جریان مجدد و بازخوانی تاریخ فرهنگی انقلاب اسلامی در یک اثر تازه

به گزارش ایکنا، فرشاد مهدی‌پور؛ نویسنده کتاب«مسئله‌شناسی فرهنگی به روایت جریان مجدد» شامگاه 24 آذرماه در مراسم رونمایی و بررسی کتاب مسئله‌شناسی فرهنگی به روایت جریان مجدد که از سوی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی برگزار شد با بیان اینکه از ابتدای دوره کارشناسی این سؤال برای بنده مطرح بود که آیا می‌شود سامان و ساختاری را یافت که در درون آن رویکردهای بومی و داخلی به حوزه فرهنگ و رسانه ایجاد کرد، گفت: در همان زمان کتاب روزنامه‌نگاری حرفه‌ای را به ما تدریس می‌کردند و اصل این کتاب ترجمه روزنامه‌نگاری جهانی بود؛ در این بررسی معلوم شد که واژگان فارسی بسیاری وجود دارد که خود روزنامه‌نگاران ایرانی ایجاد کرده بودند، لذا در دوره ارشد این موضوع را به عنوان پایان‌نامه قرار دادم. 

وی افزود: این کتاب به عنوان زبان روزنامه‌نگاران ایرانی منتشر شد و در دوره دکتری نیز این دغدغه برای من وجود داشت و معتقد بودم که باید چارچوب داخلی برای رسانه و فرهنگ اتخاذ کنیم، لذا مطلبی را درباره جریانات فرهنگی، همچنین در مورد جلال آل احمد و روش او نوشتم. نیز در مورد تبارشناسی مدیران در جمهوری اسلامی تألیف شد که این موارد مقدمه این اثر بود.

مهدی‌پور با بیان اینکه پایه این اثر، سیاستگذاری فرهنگی است، اظهار کرد: در سیاستگذاری ابتدا باید مسئله را بشناسیم و در مورد راه حل بحث کنیم، سیاست بر پایه مسئله و آن هم بر مبنای نظر است؛ این کتاب جریانی را پیگیری می‌کند که عامل پیدایش انقلاب اسلامی و تعین جمهوری اسلامی بوده است که در دهه 30 و 40 شکل گرفته و در دهه 50 به اوج خود رسیده است و در کالبد جمهوری اسلامی خود را نشان می‌دهد.

مهدی‌پور با بیان اینکه در تعریف مسئله و راه‌حل‌ها نسبت به مسئله و در نحوه اجتهاد تفاوت‌هایی با مدل‌های جهانی وجود دارد، گفت: بنده تلاش کردم تا صورتبندی تحلیلی و گفتمانی را با الگوهای مفهومی از مشروطه تا عصر جدید در ایران ترسیم کنم و در نهایت به حل مسئله بپردازم. البته این چارچوب ذهنی توفیقاتی در نظام اسلامی و شکست‌هایی داشته است و همچنان نیازمند ایده‌پردازی نسبت به این امر واقع است.

تخطئه جریان انقلاب اسلامی از سوی تجددگرایان و متحجرین

در ادامه حجت‌الاسلام والمسلمین علی ذوعلم؛ عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی به عنوان ناقد در سخنانی با بیان اینکه شهید مطهری در برخی آثارشان به جریان تجددگرایی افراطی و متحجر در برابر جریان اسلام ناب و مجدد پرداخته‌اند، گفت: امروز ما از طرف هر دو جریان تخطئه می‌شویم و متهم به نواندیشی فراتر از چارچوب اصیل و یا واپس‌گرایی هستیم؛ این کتاب گرچه در عرصه فرهنگی تبیین شده است اما باید در عرصه اقتصادی، سیاسی و اجتماعی نیز تحلیل شود به خصوص اینکه این جریانات با همدیگر گره خورده‌اند.

ذوعلم اضافه کرد: بخش مهم این کتاب، سازه اساسی این جریان یعنی بحث امام، امت و انسان کامل است؛ این نکته قابل توجه است که جریان مجدد، جریان متصلبی نیست و این جریان نیز رشد کرده است و هم مفاهیم جدیدی را به سازه‌های مفهومی خود افزوده است و براساس مباحث عینی اجتماعی خود را به صورت روشن‌تری تعریف کرده است که به نظر می‌رسد بحث بازگشت به قرآن اساسی است که جریان متجدد بر آن تأکید دارد؛ بحث کلید واژه پیشرفت نیز از مؤکدات آنان است همچنین بحث تحول.

وی افزود: اگر به درستی دریابیم که امروز پرچمدار عینی و فکری در جریان مجدد به خصوص عرصه فرهنگی شخص رهبر معظم انقلاب هستند، بنابراین ادبیاتی که بسط دادند می‌تواند کتاب را تکمیل کند و به نظر می‌رسد بیانیه گام دوم بیانی منقح نسبت به جریان مجدد است. تأکید بر ارزش آزادی، استقلال، برادری، معنویت و اخوت موضوعات قابل طرح است، همچنین نگاه به توحید اجتماعی.

عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی با بیان اینکه جای بحث مرحوم شاه‌آبادی در این کتاب خالی است، اظهار کرد: مباحث او ریشه‌ای و قابل بهره‌برداری است؛ اینکه او نسبت جامعه تحت سلطه و سلطه‌‍گر را مطرح کرده است بسیار معنادار است و جای پرداخت دارد؛ برخی افراد نیز که در این کتاب مطرح شده‌اند قابل تأمل است.

ذوعلم با بیان اینکه قراردادن شیخ احمد کافی در جریان فرهنگی مجدد برای بنده جالب بود، تصریح کرد: نمی‌دانم با چه قرائنی این نکته مطرح شده است، همچنین شهید رجایی نقشی در کتب تعلیم دینی قبل از انقلاب که شهید باهنر و بهشتی متولی آن بودند نداشت اما در کتاب به خطا آمده  است.

وی تأکید کرد: در مجموع،  کتاب بحث بسیار مهمی را در این صورت‌بندی سه‌گانه مطرح کرده است. بحث بازسازی ساختاری فرهنگی کشور جریانی غریب و منزوی است و ما با افراط و تفریط هم در این مسئله مواجهیم. 

تلاش برای هویت‌سازی

در ادامه حجت‌الاسلام والمسلمین حمید پارسانیا؛ عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی و ناقد جلسه در سخنانی با تجلیل از این اثر که حاصل سال‌ها پیگیری نویسنده بوده است، گفت: این نوع کار تنها تلاش برای شناخت هویت فرهنگی جاری ما نیست بلکه نوعی هویت‌سازی و کنشگری نیز است؛ کنشگری که مخاطب دارد و افق‌گشاست و با واقعیت نیز مرتبط است، لذا از این جهت جای تقدیر و شایان پیگیری است.

وی افزود: این کار از سنخ خودآگاهی فرهنگی است، برای انقلابی که هویت آن فرهنگی می‌باشد. ما در این مقطع تاریخی مهم قرار داریم و از مشروطه به بعد با پدیده‌‌ای مواجه بوده‌ایم که سابقه ندارد و اکنون بیش از قبل به خودآگاهی تاریخی و فرهنگی نیاز داریم.

پارسانیا افزود: این خودآگاهی در طول چند قرن گذشته مغفول بوده است. حیات دینی ما و رقابت آن با جریانات جاری در تاریخ، محیط زیست ما را بدون نگاه سیاستگذارانه قرار داده بود، لذا متدینین ما با تدین خود زندگی می‌کردند اما به شکل عادت به حیات خود ادامه می‌داد و بازاندیشی در این عرصه نداشت، مثلا در حوزه مشهد که مقام معظم رهبری در آنجا بودند ما با فرهنگی کاملا دینی با عقبه تاریخی توانمند مواجه بودیم اما نگاه تاریخی و فرهنگی به آن و هویت تشیع نداشتیم.

عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی تصریح کرد: پژوهشگاه تلاش فرهنگ زیادی دارد و گروه‌هایی ناظر به مسائل جامعه را در دستور کار دارد اما همه تلاش‌های که جغرافیای کار را در سطح ملی و بین‌المللی به ما نشان دهد بیش از پیش مورد نیاز است. 

استاد دانشگاه باقرالعلوم(ع) تأکید کرد: در حال حاضر برخی جریانات ناامیدکننده به دنبال القای تسلیم هویت ایرانی در ذیل هویت مسلط جهانی غربی هستند. نقاط قوتی که این فرهنگ دارد اما چون نگاه جریانی به آن نمی‌شود همین می‌تواند آنها به نقطه ضعف تبدیل شود. 

پارسانیا تأکید کرد: بازنمایی این جریان و فرهنگ در کنش حضرت امام(ره) و مقام معظم رهبری راهگشاست و می‌تواند رویکرد ناامیدکننده را کمرنگ کند.

بازنمایی فریبنده جریان روشنفکری در کشور

در ادامه مهدی‌پور؛ نویسنده کتاب در سخنان مجدد، اظهار کرد: امروز اساسا با وجود اینکه جمهوری اسلامی مستقر است یکسری جریانات روشنفکری که پهلوی اول را برساخته است خود را بدیل وضع موجود معرفی می‌کند و دنبال بازنمایی فریبنده و زیباست، لذا اگر بحث و نظر در فضای دانشگاهی در این زمینه توسعه یابد حتما مفید خواهد بود.

وی در پایان تصریح کرد: این نوع پژوهش‌های کتابخانه‌ای در اصل و نهاد خود اگر بتواند به نوعی کنش تبدیل شود که البته هست، می‌تواند مفیدتر واقع شود همچنین از باب صورت‌بندی در وضع کنونی کشور هم مهم است، زیرا ما عمدتا پیشرفت را در حوزه ساختمان، ریل و مسائل فیزیکی می‌دانیم اما پیشرفت در حوزه فکری و اندیشگی نیز مهم است و به میزان امکان‌پذیری در این کتاب بازنمایی شده است و در آثار بعدی نیز می‌توان آن را توسعه داد.