تمدن نوین اسلامی؛ ثمره نهایی شکل‌گیری امت واحده قرآنی
عضو هیئت علمی دانشگاه تهران با تأکید بر اینکه اکنون به هر دلیلی که از تعالیم قرآن و پیامبر اکرم (ص) دور شدیم، دوباره راهکار بازگشت به همان «وحدت اسلامی» است که ما را به «امت اسلامی» نزدیک می‌کند، به تشریح گام‌های شکل‌گیری امت اسلامی پرداخت و گفت: حیات طیبه و ایجاد تمدن نوین اسلامی در واقع میوه و ثمره نهایی شکل‌گیری امت واحده قرآنی است.
هفته وحدت، به مناسبت میلاد پیامبر اکرم (ص)، فرصتی است برای تقویت اتحاد و همدلی میان مسلمانان از مذاهب مختلف. این هفته نماد تلاش برای کاهش تفرقه و تأکید بر آموزه‌های مشترک اسلام در زمینه برادری و همبستگی است.
امام خمینی (ره) اهمیت وحدت مسلمانان در برابر تهدیدات داخلی و خارجی را یادآور شده و آن را راهکاری برای مقابله با توطئه‌های دشمنان می‌دانستند. هفته وحدت همچنین یادآور پیام صلح و همگرایی اسلام و ضرورت اتحاد مسلمانان است.
بیشتر بخوانید:
در این راستا ایکنا با محمد اسحاقی، عضو هیئت علمی دانشگاه تهران گفتوگو کرد که در ادامه می‌خوانیم:
وحدت؛ راهبرد اصلی قرآن و سنت برای رسیدن به امت اسلامی
ایکنا ـ چرا وحدت اسلامی در نگاه دینی و سیاست جمهوری اسلامی ایران، یک امر راهبردی و مقدس تلقی می‌شود و نه صرفاً یک رویکرد تاکتیکی؟
در ابتدا لازم می‌دانم نکته‌ای مقدماتی درباره بعثت پیامبر اعظم (ص) مطرح کنم. یکی از تکالیف اساسی پیامبر (ص) تشکیل «امت اسلامی» بود و برای رسیدن به این امت، یکی از راهبردهای اصلی قرآن کریم و سنت و سیره پیامبر اکرم (ص)، موضوع «وحدت اسلامی» است.
اگر جامعه زمان نزول اسلام را بشناسیم، بهتر اهمیت این موضوع روشن می‌شود. آن جامعه جاهلی هنگام ظهور، جامعه‌ای پر از قتل، خونریزی، ظلم، تبعیض و فراموشی ارزش‌های انسانی و اخلاقی بود. قرآن این وضعیت را «حُفره‌ای از آتش جهنم» توصیف می‌کند. خداوند با ارسال پیامبر (ص) و نزول قرآن، زمینه نجات از این پرتگاه را فراهم کرد، همانطور که در قرآن کریم نیز بر آن تصریح شده است.
خداوند در قرآن می‌فرماید: «و اعتصموا بحبل الله جمیعاً و لا تفرقوا»؛ یعنی با هم متحد باشید و اختلاف نکنید تا از این لبه پرتگاه جهنم نجات پیدا کند. پس تنها راه نجات از این حفره آتش جهنم اتحاد بوده و هست. نتیجه این اعتصام، شکل‌گیری امت واحده‌ای بود که هدفش چیزی جز سعادت انسان در دنیا و آخرت و هدایت الهی نبود. قرآن یادآور می‌شود: «إِذْ کنْتُمْ أَعْداءً فَأَلَّفَ بَینَ قُلُوبِکمْ فَأَصْبَحْتُمْ بِنِعْمَتِهِ إِخْواناً»؛ شما دشمن یکدیگر بودید و خداوند میان دل‌هایتان الفت ایجاد کرد و شما را برادر قرار داد.
این «برادر بودن» پایه جامعه ایمانی است؛ جامعه‌ای متشکل از برادرانی که میان خود پیمان‌هایی دارند و خیرخواه یکدیگر هستند و نسب به رشد و تعالی یکدیگر در دنیا و آخرت کمک می‌کنند؛ «بَعْضُهُمْ أَوْلِیَاءُ بَعْضٍ»، جامعه ایمانی اینگونه هست که مؤمنان و مسلمانان کمک‌حال یکدیگر هستند؛ همان‌گونه که کفار و دشمنان برای منافع خود به یکدیگر یاری می‌رسانند.
آتش جهنم؛ همان سرچشمه بدبختی‌های بشر
خداوند با ارسال پیامبر خاتم (ص) و دین اسلام، بشر را از سقوط در آتش جهنم نجات داد. مقصود از آتش جهنم، همان سرچشمه و مصدر تمام بدبختی‌های بشر، انواع گناهان، جرائم و خطا‌هایی است که انسان را از رسیدن به مسیر درست و اهداف خلقت بازمی‌دارد. پیش از اسلام، ملت‌ها و امم گوناگون، به دلیل دوری از تعالیم الهی، در سراشیبی سقوط بودند اما اسلام آمد تا این وضعیت را تغییر دهد و شما را نجات داد از اینکه در آتش جهنم، ظلم، ستم، تباهی و شقاوت سقوط کنید.
پیش از نزول اسلام، تعبیر خداوند تبارک این است که انسان‌های جاهلی چه در جزیره‌العرب و چه در سایر کشورها، تمدن‌ها و ملل‌های دیگر به دلیل دوری از تعالیم الهی راه نجاتی را نمی‌شناختند بنابراین در «شَفا حُفرَةٍ مِنَ النّارِ» بودند و با نزول اسلام «فَأَنقَذَكُم مِنها» از این بدبختی‌ها نجات پیدا می‌کنند؛ پس دوره‌ای نجات انسان‌ها را از طریق تعالیم الهی و راهنمایی‌های پیامبر (ص) داریم که مربوط به مدینه‌النبی و زمان حضور پیامبر (ص) است که ایشان جامعه‌ای نمونه و ایمانی را بنیان نهاد که مأموریتش هدایت بشر تا قیامت بود.
خداوند اراده کرده است که این نجات و هدایت، همیشگی و دائمی باشد و این جامعه ایمانی، هدایت قرآنی و بهره‌مندی از نجات قرآنی تا هنگام برپایی قیامت، وجود داشته باشد. البته انسان‌ها خود می‌توانند سرنوشت خود را تعیین کنند. خداوند نعمت هدایت و رشد و سعادتی را که به بشر در آن مقطع داد نمی‌خواست بگیرد «إِنَّ اللّهَ لاَ یُغَیِّرُ مَا بِقَوْمٍ حَتَّى یُغَیِّرُواْ مَا بِأَنْفُسِهِمْ» اما اگر انسان‌ها اگر خود از ولایت الهی دست بکشند و به ولایت طاغوت روی آورند، دچار ظلمت می‌شوند. قرآن می‌فرماید: «ٱللَّهُ وَلِیُّ ٱلَّذِینَ ءَامَنُواْ یُخرِجُهُم مِّنَ ٱلظُّلُمَٰتِ إِلَى ٱلنُّورِ» اگر تحت ولایت الله باشید شما به سمت نور می‌روید اما کسانی که ولایت طاغوت را می‌پذیرند، از نور خارج شده و به ظلمت کشیده می‌شوند. این اتفاق پس از رحلت پیامبر اکرم (ص) در جامعه اسلامی رخ می‌دهد اما بنای خداوند بر این بود که در طول تاریخ این نسخه نجات‌بخش باشد.
وحدت اسلامی، امر راهبردی و مقدس
ایکنا ـ با این توضیحات، جایگاه وحدت اسلامی در تجربه نبوی و پس از آن چگونه تبیین می‌شود؟
هنگامی که به جامعه نبوی نگاه می‌کنیم، نخستین محصول اسلام در مدینه، «تشکیل امت اسلامی» از طریق وحدت مسلمانان بود. این امت نمونه قرار بود پیام نجات‌بخش اسلام را به سایر مناطق و ملت‌ها منتقل کند و همه انسان‌ها را به سمت این دین حنیف دعوت کند. چرا که پیامبر (ص) «رحمة للعالمین» است و رسالت او اختصاص به عرب یا سرزمین خاصی ندارد، بلکه برای همه انسان‌هاست.
بنابراین، وحدت اسلامی از همان ابتدا یک اصل بنیادین بود، نه یک تاکتیک موقت. سیاست جمهوری اسلامی ایران نیز بر همین اساس وحدت را امری «راهبردی و مقدس» می‌داند؛ چون ادامه همان رسالت الهی پیامبر (ص) و تحقق همان جامعه ایمانی است که قرآن ترسیم کرده است.
استفاده دیگر ملت‌ها از فرآورده‌های علمی و فناوری جهان اسلام
ایکنا ـ شما به رسالت جهانی پیامبر (ص) اشاره کردید؛ این رسالت چه نسبتی با شکل‌گیری تمدن اسلامی دارد؟
ما پیامبر را «رحمه للعالمین» می‌دانیم و خداوند نیز «ربّ العالمین» است. بنابراین، دینی که خداوند نازل کرد و تعالیمی که پیامبر (ص) آورد، برای همه انسان‌ها و همه زمان‌هاست.
اگر به حرکت مسلمانان در سه، چهار یا پنج قرن نخست پس از بعثت نگاه کنیم، می‌بینیم که آنان با بهره‌گیری از بخشی از تعالیم قرآن و سنت نبوی توانستند به یک تمدن بزرگ دست یابند؛ تمدنی که امروز از آن به «تمدن اسلامی» یاد می‌کنیم.
این تمدن در شرق و غرب جهان رسوخ پیدا کرد و در زمان خود پیشرفته‌ترین علوم و فناوری‌ها را در اختیار داشت؛ به گونه‌ای که دیگر ملت‌ها از فرآورده‌های علمی و فناوری جهان اسلام استفاده می‌کردند. این پیشرفت فقط محصول یک یا چند آموزه قرآنی بود. قرآن علم را یک ارزش الهی معرفی می‌کند و پیامبر (ص) فرمود: «طلب العلم فریضة علی کل مسلم»؛ یعنی علم‌آموزی بر هر مسلمان واجب است.
تأکید اسلام بر علم‌آموزی برای آن است که انسان بتواند بر طبیعت تسلط یابد، مخلوقات الهی را کشف کند و آنها را در خدمت بگیرد. قرآن می‌فرماید: «وَسَخَّرَ لَكُمْ مَا فِي السَّمَاوَاتِ وَمَا فِي الْأَرْضِ جَمِيعًا»؛ یعنی هر آنچه خدا آفرید برای انسان آفریده و در اختیار او قرار داده است.
تعالیم نبوی از آغاز به دنبال وحدت و شکل‌گیری امت جهانی بود
اسلام هیچ محدودیت جغرافیایی برای علم‌آموزی قائل نیست: «ولو بالصین»، و هیچ محدودیت زمانی هم وجود ندارد «مِنَ المَهدِ إلَی اللَّحْدِ». همین نگاه باعث شد جامعه اسلامی در مدت کوتاهی طی آن زمان به یک تمدن بزرگ برسد و با گسترش اسلام به سرزمین‌های همسایه مانند ایران، روم و مصر ـ که خود دارای تمدن‌هایی بودند ـ جهانی شود. بنابراین، تعالیم نبوی از آغاز به دنبال وحدت و شکل‌گیری امت جهانی بود.
ایکنا ـ با توجه به این توضیحات، امت اسلامی چه تعریفی دارد و چه ویژگی‌هایی برای آن می‌توان برشمرد؟
وقتی لغت «امت» را بررسی می‌کنیم، به معنای گروهی است که هدف و مقصد مشترکی دارند. این اشتراک می‌تواند در دین، زمان، مکان یا حتی صنف باشد. برخی از این ویژگی‌ها اختیاری است، مثل پیروی از یک دین، و برخی غیر اختیاری، مثل هم‌مکان بودن یا هم‌زمان بودن.
به طور کلی، امت به گروهی گفته می‌شود که در یک مسیر مشترک حرکت کنند؛ هدف واحد، مقصد واحد، غایت واحد و حتی روش‌های واحد داشته باشند. به همین دلیل، وقتی می‌گوییم «امت اسلامی»، یعنی مجموعه‌ای از انسان‌ها که اسلام آنها را گرد هم آورده، اسلام به آنها هدفی مشترک داده و آنها را در یک مسیر واحد قرار داده است.
از نظر اصطلاحی نیز «امت اسلامی» دقیقاً برگرفته از قرآن کریم و سنت نبوی است و در حقیقت همان جامعه‌ای است که خداوند و پیامبر (ص) برای هدایت بشر ترسیم کرده‌اند.
امت اسلامی در قرآن و سنت بهعنوان جامعه‌ای برگزیده
ایکنا ـ امت اسلامی در نگاه قرآن و سنت چه جایگاهی دارد؟
امت اسلامی در قرآن و سنت بهعنوان جامعه‌ای برگزیده، متحد و هدفمند بر اساس دین و سنت پیامبر اسلام (ص) معرفی شده است. این دین و سنت است که افراد را گرد هم می‌آورد و به آنها هدف مشترک می‌دهد؛ این همسان بودن در دین و تعالیم قرآن کریم به افراد هدفی فراتر از نژاد، زبان، خاک و اقلیم می‌دهد.
به همین دلیل، وحدت اسلامی بر آن است که دوباره به همان «امت واحده» و امت اسلامی بازگردیم؛ امتی که خداوند در صدر اسلام به مسلمانان توفیق شکل‌گیری‌اش را داد. هر زمان مسلمانان کنار هم باشند، قدرت دارند و با قدرت می‌توانند هم در برابر دشمنان بایستند و هم مشکلات داخلی خود را حل کنند.
امت اسلامی وقتی شکل بگیرد، در همه ابعاد رشد خواهد کرد و به اعتلا خواهد رسید این رشد و اعتلا شامل مدنی، علمی، سیاسی، اقتصادی و تربیتی است. خداوند می‌فرماید: «یَـٰٓأَیُّهَا ٱلَّذِینَ ءَامَنُواْ ٱستَجِیبُواْ لِلَّهِ وَلِلرَّسُولِ إِذَا دَعَاکُم لِمَا یُحیِیکُم»؛ یعنی ای اهل ایمان، دعوت خدا و رسول را اجابت کنید؛ دعوتی که شما را حیات می‌بخشد. این دعوت‌های الهی، از جمله دعوت به وحدت، عامل نجات و زندگی حقیقی‌اند.
بنابراین امت اسلامی در صدر اسلام با وجود نبی مکرم (ص) در مدینه‌النبی با ویژگی‌هایی به وجود آمد و اکنون به هر دلیلی که از تعالیم قرآن و پیامبر اکرم (ص) دور شدیم، دوباره راهکار بازگشت به همان «وحدت اسلامی» است که آن ما را به «امت اسلامی» نزدیک می‌کند.
تنازع دولت‌های اسلامی؛ دلیلی بر فاصله گرفتن از امت اسلامی
ایکنا ـ گام‌های شکل‌گیری امت اسلامی براساس آموزه‌های قرآنی چیست؟ به عبارت دیگر مسیری که باید طی شود تا به آن وحدت امت اسلامی رسید و عدم رعایت آنها به عنوان آفت و مانعی برای رسیدن به وحدت اسلامی تلقی می‌شود.
اولین مرحله، «عدم تنازع و اختلاف» است. قرآن می‌فرماید: «وَأَطِيعُوا اللَّهَ وَرَسُولَهُ وَلَا تَنَازَعُوا فَتَفْشَلُوا وَتَذْهَبَ رِيحُكُمْ»؛ یعنی اطاعت کنید از خدا و پیامبر و با هم نزاع نکنید، که اگر نزاع کنید سست می‌شوید و قدرتتان از بین می‌رود.
امت اسلامی، امتی است که هدف مشترک دارد و اهل تنازع و درگیری داخلی نیست. اگر در هر زمان و مکانی مسلمانان گرفتار اختلاف شوند، معلوم است که از امت واحده فاصله گرفته‌اند. امروز نیز ما شاهد وجود فرقه‌ها، نحله‌ها و مذاهب مختلف هستیم که در سطح ملت‌ها و دولت‌های اسلامی به اشکال گوناگون با یکدیگر اختلاف دارند. این وضعیت نشانه فاصله گرفتن از امت اسلامی است.
بنابراین، اگر می‌خواهیم دوباره به همان نقطه‌ای برسیم که خداوند فرمود «شما را از پرتگاه آتش نجات دادیم»، نخستین گام پرهیز از اختلاف است. هر چه میزان اختلاف در جوامع اسلامی کمتر شود، قدرت و انسجام آنها بیشتر خواهد شد.
پس اکنون می‌توانیم جامعه اسلامی را با این شاخص بسنجیم، به هر میزانی که جوامع اسلامی و مردم مسلمانان با یکدیگر اختلاف نداشته باشند قدرت پیدا می‌کنند و گام‌ها برای مراحل بعدی برداشته می‌شود و به سمت امت اسلامی حرکت خواهند کرد.
«تعارف و شناخت»؛ دومین مرحله تحقق امت اسلامی
ایکنا ـ مرحله بعدی برای تحقق امت اسلامی چیست؟
مرحله دوم، «تعارف و شناخت» است. قرآن کریم می‌فرماید: «یا أَيُّهَا النَّاسُ إِنَّا خَلَقْنَاكُمْ مِنْ ذَكَرٍ وَأُنْثَى وَجَعَلْنَاكُمْ شُعُوبًا وَقَبَائِلَ لِتَعَارَفُوا»؛ یعنی اختلاف زبان‌ها، رنگ‌ها و قومیت‌ها برای شناخت و تعامل است، نه برای درگیری و تبعیض.
اما در جهان امروز، تفاوت رنگ و نژاد مبنای برتری‌طلبی و ظلم قرار گرفته است. قرن‌هاست که استعمارگران و قدرت‌های سلطه‌گر، از همین اختلافات برای تحقیر ملت‌ها استفاده کرده‌اند. جنایات برده‌داری در آفریقا و ظلم‌هایی که در آمریکا علیه سیاه‌پوستان رخ داد، نمونه‌ای از این سوءاستفاده‌هاست.
در نگاه قرآن، این تفاوت‌ها فرصت شناخت و گفت‌وگوست، نه ابزار سلطه و تبعیض. اگر مسلمانان به این اصل عمل کنند، مرحله مهمی از تحقق امت اسلامی برداشته می‌شود.
راهکارهای منطقی قرآن برای تعامل مؤثر
قرآن کریم و تعالیم پیامبر (ص) سه راهکار منطقی و اصول را برای گفتوگو و تعامل مؤثر و هم‌اندیشی ارائه می‌دهد تا از مرحله دوم به خوبی گام برداریم. این آموزه‌ها، ابزار مهمی برای تعارف و شناخت میان مسلمانان هستند: اولین اصل در این مسیر، «استماع اقوال» است؛ «فَبَشِّرْ عِبَادِ الَّذینَ یَسْتَمِعُونَ الْقَوْلَ» یعنی مسلمانان کنار هم بنشینند و دیدگاه‌های یکدیگر را بشنوند. گروه‌ها، نحله‌ها و مذاهب مختلف با شنیدن و تبادل نظر می‌توانند زمینه گفتوگو و هم‌اندیشی را فراهم کنند.
متأسفانه، پس از دوری از تعالیم صدر اسلام، پیامبر اعظم و اهل‌بیت (ع) که مشعل هدایت و «مصباح الهدی» بودند، امت اسلامی از این نعمت هدایت الهی محروم شد. هدایت الهی که از طریق نبوت و امامت منتقل می‌شد، به تدریج تغییر یافت یا به دست فراموشی سپرده شد و فاصله میان مسلمانان افزایش یافت.
این محرومیت سبب شد که امت اسلامی از مسیر وحدت و بهره‌مندی از هدایت الهی فاصله بگیرد. قرآن و سنت پیامبر (ص) راهنمایی می‌کنند که با گفتوگو و شناخت متقابل، می‌توان این مسیر را دوباره احیا کرد و به همان امت واحده و هدفمند بازگشت.
دومین اصل، «جدال احسن» این است؛ ممکن است افراد در گفتوگوها دچار تضارب آرا و اختلافات شوند اما نباید در این اختلافات بمانید. باید اقوال مختلف را بشنوید و مذاهب مختلف ایده‌های خود را مطرح کنند اما مسلمانان باید در این مباحث «جدال احسن» را رعایت کنند «و جادِلْهم بالّتي هي أحسَنُ». جدال احسن ویژگی‌هایی دارد که مسلمانان باید در گفت‌وگوهای با یکدیگر آنها را رعایت کنند یعنی در اختلاف نظرها، نزاع و تنازع رخ ندهد و بحث‌ها بر اساس احترام، حکمت و موعظه به حق صورت گیرد.
اصل سوم، «اتباع احسن» است «الَّذِینَ یَسْتَمِعُونَ الْقَوْلَ فَیَتَّبِعُونَ أَحْسَنَهُ»؛ اگر استماع اقوال بر اساس جدال احسن به خوبی صورت بگیرد آن هنگام امکان انتخاب راه صحیح به وجود می‌آید. هنگامی که شما بحث و گفتوگوها را انجام می‌دهید و می‌شنوید و هر کسی بهترین استدلال و ادله را ارائه کند و چون دعوت به تعقل و تفکر شده‌ایم آن هنگام می‌توانیم راه درست را انتخاب کنیم «فَیَتَّبِعُونَ أَحْسَنَهُ».
پس اگر علما و صاحبان عقول و فکر مسلمان جدای از پیش‌داوری‌ها و تفرقه‌ها با یکدیگر گفتوگو کنند و همین رهنمود قرآنی را الگو قرار دهند، قطعا به وحدت و اتحاد خواهند رسید.
جایگاه وحدت جهان اسلام در مراحل تحقق امت اسلامی
ایکنا ـ مرحله سوم برای تحقق امت اسلامی چیست؟
مرحله سوم، مرحله «وحدت و اتحاد جهان اسلام» است. بنابراین وحدت اسلامی یک امر واقعی، ذاتی، راهبردی و عمیق برای امت است، نه تاکتیک یا ظاهرسازی یا عرضی. اگر اختلاف باشد، امت اسلامی شکل نمی‌گیرد و آن هنگام، هدایت قرآنی نیز تحقق نمی‌یابد. اینها به یکدیگر پیوسته هستند.
وحدت اسلامی، راهبرد اولیه و اساسی، هدف اساسی برای تأمین مقاصد اسلامی و آنچه در تعالیم اسلام و نبی مکرم اسلام (ص) آمده است، خواهد بود.
هدف نهایی امت واحده قرآنی
مرحله چهارم، «تشکیل امت واحده قرآنی» است؛ همان امت واحده‌ای که در صدر اسلام خداوند ویژگی‌های آن را بیان کرده است «مِنَ الْمُؤْمِنِینَ رِجالٌ صَدَقُوا ما عاهَدُوا اللّهَ عَلَیْهِ فَمِنْهُمْ مَنْ قَضى نَحْبَهُ وَ مِنْهُمْ مَنْ یَنْتَظِرُ وَ ما بَدَّلُوا تَبْدِیلاً»، این ویژگی آن زمان است؛ جامعه‌ای ایمانی، برخوردار از معنویت و کمال، خالی از ظلم و تبعیت‌کننده از فرامین الهی و وصف و توصیف خداوند نسبت به مؤمنین. این امت نمونه‌ای از جامعه‌ای است که اسلام ایجاد کرد و تعالیم پیامبر (ص) آنها را نرم و متحد می‌کرد.
ایکنا ـ پس هدف نهایی از وحدت و امت واحده چیست؟
مرحله پنجم و نهایی، «حیات طیبه و ایجاد تمدن نوین اسلامی» است «فَلَنُحْیِیَنَّهُ حَیاةً طَیِّبَةً». وقتی امت واحده قرآنی شکل گرفت، می‌توانیم به زندگی و جامعه‌ای دست پیدا کنیم که حیات طیبه را در جهان اسلام تحقق بخشد. این حیات طیبه، نمونه‌ای است که مؤمنان واقعی عصر پیامبر (ص) داشتند و اگر مسیر وحدت طی شود، امروز هم این هدف قابل تحقق است.
با توجه به ویژگی‌هایی که لازم است، نوعی نگاه تمدنی نیز هست؛ یعنی مرحله پنجم را می‌توان مرحله ایجاد «تمدن نوین اسلامی» بگذاریم که همه مسلمانان در شکل‌گیری تمدن نقش دارند و از میوه‌های آن که همان حیات طیبه است در این دنیا بهره‌مند می‌شوند.
رهبر معظم انقلاب در بیانات خود در سال ۱۳۹۰ نیز تأکید کردند که هدف نهایی، ایجاد «امت واحده اسلامی» و «تمدن اسلامی جدید» است؛ تمدنی که بر پایه دین، عقلانیت، علم و اخلاق استوار باشد و همه مسلمانان در شکل‌گیری آن نقش داشته باشند.
ایکنا ـ وحدت اسلامی چه جایگاهی در شکل‌گیری تمدن اسلامی دارد؟
وحدت یک بحث کاملاً راهبردی است. اگر ما وحدت و اتحاد را تحقق بخشیم به سمت «امت واحده قرآنی» خواهیم رفت. این امت واحده قرآنی به سمت ساخت تمدنی می‌رود که پایه‌های آن اخلاق، دین، عقلانیت و علم است. این تمدن نه تنها می‌تواند با تمدن‌های مادی موجود رقابت کند، بلکه با آموزه‌ها و محصولاتی که ارائه می‌دهد، به نتایجی فراتر از صرفاً دستاورد‌های دنیوی می‌رسد.
تعالیم الهی، قرآن و نبوی هم دنیا را در نظر دارد و هم آخرت را. همانطور که در آیه شریفه که در قنوت‌ها قرائت می‌شود: «رَبَّنَا آتِنَا فِی الدُّنْیَا حَسَنَةً وَفِی الآخِرَةِ حَسَنَةً»، یعنی هم دنیا و هم آخرت؛ بنابراین برای رسیدن به امت واحده، ما باید مراحل مختلفی را طی کنیم تا به امت اسلامی برسیم تا امت اسلامی، زمینه‌ساز ایجاد تمدن خواهد شد.
درس‌های اتحاد ملی در جنگ 12 روزه برای جهان اسلام
ایکنا ـ جمهوری اسلامی ایران با تحقق وحدت و انسجام داخلی، به‌ویژه پس از جنگ ۱۲ روزه، تا چه حد می‌تواند برای وحدت امت اسلامی به یک الگو تبدیل شود؟ آیا ایران می‌تواند بهعنوان الگو، راهبرد عملی خود را برای رسیدن به وحدت ارائه دهد؟
در جنگ ۱۲ روزه تحمیلی علیه جمهوری اسلامی، شاهد تقویت وحدت و انسجام داخلی بودیم. این وحدت می‌تواند به عنوان الگویی برای جهان اسلام معرفی شود. شعارها و اهداف شکل‌گیری انقلاب و نظام اسلامی به عنوان مبدایی است که می‌تواند برای جوامع اسلامی و حتی فراتر از جهان اسلام، حیات‌بخش، نویدبخش و امیدآفرین باشد.
اگر جامعه اسلامی ما به خوبی به آموزه‌های قرآنی عمل کند همچنان که در جنگ 12روزه همه ملت یک صدا در پشت سر مقام معظم رهبری ایستادند، این همراهی و اتحاد الگویی را به جهان معرفی می‌کند که می‌تواند مبنای حرکت کشورهای دیگر باشد.
استکبار جهانی مدلی فارغ از تمدن غربی را برنمی‌تابد
ایکنا ـ چرا دشمنان با این الگو مخالفت می‌کنند؟
یکی از عوامل دشمنی استکبار جهانی و نظام سلطه با جمهوری اسلامی همین است که نمی‌خواهند الگویی مستقل و متفاوت از تمدن غربی در دسترس جهان قرار گیرد. آنها برنمی‌تابند که الگوی دیگری ارائه شود و یا در بحث سبک زندگی؛ سبک زندگی اسلامی ـ ایرانی را معرفی کند و یا در بحث خانواده الگوی خانواده، اقتصاد، سیاست، رسانه و آموزش ارائه شود. دشمن، تمام زوایا و اجزای زندگی امروزی و حکمرانی مبتنی بر تعالیم قرآنی و اسلامی را بر نمی‌تابد و با آن مخالفت می‌کند.
الگویی که انقلاب اسلامی به وجود آورد در شدیدترین و سخت‌ترین لحظات نیز که کشور با تهاجمات نظام سلطه ـ نه یک و دو کشور بلکه کشورهای متعدد ـ به انحای مختلف روبرو بود، مقاومت کرد، و دشمن نمی‌خواهد این نقطه‌ای باشد که توجه سایر ملت‌ها را جلب کند.
همین استقلال و ارائه الگوی جدید باعث مخالفت دشمنان می‌شود، زیرا نسخه‌های تمدن غربی را باطل می‌کند و حوزه سیاسی را تحت تأثیر قرار می‌دهد. چرا که کشورهای اسلامی را به سمت پیام‌های نظام و انقلاب اسلامی ایران جلب می‌کند. زیرا آموزه‌هایی که این نظام، انقلاب و نهضت و ملت ارائه می‌کند برای رهایی از اسارت، بندگی و یوغ دیگران و رسیدن ملت‌ها به استقلال و عزت است. بنابراین هنگامی که ایران دعوت به استقلال می‌کند دیگران که آقایی و تسلط خود را از طریق وابستگی ملت‌ها دولت‌ها می‌بینند، مخالفت می‌کنند. هنگامی که ایران الگوی جدید را معرفی می‌کند، موجب می‌شود که نسخه‌های غربی یکی پس از دیگری باطل شود. این در عرصه سیاسی مرتبط با بحث نقش مردم‌سالاری دینی است.
مردم‌سالاری مبتنی بر ولایت‌فقیه؛ الگوی جمهوری اسلامی برای وحدت
ایکنا ـ نقش مردم‌سالاری دینی و ولایت فقیه در الگوسازی جمهوری اسلامی چیست؟
مردم‌سالاری دینی مبتنی بر ولایت فقیه، الگویی است که در جمهوری اسلامی معرفی شد. مردم در اداره جامعه نقش دارند، با مشارکت در تصمیم‌گیری‌ها و اداره امور برای خودشان «لِیَقُومَ النّاسُ بِالْقِسْطِ». این نسخه‌هایی است که خداوند تبارک و تعالی در قرآن کریم ارائه کرده است و اگر در جامعه‌ای مانند ایران تحقق یابد، ملت می‌تواند نقش تاریخی خود را در عصر غیبت ایفا کند.
این الگو باعث افزایش دشمنی‌ها هم می‌شود اما ملتی که رشید باشد، در کنار سختی‌ها و مقاومت در مقابل دشمنان، مسیر عزت و شرف و پیشرفت را طی می‌کند و هیچ‌گاه در مقابل دشمن سرخم نمی‌کند.
در جنگ ۱۲ روزه، دشمنان دیدند که نظام اسلامی ایران و مردم آن در مقابل تمامیت و ترکیب حملات نظام سلطه تسلیم نشدند. به طوری که این انقلاب، نظام و این مدل حکمرانی، میوه‌ای چون مقاومت و ایستادگی در مقابل نظام سلطه با تمامیت خود و جنگ نرم و ترکیبی، می‌دهد که این الگویی برای سایر ملت‌ها خواهد شد و نشان داد که پیام انقلاب اسلامی رهایی‌بخش است. دشمنان انتظار داشتند با جنگ، این پیام خاموش شود اما موفق نشدند و نور الهی آشکار شد. دشمنان نمی‌دانستند اطفای نور الهی «یُرِیدُونَ لِیُطفِـُٔواْ نُورَ ٱللَّهِ بِأَفوَٰهِهِم وَٱللَّهُ مُتِمُّ نُورِهِ وَ لَو کَرِهَ ٱلکَٰفِرُونَ» امکان ندارد.
بنابراین تبلور بخشی از آموزه‌های قرآنی را در نوع حکمرانی ولی‌فقیه در جنگ 12 روزه شاهد بودیم و الگویی ارائه شد که تمام بافته‌های نظام سلطه را از بین برد.
الگوی اسلامی ایران صرفا در مرزهای خود باقی نمی‌ماند
ایکنا ـ مقایسه عملکرد تمدن غرب و الگوی ایران اسلامی در بحران‌ها چگونه است؟
الگوی اسلامی ایران نه تنها در مرزهای خود باقی نماند بلکه فراتر از مرزهای خود علی‌رغم قصد، غرض و میل دشمنان بیشتر شناخته و دیده شد. غرب به شعارهای فریبنده و زیبایی چون آزادی، حقوق بشر، حقوق کودکان و زنان، حق تعیین سرنوشت، آزادی گفتوگو و تبادل علم ادعا می‌کرد که آخرین و کامل‌ترین الگوی نجات‌بخش بشر را ارائه می‌دهد و چهره‌ای برای خود ساخته بود و مبانی فلسفه برای آن جور کرد اما در جنگ غزه بیش از ۶۰ هزار انسان مظلوم، از جمله کودکان و زنان، کشته شدند. این جنایات از هفتم اکتبر 2023 نشان داد که شعارهای فریبنده و نظریه‌پردازی‌های غربی هیچ ارزش عملی ندارند و حتی با عملکرد خودشان کاملاً باطل شد و تمام این داشته‌ها و ادعای خود را به مسلخ برد و تمام ادعاهای چشم پرکن آنها باطل شد و از بین رفت و این دستاورد بزرگی بود.
دشمن به هیچ یک از اهداف خود نرسید
ایکنا ـ حرکت‌های اخیر جمهوری اسلامی ایران و مقاومت ملت‌ها چه تأثیری در چشم جهانیان داشته است؟
در دو حرکت مهم اخیر، یکی در غزه و جنایاتی که توسط رژیم صهیونیستی، نظام سلطه آمریکا و اروپا و حامیان غربی انجام شد و دیگری حمله‌ای که به ایران اسلامی شد، دشمن به هیچ یک از اهداف خود نرسید بلکه تمام داشته‌های خود را از دست داد. فلسطین که به ظاهر در حال فراموشی بود به صدر اخبار جهان و افکار عمومی برگشت و سحر و جادوی مظلوم‌نمایی رژیم صهیونیستی از بین رفت.
اقدامات دشمنان علی‌رغم تمام تبلیغات منفی پس از پیروزی انقلاب اسلامی تا کنون، نه تنها نتوانست ملت ایران را در عرصه‌های علمی، فناوری و دفاعی متوقف کند، بلکه افکار عمومی جهان را که سال‌ها مسموم شده بود، تغییر داد. امروز شاهد توجه وجدان‌های آزاده و جوانان از کشورهای گوناگون به ایران اسلامی هستیم که تا دیروز تحت تأثیر پروپاگاندا و تبلیغات نظام سلطه و رسانه‌های آنان بودند.
وحشت دشمن از الگوی نظری و عملی برگرفته از تعالیم الهی
ایکنا ـ چگونه دشمن تلاش می‌کند جلوی این الگوهای الهی و نبوی را بگیرد؟
دشمن از الگوهای نظری و عملی که برگرفته از تعالیم الهی و نبوی و در قالب یک جغرافیا و نظام شکل بگیرد وحشت دارد و سعی می‌کند با تمام توان، مقابله کند اما اراده و سنت الهی بر آن است که دین خود را ـ که نجات‌بخش است ـ بر افکار و دین‌های ساخته بشر حاکم کند «لِيُظهِرَهُ عَلَى الدّينِ كُلِّهِ وَ لَو كَرِهَ المُشرِكونَ». این مسیر یک حرکت مستمر و تدریجی است که نظام اسلامی برای رسیدن به گام وحدت اسلامی طراحی کرده است، همانطور که در کلام امام خمینی (ره) و مقام معظم رهبری بیان شده است.
ایکنا ـ چه موانع بین‌المللی در مسیر وحدت اسلامی وجود دارد؟
ملت‌ها و نظام‌های سیاسی مختلف سعی می‌کنند بلوک‌ها و نهادهای بین‌المللی تشکیل دهند تا اهداف خود را پیش ببرند، مانند ناتو در عرصه نظامی یا مجامع سیاسی دیگر. این تلاش‌ها سعی دارند تا با هم‌افزایی اهداف خود را پیش ببرند و جلوی تحقق وحدت اسلامی کشورهای مسلمان را بگیرند و از نزدیکی به واقعیت وحدت فاصله دهند.
غرب در این سال‌ها، نهادسازی‌های بین‌المللی و منطقه‌ای بسیاری را انجام داده است و در مقابل نگذاشته کشورهای اسلامی در کنار یکدیگر قرار بگیرند. در حرکت‌های اولیه با تشکیل سازمان همکاری‌های اسلامی و امثالهم سعی کردند تا آنها را خنثی کنند اما انقلاب اسلامی و جمهوری اسلامی وحدت مسلمانان و همکاری‌های استراتژیک را به عنوان امر حیاتی و فوری برای دنیای اسلام می‌داند تا بتوانند با نزدیک شدن به یکدیگر و گفتوگو براساس اصول، نتایج بهتری حاصل شده و سوءتفاهم‌ها برطرف شود.
استراتژی دشمن برای عدم رسیدن وحدت در جهان اسلام
استراتژی دشمن، ایجاد مانع برای عدم رسیدن امت اسلامی به وحدت است. دشمن با اختلاف‌افکنی بین امت اسلامی چه در مباحث مرزی و تقسیمات جغرافیایی و چه در مباحث مربوط به ایجاد نحله‌ها و مذاهب دست‌ساخته آنها و ساخت سایر اختلافات مصنوعی و نفوذ جریان‌های ضد اسلامی به دنبال عدم رسیدن به این وحدت است. لذا اگر چه ممکن است ایجاد وحدت اسلامی کار سختی باشد اما شدنی است. انقلاب اسلامی ایران از روز نخست به وحدت اسلامی دعوت کرده است و در این دعوت و ادعای خود صادق بوده است و در جغرافیای ایران نیز اگر نگاه کنید تمام مذاهب و ادیان موجود در آزادی و راحتی بدون اینکه تحت فشار تغییر مذهب و دین باشند، فعالیت می‌کنند و در نهادهای سیاسی حضور و مشارکت دارند.
هنگامی که این الگوها به کمال برسد و منتقل شود، قطعا دشمنان عقب‌نشینی خواهند کرد و از سوی دیگر امت اسلامی نیز میوه همراهی و وحدت را خواهد چشید و این موجب می‌شود تا به سمت مراحل بالاتر اتحاد و همکاری، که همان ساخت تمدن نوین اسلامی است، حرکت کنند. این تمدنی است که همه نحله‌ها و فرقه‌های اسلامی براساس مشترکات خود دور هم جمع می‌شوند و هم‌افزایی می‌کنند و به جای اینکه علیه یکدیگر حرکت کنند، با یکدیگر برای کمک به همدیگر حرکت می‌کنند. مسلما دشمنان نیز در مقابل این مسئله ساکت نخواهند نشست.
تفرقه دام دشمن است
ایکنا ـ وظیفه روشنفکران و علما و حتی ملت‌های اسلامی در این مسیر چیست؟
وظیفه علما، روشنفکران و آحاد امت اسلامی این است که از تفرقه جلوگیری کنند، چرا که تفرقه دام دشمن است و مخالف تعالیم الهی. پیامبر اکرم (ص) از مسلمانی که ادعای مسلمانی داشته باشد و برای تفرقه تلاش کند، ناراحت است. وحدت جوامع و دولت‌های اسلامی امروز اصل اساسی و استراتژیک برای بقای کشورهای اسلامی و امت اسلامی است.
حتی اگر نگوییم می‌خواهیم به سمت امت واحده و حیات طیبه تا تمدن‌سازی نوین حرکت کنیم، حداقل آن حیات مادی است. در غزه، سودان، سوریه، لبنان و لیبی حرکت نظام سلطه بر ضد امت اسلامی را می‌بینیم. بنابراین اگر حداقل امت‌ها و کشورهای اسلامی بخواهند زنده بماند و امت‌های خود را حفظ کنند، باید به یکدیگر نزدیک شوند. اسلام به عنوان مکتبی جامع، رشد انسانی، معنوی و مادی را با هم فراهم می‌کند و به کشورهای اسلامی توان می‌دهد با عزت، شرف و استقلال بایستند و از تباهی و وابستگی نجات یابند.
مسلمانان در قبال هجمه‌ها و حملات دشمن باید به هم کمک کنند و یکدیگر را دریابند. بنابراین مسلمانان اگر از توطئه‌های دشمنان آگاه باشند، مطمئنا بهتر از الان عمل می‌کنند و زندگی بهتری خواهند داشت آن هم با اختلاف کمتر. آنچه که امروز در کشورهای اسلامی می‌بینیم به دلیل عدم وجود وحدت و بازگشت به ایده‌های اصیل اسلامی است.
امت‌های اسلامی دست همدیگر را بگیرند
ایکنا ـ در جمع‌بندی مطالب اگر نکته‌ای مدنظر دارید، بفرمایید.
به عنوان مثال امت‌های اسلامی دست همدیگر را بگیرند، رشد و توسعه علمی را در بین همدیگر رواج دهند. زکات العلم یعنی نشر علم، یکی از تعالیم اسلام است. جمهوری اسلامی ایران بر مبنای همین آموزه‌ها، حاضر است دستاورد‌های علمی خود را در اختیار کشورهای دیگر، به ویژه کشورهای مسلمان، قرار دهد.
قبل از پیروزی انقلاب، سهم ایران در تولید علم بسیار ناچیز بود و دیده نمی‌شد اما اکنون با جمعیتی حدود یک درصد جمعیت جهان، ما دو درصد تولید علم جهان را داریم و در بسیاری از حیطه‌های علمی و فناوری‌های نوظهور و پیشرفته نیز پیشرفت‌های قابل توجهی داشته‌ایم. این نشان می‌دهد که امت اسلامی می‌تواند در این عرصه‌ها دست یکدیگر را بگیرد و به رشد علمی و فناورانه کمک کند.
تأثیر وحدت اسلامی بر اقتصاد کشورهای مسلمان
حتی در اقتصاد کشورهای اسلامی، به ویژه در کشورهای منطقه اطراف ایران (اکو)، حدود ۶۰۰ میلیون مصرف‌کننده وجود دارد که بازار بزرگی محسوب می‌شود. اگر کشورهای اسلامی با هم اتحاد اقتصادی داشته باشند، می‌توانند بسیاری از نیاز‌ها و مشکلات خود را بدون سلطه، استثمار، بهره‌کشی باطل خارجی و بهره‌وری‌های انسانی رفع کنند. دشمنان همواره منابع کشورهای اسلامی را استخراج کرده و بخشی از محصولات آنها را به بهای زیاد باز به خود آنها می‌فروشند. وحدت اسلامی می‌تواند این چرخه بهره‌کشی را متوقف و امنیت اقتصادی، غذایی، سیاسی، نظامی و دفاعی را برای کشورهای اسلامی تضمین کند.
امت‌ها و کشورهای اسلامی بدانند، دشمن برای تجزیه تک تک کشورهای اسلامی برنامه دارد. بنابراین وحدت اسلامی یک هدف استراتژیک و نجات‌بخش برای امت اسلامی است. رهبران انقلاب اسلامی از روز اول بر این اصل تأکید کردند. شیوه‌ای که نظام اسلامی به رهبری امام خمینی (ره) و مقام معظم رهبری در پیش دارد نجات‌بخش امت اسلامی خواهد بود و حصر حصینی را در مقابل هجمه دشمنان که به شکل‌های مختلف نرم، سخت، ترکیبی و هجمه به ارزش‌ها و معنویات اسلامی، ایجاد می‌کند. وحدت اسلامی باعث می‌شود که امت‌ها و کشورهای اسلامی بتوانند در برابر هجمه‌های دشمن، ایستادگی کنند. این وحدت چشم‌انداز بلندمدتی دارد که اگر به درستی اجرا شود، موجب پیشرفت و حفظ عزت، شرف و استقلال ملت‌های مسلمان خواهد شد.
وحدت اسلامی، اهداف استراتژیک و چشم‌اندازی دارد که اگر برای هر قومی از مسلمانان بیان شود، جاذبه خواهد داشت چون برگرفته از تعالیم قرآنی و نبوی است. امت اسلامی با عمل به تک تک فرامین پیامبر اعظم (ص) و آموزه‌های قرآن کریم می‌تواند هم در بعد فردی و خانوادگی و هم در بعد اجتماعی و نظام‌سازی‌های ملی و فراملی پیشرفت کند. این عمل، باعث می‌شود که امت اسلامی در مسیر پیشرفت، امنیت و عزت حرکت کند و بتواند تمدن اسلامی نوینی بسازد که همه مسلمانان در آن مشارکت دارند و از آن بهره‌مند می‌شوند.
امیدوارم خداوند این توفیق را به امت اسلامی بدهد که امت اسلامی هنگامی که جشن میلاد حضرت رسول (ص) را برپا می‌کند، جشن عمل به تک تک فرامین پیامبر اعظم (ص) را بگیرد چون قرآن شریف می‌فرماید «پیامبر(ص) خود را برای هدایت و نجات امت اسلامی به سختی می‌انداخت». روح بزرگ پیامبر (ص) شاهد بر رفتار امت اسلامی است و از اینکه امت اسلامی و بشریت رنج ببرند ـ چون رحمت للعالمین است ـ رنج می‌برند.
گفتوگو از سمیرا انصاری
انتهای پیام
