یادی از یادگاری‌های اکبرالقراء/ «صندوق نیکان»؛ باقیات‌الصالحات معلم قرآن + فیلم

گروه فعالیت‌های قرآنی: شاید بسیاری از علاقه‌مندان به فعالیت‌های قرآنی تنها یادگاران استاد مولایی را شاگردان بی‌شمار وی بدانند اما این فعالیت در عرصه قرآن و تربیت شاگردان متعدد تنها بخشی از فعالیت‌های وی بوده است.

به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا)، در اولین سالگرد درگذشت «ابراهیم پورفرزیب» که البته به مولایی بیشتر شهرت داشت و مقام معظم رهبری لقب «اکبرالقراء ایران» را به ایشان داده بودند، رد یکی از یادگارهای این استاد برجسته قرآنی را گرفته‌ایم تا گوشه دیگری از خدمات این بزرگمرد را این بار نه در عرصه آموزش قرآن که در عرصه‌ عمل به یکی از آیات کتاب الهی روایت کرده باشیم. به دنبال این یادگار سر از سه‌راه ضرابخانه درآورده‌ایم.
یادگاری که وارد دهه پنجاه حیات خود شده تا تبدیل به درختی تنومند شود، درختی که تاکنون نیازمندان بسیار زیادی را سیراب کرده و برکات بسیار زیادی را به همراه داشته است، اینجا و در سه‌راه ضرابخانه تهران، ساختمانی پنج طبقه با نمایی آلومینیومی که تلاش سختی دارد تا خود را از لابه‌لای شاخ و برگ ریخته شده درختان پائیزی، به عابران نشان دهد، به نمادی از امید برای بسیاری از نیازمندان تبدیل شده است. مراجعه‌کنندگانی دارد که هر کدام به امید برطرف شدن مشکلی پا درون آن می‌گذارند و هر چندنفر در میان با چهره‌ای گشاده و خنده‌ای نقش بسته بر لب از آن خارج می‌شوند.

تابلوی «صندوق اندوخته نیکان» در ابعادی بزرگ از منتهی‌الیه سمت راست ساختمان با قوسی رو به خیابان، شروع شده و تا انتهای آن ادامه دارد، هر چند که شاخه‌های لخت درخت‌های خیابان «دشتستان یکم» برخی حروف آن را از چشم عابران ناپدید کرده اما این عبارت در بالای ساختمان خودنمایی می‌کند.
طبقه اول این ساختمان، دفتر صندوق و محل مراجعه متقاضیان است، سعی شده است تا خلأ حضور فیزیکی استاد مولایی با چند عکس برطرف شود، اما در ظاهر برطرف شده و قطعاً در واقعیت چیز دیگری است. عکس استاد مولایی با آن نگاه نافذ بر صفحه مانیتور رایانه مدیرعامل صندوق، خودنمایی می‌کند، سالن جلسات این صندوق را هم به نام استاد مزین کرده‌اند تا با این کار جای خالی استاد پر شده باشد.
استاد مولایی را همه به نام اکبرالقرای ایران می‌شناسند، استادی برجسته که اساتید امروز عرصه فعالیت‌های قرآنی کشور روزگاری با افتخار در محضرش زانوی تلمذ به زمین می‌زدند و امروز با غرور عنوان شاگردی استاد مولایی را با خود یدک می‌کشند. اما فعالیت‌های قرآنی استاد مولایی تنها بخشی از زندگی وی بوده است، استاد مولایی همانقدر که به قرآن و آموزش آن اهمیت می‌داده به همان میزان هم به رفع نیازهای هم‌وطنان و برطرف کردن مشکلات آنها اهمیت می‌داده است و برای رفع این دغدغه صندوق قرض‌الحسنه‌ای را در سال 1352 راه‌اندازی می‌کند.
برای جویا شدن حال و روز این صندوق و فراز و فرودهای آن به سراغ «سیدمجتبی غفاری»، مدیرعامل آن رفته‌ایم تا شاید جواب سؤال‌های خود را از این طریق بگیریم.
به‌عنوان اولین سؤال می‌خواستم در مورد صندوق بفرمائید که چگونه شکل گرفت؟
صندوق اندوخته نیکان در دی‌ماه سال 1352 ه ش که مصادف با عید غدیر‌خم بود، راه‌اندازی شد. استاد مولایی با توجه به روحیاتی که داشتند تمام تلاش خود را برای کمک به نیازمندان به کار می‌بردند و راه‌اندازی این صندوق نیز در همین راستا و برای پاسخ دادن به این دغدغه بود در واقع بعد از جلسات آموزش قرآن کریم صندوق چشم و چراغ استاد بود.

محل تشکیل اولیه صندوق کجا بود؟
این صندوق ابتدا در مسجد لاله‌زار تهران، شروع به فعالیت کرد، در این مسجد، جلسات قرآن استاد مولایی نیز برگزار می‌شد که استاد اتاقی را برای صندوق در نظر گرفتند.
شما چطور به این صندوق ورود پیدا کردید؟
در آن روزها فعالیت صندوق از ساعت 16 تا 20 بود، من نیز استخدام رسمی یکی از بانک‌های کشور بودم، با توجه به حضوری که در جلسات استاد داشتم و آشنایی که با ایشان پیدا کرده بودم، از همان ابتدا به‌عنوان قائم مقام استاد که مدیرعامل صندوق بودند معرفی شدم و بعدازظهر بعد از فراغت از کار بانک، در صندوق فعالیت می‌کردم.
بعد از آن و در سال 63 بود که محل فعلی از سوی هیئت امنا به صندوق اهدا شد و صندوق در این مکان شعبه دوم خود را افتتاح کرد.
در این زمان شعبه اصلی همچنان در مسجد لاله‌زار بود؟
بله شعبه اصلی همچنان در آن مسجد بود و به فعالیت خود ادامه می‌داد، در سال 1367 که در بحبوحه موشک باران جنگ تحمیلی قرار داشتیم توسط هیئت امنای صندوق، ساختمان دیگری در خیابان فردوسی به صندوق اهدا شد و در این سال صندوق از مسجد لاله‌زار به خیابان فردوسی نقل مکان کرد.

در واقع شعبه اصلی به آن خیابان نقل مکان کرد؟
هنوز هم شعبه اصلی در خیابان فردوسی است اما با توجه به قرار داشتن آن ساختمان در محدوده طرح ترافیک لذا محل فعالیت ما عمدتاً به ساختمان فعلی منتقل شد و ساختمان خیابان فردوسی کم کم در حال محدود شدن است.
با این وجود صندوق اندوخته نیکان چند شعبه دارد؟
همین دو شعبه‌ای که گفته شد و شعبه دیگری ندارد.
فعالیت صندوق به چه صورت است؟ اعضای هیئت امنای آن چند نفر هستند؟
هیئت امنای صندوق 40 نفر هستند که از بین آنها یک هیئت مدیره هفت نفره انتخاب می‌شود، استاد مولایی از بدو تأسیس صندوق تا سال گذشته که به رحمت خدا رفتند و حدود 41 سال طول کشید مدیرعامل صندوق بودند. در انتخابات هر دوره ایشان منتخب اعضا بودند و من نیز به‌عنوان قائم مقام ایشان فعالیت داشتم.
در سال‌های حیات این مؤسسه مهم‌ترین فعالیت‌هایی که صندوق داشته است، چه فعالیت‌هایی بوده است؟
کار ما کلاً قرض‌الحسنه است و غیر از این فعالیت دیگری نداریم و خوشبختانه قرض‌الحسنه‌ای هم که اهدا می‌کنیم یک ریال و یک دینار کارمزد ندارد، یعنی هیچ سودی در میان نیست و حتی اگر تأخیر در پرداخت اقساط هم باشد دیرکردی اخذ نخواهد شد. این شیوه کار خواسته هیئت امنا و از جمله استاد مولایی بود.

با این وجود هزینه‌های پرسنل و سایر هزینه‌های جاری صندوق به چه صورت تأمین می‌شود؟
تا مدتی هزینه‌ها توسط خود هیئت امنا پرداخت می‌شد، بعد از اینکه ساختمان فعلی در اختیار ما قرار گرفت بخشی از آن اجاره داده شد که هزینه‌های جاری صندوق از این طریق پرداخت می‌شود. ما هر موقع موجودی بیشتری بوده خوشحال‌تر بوده‌ایم و هر سال که موجودی کمی داشته‌ایم نیز ناراحت بوده‌ایم.
بیشتر سال‌های شکوفایی صندوق چه سال‌هایی بوده است؟
خوشبختانه در این پنج شش سال اخیر دوران خوبی را سپری کرده‌ایم و با مشکلی مواجه نبوده‌ایم.

*تصویر: شعبان 1400(1359) مسجد لاله‌زار صندوق اندوخته نیکان*
سالی هم بوده که با رکود مواجه باشید؟
تاکنون مشکلی که باعث شده باشد فعالیت صندوق مختل شود، نداشته‌ایم. با توجه به اینکه وام‌های ما محدود است و از طریق معرف به نیازمندان به این نوع وام‌ها اهدا می‌شود مشکل و رکودی نداشته‌ایم.
در هیئت امنا غیر از استاد مولایی فرد قرآنی دیگری هم عضویت دارند؟
بله افرادی همچون آقایان «حمیدرضا مستفید»، «محسن مظاهری» و زمانی نیز «رحیم آهور» عضو هیئت امنا بودند که الان عضو نیستند. در زمانی که استاد مولایی در قید حیات بودند و فرصت حضور در جلسات را داشتند، حدود 30 دقیقه ابتدایی جلسه را به مطالب قرآنی، تفسیر احادیث و قرآن و صحبت‌هایی از این دست اختصاص می‌دادند، این کار بعد از درگذشت استاد مولایی برعهده استاد مستفید قرار گرفته و وی شروع جلسات را به مطالب قرآنی اختصاص می‌دهد.

*صندوق اندوخته نیکان 1360 *

عضو قرآنی دیگری در هیئت امنای صندوق عضو نیست؟
در واقع اکثر اعضای هیئت امنای صندوق عمدتاً از شاگردهای جلسات قرآن استاد مولایی بودند، اما بعدها فعالیت حرفه‌ای قرآن را ادامه ندادند.
خود استاد مولایی تمام وقت در خدمت صندوق بودند؟
استاد در سال‌های ابتدایی در معدن و سنگ‌بری خودشان فعالیت داشتند و کمتر حضور فیزیکی داشتند، اما از حدود 15 سال قبل که فعالیت‌ها را تعطیل کرد، تمام وقت خود را به صندوق اختصاص داد و حدود 10 صبح تا ساعت 13 در صندوق حضور داشتند و به امور رسیدگی می‌کردند.

شما از هدف استاد از راه‌اندازی صندوق اطلاع داشتید؟ استاد بیشتر خواستار خدمت‌رسانی صندوق به جامعه قرآنی بودند یا خیر؟
برای استاد هیچ فرقی نمی‌کرد که مراجعه‌کننده صندوق یک فرد قرآنی باشد یا یک فرد عادی، ایشان با توجه به اینکه مدیر‌عامل بود یک سری اختیارات ویژه داشت، با اینکه تمام اعضا در یک سطح نبودند اما برای ایشان هیچ فرقی نمی‌کرد که کدام عضو مراجعه می‌کند، اعضا برای ایشان یکسان بودند. یعنی ضعیف‌ترین و قوی‌ترین عضو از دید استاد مساوی بودند.
جامعه قرآنی مراودات خوبی با صندوق و استاد داشتند و اساتیدی همچون «استاد سبزعلی»، «استاد شهریار پرهیزکار»، «استاد میرداماد»، «استاد بادپا» و ...، افراد زیادی را به صندوق معرفی می‌کردند، اما با همه اینها برای استاد بین افراد تفاوتی وجود نداشت.
از وام‌های اعطایی صندوق مورد یا نمونه خاصی بوده که مشکل خاصی را برطرف کرده باشد، یا مراجعه‌کننده ویژه‌ای داشته‌اید که نسبت به سایر مراجعه‌کننده‌ها متفاوت‌تر بوده است؟
البته اکثر مراجعه‌‌کننده‌های صندوق نیاز مبرم به وام اهدایی دارند و قطعاً برای رفع مشکلات از آن استفاده می‌کنند، البته بودند افرادی که بعد از تسویه حساب، از دریافت وام و برکات ناشی از آن و تأثیری که بر زندگی آنها گذاشته است، تعریف کرده‌اند.

صندوق در طول سال چند وام اعطا می‌کند؟
ما به طور متوسط چون هفتگی آمارها را جمع می‌کنیم، هفته‌ای حدود 100 وام اعطا می‌کنیم.
بیشترین و کمترین مبلغ وام اعطا شده به چه میزان بوده است؟
مبلغ وام تابع دستورات سازمان اقتصاد اسلامی و بانک مرکزی است که بانک مرکزی ما را محدود کرده است که بیشتر از پنج میلیون تومان وام اعطا نکنیم. این محدودیتی است که بانک مرکزی برای ما قرار داده است. اما برخی وام‌های ما که اهم وام ها نیز هست وام‌هایی است که از محل وجوه اداره شده پرداخت می‌شود.
بیشتر توضیح می‌دهید، این وجوه اداره شده به چه معناست؟
یعنی افراد خودشان در صندوق پول می‌گذارند و از منابع خودشان وام دریافت می‌کنند. برای این نوع هیچ محدودیتی وجود ندارد.
فعالان قرآنی هم برای دریافت وام مراجعه کرده‌اند منظورم افرادی است که فعال قرآنی هستند و به این وام نیاز دارند؟
فعالان قرآنی بیشتر افرد را معرفی می‌کنند و موارد کمی بوده که برای دریافت وام مراجعه کرده باشند. زمانی که استاد در قید حیات بودند، رفت و آمد قرآنی‌ها بیشتر بود، در آن زمان نهادهایی از جمله شورای عالی قرآن مستقیم افراد را برای اخذ وام معرفی می‌کرد.
چند سال قبل استاد مولایی از دست رئیس جمهور وقت نشان و مدال لیاقت به همراه یکصد سکه بهار آزادی دریافت کرد، ظاهراً استاد آن سکه‌ها را در اختیار صندوق قرار داد؟
استاد مولایی سکه‌ها را در اختیار صندوق قرار نداد، بلکه سکه‌ها را به ریال تبدیل کرد و آن را در حساب خود نزد صندوق واریز کرد. استاد با هیچ بانکی کار نمی‌کرد و کل امکانات مالی ایشان در اختیار صندوق بود. البته اهدایی‌های استاد به صندوق بسیار زیاد بوده است اما این مورد خاص را در حساب خودشان قرار دادند.
در مورد نامگذاری مؤسسه هم بفرمائید که چه شد نام نیکان انتخاب شد؟
در زمان نامگذاری صندوق من حضور نداشتم اما اطلاع دارم که اسم‌های مختلفی از سوی اعضا پیشنهاد شد که از جمله آن می‌توان به نیکوکاران، خیراندیشان و ... اشاره کرد که در نهایت نیکان انتخاب شد.

خود استاد آرزوی خاصی در مورد صندوق و گسترش آن داشتند؟
استاد آرزو داشت که امکانات مالی صندوق افزایش یابد تا راحت‌تر نیازهای مالی افراد نیازمند برطرف شود و آرزو داشتند که منابع به حدی برسد که دست رد به سینه مراجعه‌کننده‌ها گذاشته نشود و برای رسیدن به این آرزو از هیچ تلاشی فروگذار نکرد.
تعداد افراد شاغل در این صندوق و سرمایه آن به چه میزان است؟
یک زمانی حدود 15 نفر پرسنل داشت اما چون همه فعالیت‌های ما مکانیزه شده است و مراجعه‌کننده تنها برای دریافت وام مراجعه می‌کند و سایر موارد غیر‌حضوری است، این تعداد کاهش یافت و حدود 10 نفر است.
در مورد سرمایه صندوق نگفتید؟ البته الزامی در پاسخ دادن به این سؤال نیست؟
با توجه به اینکه سرمایه صندوق ثبت شده است مسئله‌ای برای اعلام آن نیست، در ابتدای راه‌اندازی صندوق یکصد نفر از اعضا و وابستگان آنها هر کدام 1000 تومان را به‌عنوان پس انداز به امانت گذاشتند و صندوق با سرمایه 100 هزار تومانی شکل گرفت. تا سال‌ها همین مبلغ سرمایه صندوق بود و بعدها با توجه به کمک‌های دریافتی سرمایه ثبتی ما به 40 میلیون تومان است و سرمایه غیر ثبتی 630 میلیون تومان است.
با توجه به سال‌ها فعالیت شما در این صندوق قطعاً خاطراتی از حضور استاد مولایی داشته‌اید؟
خاطراتی که با استاد داریم همه شیرین است چرا که اصلاٌ نمی‌شود با استاد مولایی بود و خاطره‌ای تلخ داشت، افتخار من این است که از سال 52 در کنار استاد مولایی و صندوق نیکان بوده‌ام. حضورم تا زمان حال نیز به‌دلیل حسن اعتماد ایشان بوده است.
من زمانی که از شغل رسمی خودم بازنشسته شدم از سوی بسیاری از بانک‌های بخش خصوصی دعوت به کار شدم اما استاد مولایی به من گفتند اگر بازنشسته شدید فعالیتم را در صندوق بیشتر کنم.

و شما هم این توصیه را گوش کردید؟
بله، من واقعاً از اینجا بسیار خیر دیده‌ام و خاطرات خوشی از اینجا دارم.
خلأ استاد را در این مدت احساس کرده اید؟
از لحاظ کاری شاید این خلأ کمتر حس شود اما از لحاظ معنوی قطعاً حضور ایشان بسیار قوت قلب بود و قوت قلبی که با حضور ایشان داشتم را در حال حاضر ندارم چرا که واقعاً پشتوانه معنوی همه ما ایشان بودند.
شما در طول سال‌های حضور در محضر استاد مولایی چه درس‌هایی از ایشان گرفتید؟
از استاد مولایی درس‌های بسیار زیادی گرفتم، بزرگترین حس و درسی که از ایشان گرفتم این بود که هیچ تبعیضی برای هیچ شخصی قائل نشوم و هیچ موقع هم کینه کسی را به دل نگیرم، ایشان نیز در عمل این رفتار را به همه ما نشان می‌دادند، در سال‌هایی که در خدمت ایشان بودم هیچ موقع ندیدم پشت سر شخصی غیبت و بدگویی کنند و این خصوصیت بسیار برجسته‌ای بود.
تصویر استاد مولایی را بر روی صفحه رایانه خودتان نصب کرده‌اید، دلیل خاصی دارد؟
در واقع با این کار می خواهم حضور ایشان را همیشه در کنار خودم حس کنم.
در پایان این گفت وگو اگر صحبت یا مطلب خاصی دارید بفرمائید؟
من صحبت خاصی ندارم تنها می خواهم بگویم که ما واقعاً جای استاد مولایی را در کنار خودمان خالی می‌بینیم.