امام حسن(ع)؛ الگوی کریمان و جوانمردان

امام حسن مجتبی(ع) الگویی نیک و شایسته برای کریمان و جوانمردان تاریخ اسلام است. در فتوت‌نامه‌ها و برخی متون تاریخی به فتوت و سفره‌داری امام حسن‌مجتبی(ع) تصریح شده است به گونه‌ای که آن حضرت به کریم اهل‌بیت(ع) مشهور بود. در اینجا به برخی مؤلفه‌های جوانمردی این امام همام به طور مختصر اشاره می‌شود.

 

در لحظه‌ای که به امام حسن(ع) خیانت کردند و طعام یا آبی زهرآلود به او نوشاندند، حاضر به معرفی عامل آن کار نشد. «آورده‌اند که چون امام حسن‌مجتبی(ع) را زهر دادند و جگر وی پاره پاره می‌افتاد و برادرش حسین(ع) به بالین وی نشسته بود گفت: ای برادر جان ما را بگوی که این کار را به تو که کرده است؟ تا سر وی از تن جدا کنم که به خاندان پیامبر اکرم(ص) چنین خیانت روا داشت؟ امام فرمود: یا حسین، من دعوی فتوت می‌کنم اگر بگویم غمازی کرده باشم و آنگه از درجه فتوت بیفتم. در وقت مرگ و فردای قیامت در روی پدر و جد خود چون نگاه کنم؟ » (افشاری و مداینی، 87) برای اطلاع درست از این ماجرا باید به کتاب‌های امامیه مراجعه کرد.

 

از صفات جوانمردی سفره نهادن و طعام دادن است و امام حسن بن علی(ع) چنین صفتی داشت. درباره طعام جوانمردان گفته‌اند: «طعام جوانمردان و سخاوتیان گوارنده و سودمند بود و خورنده را نوش، که می‌گوید ایشان چون طعام نهند به خوش دلی و طیب نفس نهند، پس خورنده را هَنِیئاً مَرِیئاً گفت و طعام بخیلان به خلاف این بود، ناگوار و ناسازگار که ایشان آنچه دهند به تکلف دهند نه به طیب نفس، پس آن درد باشد نه درمان. مصطفی (ص) از این جا گفت: « طعام السخی دواء و طعام البخیل داء» (میبدی، ج 2/ 413).

 

همچنین نقل شده است: «روزی امام حسن(ع) بر گروهی مستمند گذشت و آنان پاره‌های نان را بر زمین نهاده و خود روی زمین نشسته بودند و می‌خوردند. چون او را دیدند، گفتند: ای پسر دختر رسول خدا! بیا با ما هم غذا شو. بی‌درنگ از مرکب فرود آمد و گفت: «خدا، متکبران را دوست ندارد» و با آنان به غذا خوردن مشغول شد، آنگاه آنها را به میهمانی خود دعوت کرد و به آنان غذا و پوشاک داد (مجلسی، ج 43/ 319).

 

در فتوت‌نامه‌ها دلالت‌هایی چون عدالت و انصاف را با تشبیهاتی به رسول خدا(ص) و حضرت علی(ع) و امامان شیعه نسبت داده‌اند. از جمله میزان ترازو را به حضرت محمد(ص)، شاهین آن را به حضرت علی(ع) و کفه راست آن را به امام حسن‌مجتبی(ع) و کفه چپ آن را به امام حسین(ع) نسبت داده‌اند (صراف، ص 171). 

 

همچنین در فتوت‌نامه‌های اصناف، به نقش امام حسن(ع) در پوشاندن جامه و خرقه فتوت به صاحبان برخی مشاغل اشاره شده است: «اما چنین روایت کرده‌اند که خواجه خباز در مطبخ امام حسن نان‌پزی می‌کرده است و شمس‌الدین سمرقندی شاگرد او بوده و نان‌پزی می‌کرده است و حضرت امام حسن خواجه خباز را میان بسته و شدش رسانید و خرقه کار و کسوتش حواله کرده تا بر اهل این طایفه واضح باشد» (همو، 163). 

 

در ایضاح بیشتر بحث باید گفت که سخنانی از امام حسن‌مجتبی(ع) در باب فتوت و جوانمردی روایت شده است. به عنوان نمونه از امام حسن(ع) سؤال شد که مروت چیست؟ آن حضرت فرمود: «عفاف در دین و حُسن تدبیر در معیشت و صبر بر حوادث تلخ زندگی» (مجلسی، ج 71/ 273). نیز گویند که امام حسن (ع) فرمود: «مروت عفت است و خویشتن‌داری و بخشش کردن در حال توانگری و درویشی» (صراف، 204).

 

در جایی دیگر فرموده‌اند: «شح الرجل علي دينه و اصلاحه ماله و قيامه بالحقوق» یعنی حرص انسان در پاسداری از دين خويش و بخل در از دست دادن آن و تلاش برای اصلاح مال و ثروتش و قيام وی براي انجام حقوق است. همچنین از امام حسن (ع) نقل شده است: مروت نگهداری دين، عزيز کردن نفس، نرمی در برخورد با زيردستان، تعهد و وجدان‌کاری، ادای حقوق، دوست داشتن مردم و مهرورزی نسبت به مردم است (مجلسی،  ج ۷۸/۱۰۹). 

 

در حديث ديگری امام حسن‌مجتبی(ع) فرمودند: «المروءة العفاف و اصلاح المرء ماله» یعنی مروت، عفاف و اصلاح کردن مال و ثروت است (مجلسی، ج ۷۸/۱۱۴) این موارد نمونه‌هایی از جوانمردی این امام بزرگوار است که وی را شایسته لقب کریم اهل‌بیت(ع) قرار داده است.