات ما اثرگذار نیست. یکی از دو عاملی که مطرح است عامل درونی است؛ یعنی اسلام می‌خواهد انسان را آنگونه کند که خودش از درونش یک‌سری ویژگی پیدا کند که خلاف طبیعت انسان است، هرچند موافق با فطرت الهی انسان است.

وی یادآور شد: انسان دارای یک طبیعت و یک فطرت است که اینها مدام با هم در جنگ هستند. اسلام می‌خواهد جنبه فطرت انسانی تقویت بشود که اگر تقویت بشود بستر تحقق مفاهیم اسلامی محقق می‌شود. اما اسلام به این اکتفا نمی‌کند که اگر این کار را می‌کرد بالاخره برخی افراد تحت هدایت قرار نمی‌گیرند و تخلف می‌کنند؛ لذا از آن طرف کنترل‌های بیرونی را مطرح می‌کند.

هادوی تهرانی افزود: در غرب هم سعی می‌کنند با دو عامل کار خودشان را پیش ببرند: یک عامل فرهنگ‌سازی است، یک عامل کنترل است. مثلا می‌خواهند به شما یاد بدهند که باید مالیات بدهید. از یک طرف فرهنگ مالیاتی را تقویم می‌کنند؛ یعنی دائم برای مردم به اشکال مختلف از همان پیش‌دبستانی که کودک می‌خواهد با مفاهیم آشنا شود، مسئله مالیات را آموزش می‌دهند. از آن طرف کنترل می‌کنند. البته کنترل آنها با کنترل ما خیلی فرق می‌کند. آنها یک سطح خطا را معین می‌کنند و می‌گوید انجام این خطا اشکالی ندارد چون جلوگیری از آن خیلی هزینه‌بر است؛ ولی ما چون می‌خواهیم صددرصد جلوی خطا را بگیریم لذا دچار مشکل می‌شویم.