بدنه حوزه به فلسفه و کاربرد آن توجه بیشتری کند

یکی از محورهای مهم پیام مقام معظم رهبری به مناسبت صدمین سال بازتأسیس حوزه علمیه، لزوم تقویت فلسفه و پرداختن به آن مخصوصا امتداد دادن به فلسفه در فضای اجتماعی و سیاسی از سوی حوزه علمیه بود. رهبر معظم انقلاب پیش از این نیز مکررا بر لزوم تقویت فلسفه تأکید کرده بودند. 

حجت‌الاسلام والمسلمین محمدمحسن میرمرشدی؛ دبیر ستاد راهبری بازی و سرگرمی حوزه علمیه که کتابی درباره فلسفه برای کودکان نوشته است در گفت‌وگو با ایکنا به مناسبت سالگرد صدمین سال بازتأسیس حوزه با بیان اینکه کتاب فلسفه برای کودکان در 67 جلد تدوین شده است که بخشی از آن معرفت‌شناسی است، گفت: 10 جلد این کتاب داستان است؛ 13 جلد آن چاپ شده و بقیه نیز در دست اقدام برای چاپ است. این کتاب در راستای طرح ولایت که مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی(ره) متولی اجرای آن است تدوین شده است تا فلسفه به زبانی ساده برای کودکان تبیین شود.

وی با بیان اینکه در طرح درسنامه ولایت، مطالب برای کودکان از 4 تا 8 سال طراحی شده است، اضافه کرد: این کتاب رویکردی نو در بحث فلسفه برای کودکان بر مبنای اندیشه آیت‌الله مصباح یزدی است. 

میرمرشدی با بیان اینکه بحث معرفت‌شناسی در 13 داستان و به صورت قصه برای کودکان در این کتاب طراحی شده است و به فرمایشات رهبر معظم انقلاب و تأکیدات مکرر ایشان مبنی بر لزوم آشناکردن کودکان با فلسفه، به خصوص در پیام صدمین سال بازتأسیس حوزه اشاره کرد و افزود: در حال حاضر انواع شبهات برای کودکان در فضای مجازی و ... طراحی می‌شود و نباید منتظر بمانیم تا این شبهات اثر خود را بگذارد و بعد به آن پاسخ دهیم، بلکه باید نظام فکری کودک را به گونه‌ای تربیت کنیم که خودش دنبال پاسخ سؤالاتش برود و به قول معروف ماهیگیری را به کودکان آموزش دهیم؛ این کار چندین سال است که در غرب در حال انجام است.

پژوهشگر حوزه علمیه با بیان اینکه علیرغم جدی گرفتن این موضوع در غرب ما آن را چندان جدی نگرفته‌ایم، اظهار کرد: عواقب و آثار منفی آن هم امروز در جامعه مشاهده می‌شود؛ مقام معظم رهبری تأکید دارند که ما باید روش فلسفیدن را در کودکان تقویت کنیم. ایشان از سال 1367 به بعد چندین مرتبه تأکید فرمودند اما آن‌گونه که باید مورد توجه قرار نگرفت و البته برخی مراکز و افراد هم که این کار را دنبال کردند با مبانی غربی و حتی متون غربی ترجمه‌ای، چنین کاری انجام دادند که خودش آفات دیگری دارد. 

مراد رهبری آموزش فلسفه غربی برای کودکان نبود

دبیر گروه فلسفه و هنر مؤسسه عالی حکمت، گفت: هدف مقام معظم رهبری این نبود که متون غربی را برای کودکان آموزش دهیم، بلکه هدف ایشان این بود اذهان و افکار کودکان در برابر موج تهاجم فرهنگی کنونی، واکسینه شود، تصریح کرد: به نظر بنده نبودن چنین متونی بهتر از بودن آن است، زیرا بر اساس مبانی است که ما آن را قبول نداریم.

وی در پاسخ به این پرسش که برخی مطرح می‌کنند فلسفه، عام است و مانند علوم دیگر نیست که بخواهیم بومی و اسلامی‌ بودن آن را در نظر بگیریم، گفت: این سخن، درست نیست چون فلسفه در غرب، مبانی، روش و جهتی دارد و در فرهنگ اسلامی و ایرانی نیز مبانی، روش و غایات دیگر. بنابراین فلسفه، اسلامی و غیراسلامی دارد و ما نیز در مبانی، اهدف، روش، طرح سؤال و ... تفاوت میان فلسفه اسلامی و غربی شاهد هستیم. 

میرمرشدی با بیان اینکه فلسفه ما به اثبات وجود خدا می‌پردازد و در مقابل، فلسفه غربی تلاش دارد وجود خدا را انکار کند، اظهار کرد: فلسفه غرب ذهن‌گرا شده است، در حالی که فلسفه اسلامی چنین نیست. اگر با همین رویکرد پیش برویم، در فلسفه برای کودک نیز چنین تفاوتی دیده می‌شود. برای مثال، هنگامی که در فلسفه اسلامی از انواع و اقسام موجودات سخن گفته می‌شود، متافیزیک اصل است و عالم ماده مرتبه‌ای پایین‌تر از عالم ماوراء مادی تلقی می‌شود؛ بنابراین در این نگاه، وجود خداوند، ملائکه و عالم غیب قابل اثبات است. اما در نگاه فلسفه غربی، عالم منحصر به ماده و محسوسات است و در نتیجه، اخلاق در چنین دستگاه فکری به اخلاق سکولار تبدیل می‌شود.

رواج تأسف‌بار نسبی‌گرایی اخلاقی در جامعه

نویسنده کتاب «فلسفه برای کودکان» با بیان اینکه متأسفانه این نگاه در بین مردم ایران و کودکان ما نیز رواج پیدا کرده است، تصریح کرد: بحث نسبی‌گرایی در اخلاق و پلورالیسم از پیامدهای چنین تفکر فلسفی باطلی است که مورد قبول اسلام نیست؛ ما پلورالیزم اخلاقی و دینی را قبول نداریم. وقتی پلورالیزم پذیرفته شد، بحث احترام به همه عقاید دیگر ولو باطل مطرح می‌شود و همجنس‌گرایی در ذیل این تفکر باطل مورد تأیید قرار می‌گیرد. 

دبیر گروه فلسفه و هنر مؤسسه عالی «حکمت» با بیان اینکه طبق روایات اسلامی ما همجنس‌گرایی و روابط آزاد و بی قید و شرط بین زن و مرد را قبول نداریم اما در فلسفه غرب این موضوع عادی است، اضافه کرد: برخی از روی ناراحتی به فلسفه اسلامی می‌تازند، زیرا بنیان باطل فلسفه غرب حداقل در برخی مسائل و مبانی را زیر سؤال می‌برد.

میرمرشدی در مورد این پرسش که آیا برای همزیستی اجتماعی نیازمند احترام به عقاید دیگران نیستیم؟ گفت: قرآن می‌فرماید: الَّذِينَ يَسْتَمِعُونَ الْقَوْلَ فَيَتَّبِعُونَ أَحْسَنَهُ ۚ أُولَٰئِكَ الَّذِينَ هَدَاهُمُ اللَّهُ ۖ وَأُولَٰئِكَ هُمْ أُولُو الْأَلْبَابِ؛ انسان عاقل کسی است که دنبال مسیر درست باشد، یعنی اگر اقوال مختلف را می‌شنود و افکار و اندیشه‌های گوناگون را دنبال می‌کند در نهایت مسیر درست را انتخاب کند. فَيَتَّبِعُونَ أَحْسَنَهُ. اگر قرار باشد هر کسی هر اندیشه و فکری را در جامعه پیاده کند هرج و مرج خواهد شد و به خصوص عرصه اخلاق جامعه را دچار هرج و مرج می‌کند؛ بنابراین باید راه درست انتخاب و اجرا شود. آیا در بحث پزشکی کسی چنین ناهنجاری‌هایی را قبول می‌کند؟ کسانی که اخلاق را در حد غریزه شخصی پایین می‌آورند آیا مرتکب خطای بزرگی نمی‌شوند؟

میرمرشدی با بیان اینکه اخلاق مایه سعادت انسان است، تصریح کرد: اینکه کسی همجنس‌گرایی و روابط بی قید و شرط دختر و پسر و خوردن مشروبات الکلی و ... را رواج دهد، باید بگوییم عقیده آنها محترم است؟ این مسئله زمانی مورد پذیرش است که در فلسفه، تعریف انسان را یک حیوان ناطق بدانیم که فرقش با حیوان فقط در سخن گفتن او است و اینکه روزی به دنیا می‌آید و باید همه لذت‌ها را تجربه کند، سپس بمیرد و بعد نیز همه چیز تمام، اما در نگاه فلسفه اسلامی، دنیا مقدمه زندگی ابدی است، لذا اینطور نیست که هر کسی هر کاری دلش بخواهد انجام دهد. 

توجیه خلاف عقل افراد بی‌حجاب

وی افزود: در فضای اجتماعی این مسئله بسیار مهمتر است، زیرا قطعا رفتارهای افراد و گروه‌های مختلف بر دیگران اثر می‌گذارد؛ اگر کسی بگوید من دوست دارم بی‌حجاب بیرون بیایم و تو هم دوست داری با حجاب باش اما سؤال این است که آیا بی‌حجابی باعث تحریک و تهییج مسائل جنسی نیست؟ آیا بی‌حجابی کانون خانواده را از بین نمی‌برد؟ آیا سبب نمی‌شود غریزه جنسی و عاطفی خارج از خانواده تأمین شود و آیا تجاوز به عنف و حتی کودکان رواج نخواهد یافت؟ چطور وقتی کرونا پیش می‌آید قوانین سختی برای محافظت افراد وضع می‌شود اما وقتی یک ویروس ضداخلاقی در جامعه در حال رواج است همه باید سکوت کنند و سازگاری نشان دهند. ما معتقدیم حتی اگر بحث اخروی را کنار بگذاریم، مسائل ضداخلاقی مانند بی‌حجابی بر جامعه آثار منفی بسیاری بر جا می‌گذارد.

نویسنده کتاب فلسفه برای کودکان در پاسخ به این پرسش که موفقیت غرب در آشنایی کودکان با فلسفه مدنظر خودشان چقدر بوده است، اظهار کرد: هدف فلسفه غرب، تربیت شهروند قانون‌مدار، اخلاق‌مدار و معتقد به جامعه لیبرال است؛ اگر این مدنظر باشد موفقیت داشته‌اند اما بحث این است که هدف از خلقت انسان این نیست که صرفا سعادتش در حد دنیا تعریف شود؛ هدف فلسفه اسلامی تأمین سعادت اخروی است؛ لذا غایت متفاوت، روش و مبانی متفاوتی را نیز خواهد داشت. 

حوزه هنوز آنچنان که لازم است اهمیت فلسفه را درک نکرده است

میرمرشدی در پاسخ به این پرسش که رهبر معظم انقلاب در پیام صدمین سال به بحث فلسفه اشاره فرمود؛ آیا حوزه به تنهایی می‌تواند موجب امتداد اجتماعی سیاسی فلسفه شود و اکنون حوزه در این خصوص در چه وضعیتی است؟ اضافه کرد: هنوز حوزه به اهمیت فلسفه آن‌طور که باید و شاید پی نبرده است. همانطور که هنوز قرآن و حدیث در حوزه جنبی تلقی می‌شود، فلسفه نیز یک درس حاشیه‌ای است نه محوری. آن چیزی که در حوزه حرف اول را می‌زند فقه و اصول است که البته برای تمدن‌سازی لازم است اما کافی نیست و باید عقل، قرآن و روایات نیز مدنظر قرار بگیرد، لذا حوزه باید ابتدا فلسفه و روش عقلی را با اهمیت تلقی کند.

وی با بیان اینکه البته کتبی چون «بدایه» و «نهایه» خوانده می‌شود اما کافی نیست، زیرا ارتباطی با امتداد فلسفه ندارد، گفت: این دو کتاب مانند درس ریاضی است که دانش‌آموزان می‌خوانند اما کاربرد آن را در زندگی درک نمی‌کنند؛ بنابراین تا کاربرد فلسفه را به درستی آموزش ندهیم در این صورت غالب حوزویان و دانشجویان خواهند گفت فلسفه به چه درد ما می‌خورد؟ و صرفا برای گرفتن نمره خواهند خواند. بدایه و نهایه کتاب خیلی خوبی است اما طلبه باید درک کند که این فلسفه به چه درد او می‌خورد تا بتواند آن را تئوریزه و وارد عرصه‌های اقتصادی، سیاسی و اجتماعی کند. در حال حاضر متأسفانه عمده طلاب ما یا اصلا فلسفه را متوجه نمی‌شوند و آن را بی‌فایده می‌دانند و عده‌ای هم که می‌فهمند به کاربرد آن توجه ندارند؛ بنابراین حوزه در ابتدا باید رویکرد آموزشی خود را نسبت به فلسفه تغییر دهد.

حل مسائل کشور با فلسفه اسلامی

استاد و نویسنده حوزوی با بیان اینکه حل مسائل جامعه باید با فلسفه اسلامی حل شود، لذا حوزه در این وادی باید پیشگام باشد، اظهار کرد: بنابراین در پژوهش‌های کلان جامعه و حل مسائل باید از منظر فلسفی از حوزه استفاده کنیم؛ البته دانشگاه‌ها نگاه‌های کاربردی را پیش برده‌‍اند، لذا ارتباطشان با صنعت و تکنولوژی و ... بیشتر شده است و حوزه نیز باید روش‌های خود را به‌روز کند و مسائل را از جامعه و دانشگاه دریافت کند و از منظر اسلامی راه‌حل ارائه دهد؛ این همکاری میان حوزه و دانشگاه می‌تواند جامعه را حرکت بدهد. اولین وظیفه این است که نوع نگاه مسئولان در سطوح مختلف تغییر یابد. 

میرمرشدی در پایان تأکید کرد: در سطح کلان مسئولان و مدیران دغدغه این نوع مسائل را دارند و در سالیان اخیر نیز رویکردها اصلاح شده است. باید اصلاحات ساختاری و ریشه‌ای ایجاد کنیم و بدنه حوزه به فلسفه و کاربرد آن توجه بیشتری کند. متأسفانه عده زیادی از طلاب نیز از این نگاه دور هستند و صرفا وظیفه خود را فراگیری احکام و قرآن می‌دانند تا تبلیغ کنند و یا در حوزه تدریس داشته باشند اما کمتر کسی به دنبال حل مسائل جامعه به صورت کلان بر مبنای آموزه‌های اسلامی است و این سبب می‌شود طلبه بعد از ده، دوازده سال درس خواندن وقتی وارد عرصه اجتماعی شد و کاربرد چندانی برای آموخته‌های خود ندید سرخورده شود. درس حوزه به نظر بنده مقدمه برای ارتباط طلاب با مردم و حل مسائل اجتماعی، اقتصادی و سیاسی بر مبنای دینی است.