دایرة‌المعارف اسلام بامبرگ؛ مرجع دسترسی به منابع اصیل اسلامی
مدیر پروژه دایرة‌المعارف اسلام بامبرگ گفت: این دانشنامه امکاناتی مانند ویکی پدیا دارد، ولی برخلاف آن، نوعی دسترسی سریع و آسان به منابع معتبر و اصلی در حوزه مطالعات اسلامی ایجاد کرده است.
به گزارش ایکنا از اصفهان، سومین پیش‌نشست از نشست‌های علمی همایش بین‌المللی «مطالعات قرآنی و سیره نبوی(ص) از منظر اروپائیان» با موضوع «پروژه دایرة‌المعارف اسلام بامبرگ» و با سخنرانی پاتریک فرانکه، شب گذشته، 14 آذرماه به‌صورت برخط برگزار شد.
سیدمهدی لطفی، عضو هیئت علمی گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه اصفهان در معرفی سخنران نشست اظهار کرد: پاتریک فرانکه، استاد مطالعات اسلامی در مؤسسه مطالعات خاورمیانه دانشگاه بامبرگ، از مراکز پژوهشی بزرگ آلمان در حوزه فرهنگ و تاریخ خاورمیانه و عضو کمیته علمی همایش بین‌المللی «مطالعات قرآنی و سیره نبوی از منظر اروپائیان» است. مطالعات وی در دو محور تاریخ اندیشه اسلامی در اوایل دوره جدید با تمرکز بر جریان‌های شیعی و علوی و تاریخ مفهوم اسلامی خلاصه می‌شود. رساله دکترای فرانکه درباره شخصیت خضر بوده و در خصوص همین رساله نیز سفری به ایران داشته است. وی چند اثر چاپی دارد و علاوه بر آنها، دایرة‌المعارف یا ویکی پدیای بامبرگ در حوزه اسلامی را راه‌اندازی کرده است. این دانشنامه از این نظر حائز اهمیت است که جزو یکی از مهم‌ترین آثار در این حوزه به شمار می‌رود.
در ادامه، فرانکه با اشاره به موضوع رساله دکترایش درباره شخصیت حضرت خضر، خود را پیرو ایشان خواند و افزود: مانند حضرت خضر که سفرهای متعددی به مناطق مختلف داشت، هم در گذشته می‌زیست و هم در زمان کنونی حضور دارد، من نیز چنین وضعیتی برای خودم قائل هستم و دوست دارم به مناطق گوناگون سفر کنم که البته به نقاط مختلف جهان اسلام سفر کرده‌ام. همچنین، به موضوعات و حوزه‌های گوناگون در تاریخ اسلام علاقه‌مندم و ترجیح می‌دهم مطالعاتم به حوزه خاصی محدود نشود و از جامعیت برخوردار باشد، چنانکه این موضوع در دایرة‌المعارف اسلام بامبرگ نیز نمود پیدا کرده است.
وی اضافه کرد: پروژه دایرة‌المعارف اسلام بامبرگ از سال 2012 آغاز شده است. بسیاری از افراد در مناطق آلمانی‌زبان اروپا شامل کشورهای آلمان، اتریش و سوییس اطلاعات خود را درباره اسلام از طریق ویکی پدیا به دست می‌آوردند، در حالی که ویکی پدیا همواره قابل اعتماد نیست و ممکن است حاوی اطلاعات نادرست باشد؛ برای مثال در خصوص رساله دکترای خودم به مقاله ویکی پدیا مراجعه کردم و متوجه شدم که اطلاعات نادرست در آن فراوان است و چون امکان اصلاح مطالب در ویکی پدیا وجود دارد، شروع به اصلاح آن کردم که بازخورد خوبی داشت و تصمیم گرفتم سلسله مقالاتی بنویسم و درواقع نوعی دایرة‌المعارف ایجاد کنم؛ دانشنامه‌ای که امکاناتی مانند ویکی پدیا داشته باشد.
استاد مطالعات اسلامی دانشگاه بامبرگ ادامه داد: این پروژه ابتدا به شکل یک تجربه آغاز شد و قصد داشتم بدانم که اگر مقالات را به سبک و سیاق ویکی پدیا بنویسم، کاربران ویکی پدیا چه واکنشی خواهند داشت، آیا از آن استقبال می‌کنند و همکاری خواهند کرد یا به نوعی مقاومت نشان می‌دهند؟ البته تجربه بسیار خوبی در این خصوص داشتم و به ویکی پدیا به‌مثابه پل ارتباطی میان عرصه آکادمیک و عرصه عمومی نگاه کردم. درواقع موجب شد تا پژوهش را با ارتباط با مخاطب عام ترکیب کنم. ابتدا مقالات کوتاه با استفاده از منابع ثانویه می‌نوشتم و سپس از منابع اصلی استفاده کردم، از جمله منابعی به زبان عربی، فارسی و ترکی.
وی بیان کرد: گام بعدی، ترکیب و تجمیع همه این مقالات و تبدیل همه آنها به مجموعه‌ای از لینک‌ها و پیوندها یا نوعی دانشنامه برخط بود، با این هدف که به جز مخاطبان عام، با متخصصان رشته مطالعات اسلامی و جامعه دانشگاهی این حوزه نیز در ارتباط باشم. مؤلف مقالات ویکی پدیا نامرئی و ناشناخته است؛ ولی در دایرة‌المعارف اسلام بامبرگ، مؤلف قابل شناسایی بوده و درواقع این پروژه دعوتی از همکاران دانشگاهی است تا در آن مشارکت داشته باشند. از طرف دیگر، مقالات این دایرة‌المعارف قابل نقد هستند و مرجعیت بیشتری در مقایسه با مطالب ویکی پدیا دارند. کسانی هم که در این حوزه فعال هستند، شناخت نسبی از این دایرة‌المعارف دارند و افرادی که مایل به مشارکت در آن باشند، می‌توانند مقالات خود را بنویسند و لینک آنها را در مجموعه پیوندهای دایرة‌المعارف اسلام بامبرگ درج کنند.
فرانکه در توضیح چرایی شکل‌گیری دایرة‌المعارف اسلام بامبرگ گفت: باید به این نکته توجه داشته باشیم که ما در عصر دیجیتال به سر می‌بریم و دانشگاهیان نیز دنبال راه‌های تازه‌ای برای ارتباط با عموم مردم هستند، مانند شبکه‌های اجتماعی و ویکی پدیا که اهمیت بسیاری دارد. البته این نکته نیز حائز اهمیت است که دانشنامه‌ای خارج از چارچوب ویکی پدیا وجود داشته باشد؛ ولی از طرف دیگر می‌توان گفت پایگاه‌های داده و وبسایت‌های دانشگاهی اگرچه بیشتر قابل اعتماد هستند، در عین حال حالت ایزوله دارند و نمی‌توانند با جامعه بزرگی از مخاطبان عام ارتباط داشته باشند. درواقع برد آنها زیاد نیست و تعداد کسانی که مطالب این منابع را می‌خوانند، فراوان نیستند. وقتی از این ویکی پدیا استفاده می‌کنید، مانند این است که سوار قطاری شده‌اید که با سرعت زیاد در حال حرکت است و این تفاوت دارد با زمانی که می‌خواهید به شکل منفرد و ایزوله و با شیوه‌های قدیمی فعالیت کنید، البته منظور از حیث بازخورد است.
وی با بیان اینکه از نظر فنی نیز ابزاری مانند این ویکی پدیا برای برقراری ارتباط برتری دارد، افزود: اگر به سراغ مدخلی مانند حجر بن عدی در دایرة‌المعارف بامبرگ بروید، در پایان مقاله فهرست منابع را می‌بینید که با کلیک بر روی آنها، آرشیوی از منابع اصلی در دسترس خواهد بود. بسیار حائز اهمیت است که پایگاه داده معتبر، با دسترسی آسان و امکان لینک مستقیم به منابع اصلی در اختیار داشته باشیم، بدون اینکه نیاز به جست‌وجوی جداگانه منابع باشد، چون این کار زمان زیادی می‌طلبد و دشوار است. از طرف دیگر، ابزاری مانند این ویکی پدیا نوعی شفافیت نیز به دنبال دارد؛ چون وقتی خواننده مقاله‌ای می‌خواند و اطلاعاتی به دست می‌آورد، امکان بررسی صحت و سقم آنها را نیز دارد و می‌تواند با کلیک بر روی لینک مربوطه، به منابع اصلی دسترسی پیدا کند. درواقع این پروژه نوعی دسترسی سریع و آسان به منابع معتبر ایجاد کرده است.
مدیر پروژه دایرة‌المعارف اسلام بامبرگ تصریح کرد: یکی دیگر از دلایل جذابیت ویکی پدیا این است که محدودیت تعداد کلمات ندارد و برای نوشتن مقاله، سقف تعیین نمی‌شود. در دانشنامه‌های عادی بعضاً محدودیت پنج هزار کلمه‌ای وجود دارد؛ ولی در این دایرة‌المعارف این‌گونه نیست. مثلاً اگر می‌خواستم درباره منطقه‌ای در اندونزی مقاله بنویسم، روی کاغذ 80 صفحه می‌شد. در دانشنامه‌های عادی سقف تعیین می‌شود؛ ولی در دایرة‌المعارف اسلام بامبرگ چنین محدودیتی وجود ندارد و از طرف دیگر می‌توان لینک‌های متعددی به منابع و آرشیوهای گوناگون داد که ویژگی متمایزی است.
وی دیگر عامل برتری این ویکی پدیا را دریافت مستمر بازخورد از سوی خوانندگان دانست و گفت: این ویژگی در سایر ابزارهای ارتباطی مانند مجلات و ژورنال‌ها وجود ندارد. خوانندگان می‌توانند مقالات را نقد کنند و حتی آنها را تغییر دهند، البته امکان تشخیص تغییرات وجود دارد. همچنین، خوانندگان امکان ثبت و درج نظراتشان را دارند. برای مثال، مقاله‌ای درباره کلام و مقاله دیگری در نقد کلام نوشته‌ام که چند روز پیش، یکی از خواننده‌ها به نقد این مقالات پرداخته و کاستی‌های آن را توضیح داده بود که از آن بهره بردم. به هر حال، خوانندگان پیشنهاد می‌دهند و نقد می‌کنند که بعضاً آنها را می‌پذیرم و متوجه یک‌سری نکات می‌شوم. مثلاً در خصوص مقاله مربوط به نظریه نسخ، یکی از خوانندگان نکات خوبی را به اشتراک گذاشت که با استفاده از آنها، مقاله را تغییر دادم و اکنون بسیار بهتر شده است.
یادآور می‌شود، همایش بین‌المللی «مطالعات قرآنی و سیره نبوی(ص) از منظر اروپائیان» با هدف معرفی، تبیین و نقد و تحلیل آثار، رویکردها، روش‌ها و سبک پژوهش مستشرقان و اروپائیان در حوزه مطالعات قرآنی و سیره نبوی(ص)، ۲۴ بهمن‌ماه سال جاری به همت گروه علوم قرآن و حدیث و گروه تاریخ و ایران‌شناسی دانشگاه اصفهان برگزار می‌شود.
علاقه‌مندان تا ۳۰ آذرماه جاری برای ثبت‌نام و ارسال مقالات می‌توانند به ترتیب به نشانی www.quraneuro.ui.ac.ir و quraneuro@res.ui.ac.ir مراجعه کنند. همچنین برای دریافت اطلاعات بیشتر می‌توانند با شماره ۰۹۰۵۸۵۱۷۱۴۳ تماس بگیرند.
محبوبه فرهنگ
انتهای پیام
