رعایت احکام عقلی طاعت خدا است / مروری بر افراط و تفریط‌ها در مواجهه با کرونا

به گزارش ایکنا؛ پنل ششم نخستین کنفرانس بین‌المللی «اخلاق، الهیات و بلایای فراگیر» امروز، بیستم شهریورماه با موضوع «بلایا و زیست مومنانه» و با سخنرانی جمعی از اندیشمندان، به صورت مجازی برگزار شد. مصطفی آذرخشی، استادیار دانشگاه شهید بهشتی، در این نشست با موضوع «تطابق توحید ربوبی و شفاعت‌جویی و نقدی بر مغالطاتی در ایّام شیوعِ بیماری كرونا» به ایراد سخن پرداخت که در ادامه متن آن را می‌خوانید؛

در این بحث به افراط و تفریط‌هایی که در ایام شیوع بیماری کرونا رخ داد، اشاره می‌کنم. افراط‌هایی از سوی جریان‌هایی که بدون رعایت ضوابط بهداشتی، این‌طور بیان می‌کردند که این بیماری در محبان اهل بیت(ع) اثری ندارد و رفتارهایی را انجام می‌دادند. برای نمونه به زیارتگاه می‌رفتند و ضریح آنجا را لیس می‌زدند. این رفتارها به نظر ما با آموزه‌های اهل بیت(ع) سازگار نیست، چون اهل بیت(ع) به ما آموخته‌اند که رعایت احکام عقلی و علمی، طاعت خدا است. برای نمونه امام کاظم(ع)، عقل را حجت درونی خدا بیان کرده است. اگر کسی از احکام عقلی و علمی تخلف کند، یعنی خدا را معصیت کرده است.

توکل به خدا با تخلف از عقل قابل جمع نیست

روایتی از رسول خدا(ع) وارد شده است که فردی شترش را کنار مسجد رها کرده بود. پرسیدند چرا این شتر نبستی؟ گفت آن را به خدا سپرده‌ام. پیامبر(ص) فرمود اول او را ببند، بعد توکل کن. یعنی آن وظیفه‌ای که عقل تو به عنوان حجت خدا برایت تعیین می‌کند، انجام بده و بعد توکل کند. لذا نمی‌شود کسی از احکام عقلی تخلف کند و بگوید به خدا توکل می‌کنم.

از سویی، شاهد تفریط‌هایی از جانب جریان‌های ضددینی بودیم که می‌گفتند دین در برابر علم زانو زده است و جنس مغالطه اینها شبیه آن گروه افراطی بود. چون مسائل علمی و عقلی منفک از دین نیست و اگر دین را به بیان اهل بیت(ع) می‌شناسیم، باید بدانیم که به بیان آنها، مسائل علمی و عقلی از دین جدا نیستند. بنابراین این مغالطه که در این ایام دین در مقابل علم زانو زده است، به درد کسانی می‌خورد که عقل را امر غیردینی می‌دانند، نه اینکه مخاطبش کسانی باشند که پیروان اهل بیت(ع) هستند، چون ائمه(ع) عقل را دقیقاً جزء دین می‌دانند.

توسل تعارضی با آیات قرآن ندارد

یک جنس تفریط دیگری هم وجود داشت که از سوی امام جمعه اهل سنت زاهدان یعنی مولوی عبدالحمید مطرح شد. در یک چرخش عجیب به سمت آرای وهابیت بیان کرد، کسانی که می‌گفتیم اینها شفا می‌دهند و دستگیری می‌کنند، در این بیماری کاری نکردند و نمی‌توانند کاری انجام دهند. چون بیماری کرونا را الله تعالی آورده و شفا می‌دهد. ظاهراً در این صحبت‌ها، آرای جریان وهابیت را بر زبان راندند که جای تأسف دارد. چون مسئله توسل، یک امر قرآنی است و نمی‌شود کسی خود را مسلمان بداند و منکر توسل باشد. اگر به صورت دقیق تبیین شود، نه تنها تعارضی با قرآن ندارد، بلکه اساسی است که در قرآن مطرح شده است.

در سوره مائده می‌خوانیم که خدا فرمود: «یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَابْتَغُوا إِلَیْهِ الْوَسِیلَةَ وَجَاهِدُوا فِی سَبِیلِهِ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ». یعنی به سوی خدا در پی وسیله باشید و توسل هم یعنی ابتغای وسیله و یک امر قرآنی است. در مورد این امری که برای تقرب به خدای متعال توصیه شده است، به قرآن مراجعه می‌کنیم. یکجا فرمود «قُل لَّا أَسْأَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْرًا إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِی الْقُرْبَی»، یعنی آن چیزی که به عنوان اجر خواستم، برای کسانی است که خواهان راهی به سوی خدا هستند و در وصف آنها فرمود: «إِلاَّ مَنْ شاءَ أَنْ یَتَّخِذَ إِلی‏ رَبِّهِ سَبیلاً». اگر این دو آیه، یعنی مودت و آیه سوره فرقان را کنار هم بگذارید، یعنی محبت اهل بیت(ع) راهی به سوی خدا است.

آنچه به عنوان توسل مطرح شده، مودت اهل بیت(ع) است

لذا امری که به عنوان توسل در آیه مطرح شده است، مودت اهل بیت(ع) است که اگر تابع قرآن باشیم، این را می‌فهمیم. شیعیانِ اهل بیت(ع)، شفاعت را به این معنا نمی‌دانند که شفیع را در کنار خدا قرار دهیم، بلکه شیعیان به تبعیت از امام علی(ع)، شفیع را در کنار خود قرار می‌دهند. یک اشتباهی که وهابیت می‌کند این است که گمان می‌کنند شیعیان می‌گویند شفیع را کنار خدا قرار می‌دهیم، اما امام علی(ع) فرمود شفیع کمک‌کننده و بال و پر درخواست‌کننده است. یعنی در کنار فرد قرار می‌گیرد.

همین مطلب در آیات مهمی از قرآن هم آمده است. مثلاً در سوره یوسف(ع) داریم که فرمود: «قَالُوا یَا أَبَانَا اسْتَغْفِرْ لَنَا ذُنُوبَنَا إِنَّا كُنَّا خَاطِئِینَ  قَالَ سَوْفَ أَسْتَغْفِرُ لَكُمْ رَبِّی إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِیمُ»، فرزندان یعقوب بعد از اشتباه خود، نزد پدر آمدند و گفتند تو برای ما نزد خدا استغفار کن. اگر حرف وهابیت درست بود، یعقوب(ع) چه چیزی باید می‌فرمود؟ باید می‌گفت خودتان استغفار کنید، در حالی که یعقوب(ع) توسل آنها را تایید کرد و رد نکرد که بگوید این حرف شرک است. نمونه دیگر که خطاب به مسلمین است فرمود اگر مسلمانان، آن زمان که به خود ظلم کردند نزد پیامبر(ص) بیایند و استغفار کنند و او هم برای آنها استغفار کنی، خدا را توبه‌پذیر می‌بینند «وَلَوْ أَنَّهُمْ إِذْ ظَلَمُوا أَنْفُسَهُمْ جَاءُوكَ فَاسْتَغْفَرُوا اللَّهَ وَاسْتَغْفَرَ لَهُمُ الرَّسُولُ لَوَجَدُوا اللَّهَ تَوَّابًا رَحِیمًا».

این آیه شریفه همان است که امام علی(ع) در نهج‌البلاغه بیان می‌کند. یعنی فرمایش امام(ع) جوشیده از این چشمه قرآن است که فرمودند شفیع، کمک‌کننده دعاکننده است. یعنی من دعای امام علی(ع)، دعای پیامبر(ع) و دعای امام حسین(ع) را به دعای خودم ضمیمه می‌کنم، نه اینکه امام(ع) را کنار خدا قرار دهم. بلکه، امام(ع) را در کنار خودم قرار می‌دهم و باهم خدا را می‌خوانیم. آیه شریفه هم همین را می‌گوید که هم خود استغفار کنند و استغفار پیامبر(ص) هم به آنها اضافه شود و در این‌صورت، خدا را تواب و رحیم می‌یابند

نمونه دیگر ماجرای درخواست مائده آسمانی از سوی حواریون است که شاگردان حضرت مسیح(ع) بودند. خدمت ایشان آمدند و گفتند آیا پروردگار تو می‌تواند برای ما مائده نازل کند؟ حضرت مسیح پرسید آیا ایمان ندارید که خدا چنین قدرتی دارد؟ گفتند ایمان داریم، اما می‌خواهیم دلمان گرم شود و از این غذا هم بخوریم. مسیح(ع) نمی‌گوید این کار ایراد دارد و شرک است، بلکه دستان خود را به دعا بلند می‌کند و از خدا چنین درخواستی را مسئلت می‌کند. بنابراین درخواست را به نزد خدا مطرح می‌کند.

بنابراین، اگر این مسئله درست فهمیده شود، تعارضی با توحید ندارد، بلکه رکن و اساس توحید است. ما معتقدیم که در همین ایام، توسل به اولیای الهی بسیار باعث اطمینان قلبی می‌شود و می‌تواند دعای ما را در معرض اجابت قرار دهد و این مسئله در دیدگاه کسی که قرآن را محور اعتقادات خود قرار می‌دهد، اشکالی ندارد، چه اینکه تبعیت از حکم خدا است.

کسانی که به اهل بیت(ع) متوسل می‌شوند، تقاضا دارند که خدا تقدیرشان را تغییر دهد. افرادی که خدمت مسیح(ع) آمدند و از ایشان مائده آسمانی خواستند، پس از اجابت درخواست، اینطور نبود که کار را تعطیل کنند، بلکه این اتفاق یک بار رخ داده است. یعنی معجزات انبیا(ع) به صورت موردی انجام می‌شود و سنت‌های الهی نیز به‌هم نمی‌خورد. کسانی که برای شفا گرفتن به حرم اهل بیت(ع) می‌روند هم اعتقاد ندارند باید بیمارستان‌ها را تعطیل کنیم بلکه این حرف‌ها، مغالطات افراد ضددین است. کسی که به حرم اهل بیت(ع) می‌رود، امیدوار است همانطور که خدا برای اولیای خود استثنائاتی قائل شده، این تقدیر را نیز تغییر دهد.