آرامگاه عالم صوفی ایران؛ میراثی ملی ـ مذهبی در بوسنی و هرزگوین + عکس

رایزنی فرهنگی سفارت ایران در بوسنی و‌هرزگوین در گزارشی که در اختیار ایکنا قرار داده، آورده است: در 12 مارس 2018، کمیسیون حفظ آثار ملی بوسنی و هرزگوین، تکیه اوگلاواک و دو مزار با گورستان‌های اطراف آن را یک اثر ملی اعلام کرد. آنگونه که در این مصوبه آمده است، بنای تاریخی ملی شامل ساختمان تکیه نقشبندیه و آرامگاه شیخ عبدالرحمن سیری با مقبره اوگلاواک و آرامگاه شیخ حسین خراسانی با مقبره پلوچنیک است.
در این گزارش به شرح مختصری در خصوص دو شخصیت ذکر شده یعنی شیخ حسین خراسانی و شیخ عبدالرحمن سیری می‌پردازیم. این گزارش بر مبنای اطلاعات موجود در مقالات، کتب و سایت‌های رسمی و همچنین کسب اطلاعات میدانی از علمای منطقه و مردم محلی در جریان بازدید از تکیه و آرامگاه‌های ذکر شده، گردآوری شده است.

شیخ حسین خراسانی؛ مشاور مذهبی سلطان بوسنی

شیخ حسین خراسانی در استان خراسان، در ایران به دنیا آمد (احتمالا در اواخر قرن چهاردهم یا اوایل قرن پانزدهم میلادی). اگرچه اطلاعات کمی از او در اختیار داریم، اما اعتقاد بر این است که خراسانی به عنوان مشاور مذهبی و کاتب «سلطان محمد دوم فاتح» به بوسنی آمده است.

فضای داخلی آرامگاه شیخ حسین خراسانی

به گفته برخی مورخان او خالق عهدنامه مهمی بود که به فرانسیسکن‌های(فرانسیسکن: از مهم‌ترین فرقه‌های مسیحیت) منطقه فوینیتسا تحویل داده شد. هنگامی که ارتش عثمانی به منطقه فوینیتسا رسید، شیخ خراسانی از دنیا رفت و در نزدیکی همان شهر دفن شد.
یکی از روایات آن است که پس از ازدواج شیخ سیری با زنی به اسم لیلا که ملکی در اوگلاواک داشت، استاد او شیخ «حسین زوکیچ» به او دستور داد که به نشانه احترام به شیخ حسین خراسانی که در ارتش عثمانی بوده و در جریان فتح بوسنی توسط سلطان محمد دوم فاتح (1463م) درگذشت، تکیه و آرامگاهی در آنجا برپا کند.
این آرامگاه در سال 1800 میلادی در فاصله 700 متری از تکیه اوگلاواک بنا شد. این بنا و آرامگاه در سال 1993 توسط نیروهای کروات و در جریان جنگ داخلی بوسنی وهرزگوین سوزانده و تخریب و پس از جنگ مجددا بازسازی شد و در سال 2018 در فهرست آثار ملی بوسنی به ثبت رسید.
اعلام تکیه و آرامگاه شیخ سیری و همچنین آرامگاه حسین خراسانی به عنوان یک اثر ملی بوسنی و هرزگوین، به نوعی به رسمیت‌شناختن میراث معنوی و مکتوب شیخ سیری و همچنین به طور کلی تصوف بوسنیایی است.

برخی افراد محلی امروزه از شیخ حسین خراسانی با عنوان شهید یاد می‌کنند که البته روایت دقیق‌تر آن است که وی بر اثر بیماری در شهر فوینیتسا درگذشته است.

سیری بابا؛ عالم اهل تصوف

یکی از مهم‌ترین نام‌ها در میان اهل تصوف و در سنت فکری و ادبی و تاریخ ملت بوسنی و هرزگوین، مسلماً شیخ عبدالرحمن سیری سیکیریچ است که اغلب با عنوان معنوی «سیری بابا» یا «شیخ سیری» از او یاد می‌شود.
پدربزرگ عبدالرحمن سیری، «فضل الله بالتا اوغلو» از شهر آماسیا (در ترکیه) در سال 1700 به فوینیتسا (شهری در بوسنی و هرزگوین) رسید و منصب فرمانداری فوینیتسا را بر عهده گرفت. در برخی منابع، نام مولوی در کنار نام او آمده است که نشان‌دهنده تعلق او به طریقت مولویه است. پدر شیخ سیری، محمد، نیز منصب فرمانداری را در فوینیتسا داشت. عبدالرحمن سیری در سال 1775 در فوینیتسا به دنیا آمد.
در جوانی در مدرسه فوینیتسا تحصیل کرد، اما بیشتر از محضر شیخ حسین زوکیچ بهره برد. شیخ حسین شاگرد خود را با طریقت نقشبندیه آشنا کرد و به او کنیه سیری داد. به روایتی سیری تنها درویش شیخ حسین بود. شیخ حسین بابا گفت بر من مقدر شده که فقط یک نفر (درویش) داشته باشم ولی عبدالرحمن هزار و یک درویش خواهد داشت. عبدالرحمن برای دلجویی از استادش این جمله معروف را که هنوز در محافل طریقت رواج دارد، به زبان آورد: «نه یک کم است، و نه هزار زیاد».
نقل است که با گذشت زمان تعداد مریدان شیخ سیری بابا چندان زیاد نشد. سیری وسایل خود را بسته و راهی استانبول شد تا تکیه‌ای در مرکز امپراتوری عثمانی تأسیس کند.  هنگام رهسپاری با يكی از شهدای لشكر سلطان محمد فاتح، شیخ حسين خراسانی، مواجه شد. پس از چندی همراهی با او متوجه شد او اهل این دنیا نیست. پرسید: «تو که هستی؟ جواب داد: من هفتاد هزارمین شهید لشکر فاتح، حسین اهل خراسان هستم. کجا می‌روی سیری؟ عبدالرحمن گفت که به استانبول می‌روم، زیرا در اوگلاواک هیچ علاقه‌ای به تصوف وجود ندارد.» حسین خراسانی از او پرسید: آیا مرا اینجا تنها می‌گذاری؟ وقتی سیری از او پرسید جای تو کجاست؟ حسین به قبر خود اشاره کرد و به او گفت که سفر را متوقف کند، در اوگلاواک بماند و سخنان استاد شیخ سیری، حسین بابا زوکیچ را تأیید کرد که اوگلاواک در آینده به یکی از مشهورترین تکیه‌های بوسنی تبدیل خواهد شد.
شیخ سیری بابا پس از چندی مورد توجه مسلمانان در سراسر بوسنی و هرزگوین قرار گرفت. تکیه او به مرکز مهمی تبدیل شد که همه افراد سرشناس بوسنی از آن بازدید می‌کردند. شهرت و نفوذ شیخ سیری بابا به حدی بود که هر فرمانداری در بوسنی، دیدار از استاد بزرگ را وظیفه خود می‌دانست. در تاریخ تصوف بوسنی نمونه مشابهی در میان شیوخ وجود ندارد که در میان تمام لایه‌های جامعه از چنین شهرتی برخوردار بوده باشد که دراویش فقیر و افرادی از مناصب مهم در زندگی سیاسی، اجتماعی و دینی برای مشاوره به او مراجعه کنند.

تکیه اوگلاواک

اسامی افراد سرشناس بوسنیایی که از شیخ سیری آموخته‌اند، چه علما و چه حاکمان سنتی، به این واقعیت اشاره دارد که در نیمه اول قرن نوزدهم، تکیه اوگلاواک، رگ حیاتی اخلاقی و آموزشی جامعه بوسنی بود. به علاوه شیخ سیری به زبان‌های شرقی و بوسنیایی شعر سروده است که نقد ادبی او بالاترین امتیاز را به خود اختصاص می‌دهد.
شیخ عبدالرحمن سیری بابا سیکیریچ در 23 مارس 1847 از دنیا رفت. این را از سندی که به مناسبت درگذشت او توسط نویسنده‌ای ناشناس به زبان فارسی نوشته شده است، متوجه می‌شویم. این سند بر روی کاغذ و با خط زیبای نستعلیق نوشته شده و محتوای آن به لطف ترجمه شاچیر سیکیریچ برای ما خوانا شده است. بارگاه سیری بابا توسط درویش و وکیل هرزگوینی او، علی پاشا رضوانبگوویچ در اوگلاواک برپا شد. پسر و جانشین او شیخ عبدالطیف نیز در این بارگاه به خاک سپرده شد.

آرامگاه شیخ عبدالرحمن سیری بابا سیکیریچ

امروزه در نزدیکی تکیه در اوگلاواک در مجموع 5 مزار وجود دارد که قدیمی‌ترین آنها متعلق به شیخ حسین خراسانی است که به سفارش شیخ حسین زوکیچ و توسط شیخ سیری بابا بنا شده است.
در ادامه متن، الهیه معروفی از شیخ سیری بابا «اگر می‌خواهی درویشی باشی...» ترجمه شده توسط پروفسور شاچیر سیکیریچ (1966-1893)، از نوادگان عبدالرحمن سیری سیکریچ آمده است.

فضای داخلی آرامگاه شیخ عبدالرحمن سیری بابا سیکیریچ

الهيه‌ای كه امروزه نيز پس از گذشت بيش از 200 سال از سرایش آن در سراسر بوسنی و هرزگوین اجرا می‌شود و در حيات معنوی اهل تصوف و علاقه‌مندان به معنویت در اين اقليم تأثیرگذار است.

اگر می‌خواهی درویش باشی                     
 
اگر می‌خواهی درویش باشی 
باید قلبت را پاک کنی
رب را شرک نکن
لا اله الا الله.
 
توبه از گناه
به گناهان برنگرد
بنده رب عزیز
لا اله الا الله.
 
بندگی زیباست
نافرمانی گناه است
طلب مال شرم‌آور است،
لا اله الا الله.
 
هر چه می‌دانید از رب است
دیگری را فراموش کن
سعی کن هر کاری را برای او انجام دهی،
لا اله الا الله.
 
کتاب چنین می‌گوید:
او از حیوان بدتر است
هر که با خاکستر نسوزد،
لا اله الا الله.
 
گوش کن امر خدا چیست
ذکر الله زیاد کن
با تمام وجودم: یا الله،
لا اله الا الله.
 
این دنیا اکنون خواهد گذشت
فرشته‌ای برای قبض روح خواهد آمد
ما این کمک را خواهیم داشت،
لا اله الا الله.
 
به سیری نگاه کنید
همه دراویش را تفقد می‌کند
روز و شب می‌گوید:
لا اله الا الله.
منابع:
https://www.scribd.com/document/436008751/1ff417-8774869b5a5c4c9faf2fe64547e556ba
https://mahalla.ba/2017/06/19/fojnica-turbe-husejna-el-horosanija/
https://kin.ff.unsa.ba/turbeta/items/show/40