انقلاب اسلامی ایران؛ نقطه عطف تحول‌خواهی در علوم انسانی/ رسالت جهانی کنگره علوم انسانی اسلامی

به گزارش خبرگزاری بین‌امللی قرآن (ایکنا)، مسعود معینی‌پور، مشاور رئیس شورای سیاست‌گذاری کنگره بین‌المللی علوم انسانی اسلامی در نشست هم‌اندیشی کنگره بین‌المللی علوم انسانی اسلامی در بیروت با بیان این که علم سلطه به دنبال می‌آورد، اظهار کرد: هر تلاشی برای تولید علم و پاسخگویی به نیاز جامعه بر اساس تولید علم داخلی، مفهوم بومی‌سازی و تحول علم را تداعی می‌کند. علم تولید می‌شود تا پاسخگوی رفع نیاز جامعه باشد و این سوال اساسی پدید می‌آید که آیا می‌توان پاسخ نیازهای انسان و جامعه‌ای در این سوی عالم و برساخته شده از هویت و فرهنگی دیگر، به‌طور تام و کامل برخاسته از تأملات و اندیشه‌ورزی افراد و نظام‌های علمی از آن سوی عالم و بر اساس مبانی نظری و معرفتی دیگر باشد؟ و این پرسش و پاسخ در ذهن هر انسان و نظام و عاقلی شکل گیرد پاسخ آن برای تولید بومی براساس مبانی و فرهنگ و نیازهای بومی است.
وی با اشاره به این مطلب که این نهضت، نه امروز بلکه حداقل بعد از جنگ جهانی دوم قریب به هفتاد سال پیش و در برابر نظام سلطه و استعمار پاگرفت و رفته رفته عمق یافت و بالنده شد، عنوان کرد: این جریان حال به تحول در ریشه و اساس نظام سلطه و استکبار یعنی علوم انسانی رسیده است و بسیاری از اندیشمندان و متفکران اسلامی برای پیگیری این مهم تلاش‌هایی را حداقل چهل سال پیش آغاز کرده‌اند. که از صاحب‌نظرانی چون نقیب العطاس در مالزی، حسن حنفی در مصر، جابر العلوانی عراقی، اسماعیل فاروقی فلسطینی را می‌توان نام برد.
معینی‌پور افزود: پیروزی انقلاب اسلامی در ایران نقطه عطف این ساختارشکنی و تحول‌خواهی است چرا که نتیجه عمل ایجاد نظام سیاسی و اجتماعی برساخته از مبانی اسلامی و تفکر بومی را به نمایش گذاشت و بنای بر تحول علوم انسانی بر اساس مبانی اسلام و نیاز ایران و امت اسلام گذاشت.
وی با اشاره به این مطلب که بسیاری دیگر از اوائل دهه هفتاد میلادی تا امروز بحث تحول علوم انسانی تولید علم بومی را پیگیری کردند، گفت: یکی از اصلی‌ترین نکات مشترک آنها جلوگیری از ترویج و نهادینه شدن الگوی علم سکولار برآمده از تمدن غرب بوده است.
معینی‌پور ادامه داد: عطّاس معتقد است دانش، بی‌طرف نیست بلکه حامل نگرش فلسفی، دین و فرهنگی است که آن را تولید بخشیده و آن را انتقال می‌دهد. او استدلال می‌کند که معرفت غربی و معرفتی که از غرب به جهان اسلامی وارد شده «با منش و شخصیت فرهنگ و تمدن غرب آکنده شده و در بوته فرهنگ غرب شکل گرفته است...». به اعتقاد عطاس در جهان غرب به واسطه سنت فلسفی یونانی همه امور به دو دسته «واقعی» و «ذهنی» تقسیم می‌شود و با تقدس‌زدایی از طبیعت و زدودن تمام جنبه‌های معنوی و قدسی از فهم طبیعت، طبیعت را در طریقت عملی ـ تجربی محدود کرده‌اند و فلسفه غربی و علم غیرمذهبی، مبلغ و مروج چنین نگرشی به طبیعت شده است. فلسفه جدید خود را ملزم به تفسیر این نگرش می‌داند و «نتایج علوم طبیعی و اجتماعی را طوری سامان می‌دهد که یک جهان‌بینی واحد از آن استخراج می‌شود.»
وی با بیان این که همین تفسیر، جهت علوم در مطالعه طبیعت را مشخص می‌کند، اظهار کرد: به عبارت دیگر عطاس علم جدید را نشئت گرفته و بسط یافته از فلسفه‌ای می‌داند که در نگرش آن، جهان، عالمی مستقل و ازلی است و قائم به ذات است که بر اساس قوانین خویش سیر تکاملی دارد. به طور ضمنی منکر خداوند است. این نگرش در روش نیز بر خِردگرایی فلسفی مبتنی بر عقل و بی‌نیاز از قلب و شهود قلبی اتکا دارد. لذا مرجعیت شهود و الهام را انکار می‌کند و وحی و مذهب را منشأء دانش حقیقی نمی‌داند. واقعیت در این نگرش، منحصر به جهان مادی است و دانش تا آنجا معتبر است که مرتبط با نظم طبیعی رخدادها و ارتباطشان با یکدیگر باشد و هدف جستارش نیز توصیف و سازماندهی هر آن چیزی است که در طبیعت رخ ‌می‌دهد. در این منظر جهانِ طبیعت با واژه‌های ساده طبیعی و عقلانی تهی از محتوای معنوی یا تفسیر نمادین، توصیف می‌شود.
معینی‌پور در ادامه این نشست با اشاره به اهداف کنگره بین‌المللی علوم انسانی اسلامی، عنوان کرد: کنگره بین‌المللی علوم انسانی اسلامی یک رسالت جهانی برای خودش قائل است و بر اساس این رسالت جهانی از ابتدا بحث علوم انسانی اسلامی و تحول علوم انسانی اسلامی را به شکل بین‌المللی پیگیری کرده است.
وی افزود: ما در کنگره بین‌المللی علوم انسانی اسلامی دوره اول و دوره دوم، مهمان‌هایی را از خارج از کشور دعوت می‌کردیم؛ اما این کفاف نیازهای ما، مراودات علمی ما و ترویج گفتمان علوم انسانی اسلامی را نمی‌داد؛ بهره‌گیری آنچنانی هم نمی‌توانستیم از متفکران جهان اسلام بکنیم، البته به واسطه زمانبندی محدودی که کشورهای دیگر به استادیدشان می‌دادند برای حضور در کنگره. لذا بر این شدیم که مراکز علمی که دارند بحث علوم انسانی اسلامی را در کشورهای مختلف اسلامی و حتی غیراسلامی پیگیری می‌کنند خُرد، خُرد و آرام و آرام شناسایی کنیم و ارتباط برقرار بکنیم.
وی ادامه داد: ما با چند کشور الان مراودات علمی‌‌مان را آغاز کرده‌ایم که اولین نشست مشترکی که داریم برگزار می‌کنیم نشست لبنان و با همکاری معهد المعارف الحکمیه خواهد بود که سالهاست در لبنان پیگیر علوم انسانی اسلامی هستند. همچنان ما در مقام شناسایی شخصیت‌ها، افراد، مجامع علمی‌ای که دارند این کار را در دنیا پیگیری می‌کنند هستیم و انشاء الله کنگره بنا دارد هم‌اندیشی‌های کوتاهی را در کشورهای مختلف با فضلا و اندیشمندهای مختلف با فضلا و علمای ایرانی برگزار بکنند. این هدف کلی این جنس نشست‌های کوتاه مدتی است که در کشورهای دیگر بوسیله کنگره بین‌المللی علوم انسانی اسلامی انجام می‌شود که اولین آن نیز در بیروت است.
معینی‌پور خاطرنشان کرد: برای برگزاری این نشست قریب به یک سال است که مطالعه علمی اعم از مقالاتی که از طرف کنگره به معهد داده شده است یا گفتگوها و مقالاتی که از سوی معهد به ما داده شده صورت گرفته است. با توجه به تجارب ارزشمند ایران در زمینه علوم انسانی اسلامی، دستورالعمل اصلی این نشست انتقال تجارت ایران به لبنان می‌باشد.
وی ادامه داد: طی آخرین هماهنگی که با کشور لبنان صورت گرفته است، از شهرهای مختلف لبنان و از جوامع مختلف علمی لبنان و از دانشگاه های متفاوت فضلایی برای این نشست دعوت شده‌اند؛ آنچنان که بنا است از علمای کشورهای اطراف لبنان هم در این نشست شرکت بکنند.
معینی‌پور با اعلام این که هم‌اندیشی لبنان طی دو روزهای 24 و 25 شهریورماه در بیروت به صورت رسمی انجام خواهد شد، از آگاهی از دستاوردهای علمی فضلای لبنان در این عرصه و ارتباط با فضلای لبنان در بحث علوم انسانی اسلامی، تعاطی اندیشه و فکر بین فضلای ایران و لبنان، انتقال تجارب ایران در فرآیند تحول علوم انسانی و بیان نقاط ضعف و قدرت مقالات بین دو کشور و گسترش و تبیین و ترویج گفتمان علوم انسانی اسلامی به عنوان اهداف این هم‌اندیشی یاد کرد.
وی افزود: نکته حائز اهمیت که مرکز معهد معارف حکمیه از ما خواستار شده، انتقال تجربه مدیریت فرآیند تحول علوم انسانی در ایران می‌باشد. این نشست‌ها ما را به سمت یک وفاق علمی و جهانی برای ایجاد یک جامعه علمی متعهد در برابر جامعه علمی نقطه مقابل، خصوصاً کشورهای غربی سوق می‌دهد.
معینی‌پور افزود: در این نشست علاوه بر شماری از علمای جهان اسلامی خصوصاً لبنان، تعدادی از اساتید و پژوهشگران از ایران هم حضور دارند. از ایران حجت‌الاسلام والمسلمین رضا غلامی رئیس شورای سیاست‌گذاری کنگره، حجت الاسلام والمسلمین دکتر سوزنچی عضو هیئت علمی دانشگاه باقرالعلوم‌(ع)، آقای دکتر عادل پیغامی معاون پژوهش و عضو دانشگاه امام صادق(ع)، دکتر عطاءالله رفیعی آتانی دبیر علمی کنگره بین المللی علوم انسانی اسلامی و مسعود معینی‌پور دبیر علمی هم‌اندیشی لبنان و مشاور رئیس شورای سیاست‌گذاری کنگره بین‌المللی علوم انسانی اسلامی.
وی همچنین خاطرنشان کرد: مجموعه مقالاتی که به لبنان ارسال شده قبلا در ایران به زبان فارسی در فصلنامه تخصصی علوم انسانی اسلامی صدرا منتشر شده و در طی این یک سال ترجمه و در حال چاپ است تا در نشست آینده در بیروت توزیع و پخش شود.