ناکامی و کامیابی‌های شورای توسعه چیزی جز عملکرد مجموعه‌های قرآنی کشور نیست
گروه فعالیتهای قرآنی: معاون مطالعات و برنامه‌ریزی شورای توسعه فرهنگ قرآنی با بیان اینکه هویت این شورا، مستقل از نهادهای قرآنی نیست، گفت: ناکامی و کامیابی‌های این شورا چیزی جز عملکرد مجموعه‌ها و نهادهای قرآنی کشور نیست.
رضا سلامت‌پناه، معاون مطالعات و برنامه‌ریزی شورای توسعه فرهنگ قرآنی کشور، در گفت‌وگو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا)، با اشاره به اینکه منشور توسعه فرهنگ قرآنی یک سند بالادستی در حوزه فعالیت‌ها و شئون مختلف قرآنی کشور است، گفت: این سند، یک سند راهبری و راهبردی است که محصول اتفاق و خرد جمعی بسیاری از نخبگان و فعالان حوزه قرآن طی سالیان متمادی بوده که در نهایت منجر به تدوین منشور شده است.
شورا، هویتی مستقل از مجموعه‌های قرآنی کشور نیست
وی افزود: در این منشور، مدلی برای پیاده‌سازی و راهبری آن دیده شده است که این مدل راهبری هم محصول تحقیقات و پژوهش‌های متعددی است که در شورای عالی انقلاب فرهنگی تدوین شده است. آن مدل نیز این است که یک شورای عالی در حوزه قرآنی وجود دارد که به مانند یک شورای سیاست‌گذار و متشکل از مسئولان دستگاهها و نهادهای دولتی، عمومی و مردمی و همچنین صاحب‌نظران مردمی است. یعنی شورا به خودی خود یک هویت جدای از هویت مجموع فعالان و مجموع نهادهای قرآنی موجود در کشور ندارد.
سلامت‌پناه تصریح کرد: بر این اساس ساختار اصلی، جلسات و کمیسیون‌های شورا که در آنها مسئولان و مدیران ارشد آن حوزه قرآنی کشور جمع می‌شوند، به سیاست‌گذاری کلان مبتنی بر سیاست‌پژوهی می‌پردازند و برای اجرایی شدن آن ظرفیت‌های موجود دولتی و عمومی به کار گرفته می‌شود که این اصل قضیه است.
معاون مطالعات و برنامه‌ریزی شورای توسعه فرهنگ قرآنی در ادامه در پاسخ به این سؤال که تا چه میزان عملکرد منشور و شورا را موفق می‌دانید؟ اظهار کرد: شورا، سه رویکرد و هدف در اسناد علمی پشتیبان منشور برای اجرا و تحقق آن پیش‌بینی کرده است. اولین رویکرد که باید به صورت کوتاه مدت محقق شود مقوله ساماندهی و هماهنگ‌سازی است.
وی بیان کرد: در این رویکرد باید دستگاهها، نهادها، فعالان قرآنی، حوزه فعالیت، نحوه فعالیت، سیاست‌های حاکم بر نحوه فعالیت، تقسیم وظایف و ... خود را در یک دوره کوتاه‌مدت شفاف می‌کردند و به نحوه بازآرایی و بازمهندسی فعالیتهای قرآنی کشور، مبتنی بر اسناد ملی تحقق می‌بخشیدند. اینکه تا چه میزان در این حوزه موفق شده‌ایم باید گفت که در این حوزه هم کامیابی‌ها و هم ناکامی‌هایی داشته‌ایم.
ایجاد ساختار قرآنی از جمله کامیابی‌های حوزه ساماندهی
سلامت‌پناه در ادامه در مورد کامیابی‌های به دست آمده در این حوزه، یادآور شد: ایجاد ساختارهای قرآنی برای فعالیتهای قرآنی یکی از این کامیابی‌ها بوده است. مثلاً در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی معاونت قرآن و عترت ایجاد شد، همچنین مراکز توسعه فعالیتهای قرآنی در وزارت علوم، آموزش و پرورش، وزارت بهداشت، سازمان اوقاف و ... تأسیس شد. علاوه بر آن تقسیم فعالیتهای قرآنی هم مشخص شد. اما با وجود این همه، شاهد هم‌پوشانی‌هایی هم در حوزه ساماندهی بوده‌ایم که این هم‌پوشانی‌ها جزء ناکامی‌ها به حساب می‌آید.
معاون مطالعات و برنامه‌ریزی شورای توسعه فرهنگ قرآنی کشور گفت: ساماندهی فعالیتهای قرآنی، یعنی اینکه دستگاهها حیطه وظایف، فعالیت‌ها و اختیاراتشان مشخص شود و در عین حال پاسخگویی آنها هم نسبت به این وظایف کاملاً مشخص باشد. در بحث ناکامی‌ها که در برابر کامیابی‌ها عنوان شد، چندین ماه است که بحث ادغام اتحادیه‌ها را پیش‌رو داریم. هنوز تقسیم وظایف ملی را در حوزه آموزش عالی، آموزش عمومی و ... را پیش‌رو داریم.
نفسانیت؛ مهم‌ترین دلیل ناکامی‌ها در بحث ساماندهی
وی افزود: اگر ما قائل به اصالت و اندیشه خود در برابر قرآن باشیم قطعاً به نفسانیت دچار شده و نمی‌توانیم ادعا کنیم که توان ساماندهی را داریم، یعنی یکی از آسیب‌های این مسئله این است که گاهی نفسانیت ما موجب می‌شود به اصالت خودمان در برابر قرآن در عمل قائل شویم و این موجب می‌شود بسیاری از هماهنگی‌ها ممکن نشود. اینکه اگر اولویت‌ها و بخشی‌نگری‌ها را اصل بدانیم، پیاپی به دنبال افزایش حیطه اختیارات و افزایش حیطه فعالیتهای خودمان هستیم اما حیطه پاسخگویی خودمان را همواره تنگ می‌کنیم.
سلامت‌پناه با بیان اینکه این بخشی‌نگری باعث می‌شود تا تناسبی بین حیطه اختیارات و پاسخگویی وجود نداشته باشد، در پاسخ به این سوال که شورا در بحث انسجام‌بخشی چند درصد موفق بوده است؟ تصریح کرد: در مباحث کیفی، امکان ارائه خروجی‌ها در قالب درصد امکان ندارد. ما در مباحث کمی می‌توانیم درصد بدهیم. بسیاری از کامیابی‌های شورا به این معنا است که مجموعه نهادها و ساختارها و دستگاه‌های قرآنی کشور موفق بوده‌اند و ناکامی‌ها هم به این برمی‌گردد که مجموعه دستگاهها در این حوزه ناکام بوده‌اند.
تغییر نوع نگاه به فعالیتهای قرآنی پس از ابلاغ منشور
معاون مطالعات و برنامه‌ریزی شورای توسعه فرهنگ قرآنی کشور در ادامه، دومین رویکرد منشور را بحث فرهنگ‌سازی عنوان کرد و با تأکید بر اینکه این هدف یک برنامه میان‌مدت است، گفت: در فرهنگ‌سازی قرآنی هم، عملکرد منشور و شورا شامل کامیابی‌ها و ناکامی‌هایی بوده است. تغییر نوع نگاه به فعالیتهای قرآنی به عنوان یک فعالیت اصلی و فرهنگی یکی از کامیابی‌ها در بحث فرهنگ‌سازی قرآنی بوده است.
اصالت دادن به فعالیتهای قرآنی؛ مهم‌ترین موفقیت شورا و منشور
وی تأکید کرد: تا قبل از سال 1388 نهایت نگاه به فعالیتهای قرآنی اینگونه بود که فعالیتهای قرآنی در ذیل و حاشیه فعالیتهای فرهنگی هویت پیدا می‌کرد و به نحوی فعالیتهای قرآنی سایه‌نشین فعالیتهای فرهنگی بود، اما بعد از تصویب منشور و شکل‌گیری شورا و تقسیم وظایف دستگاهها، موجب شد خود فعالیتهای قرآنی به عنوان یک فعالیت، دارای اصالت در کنار فعالیتهای فرهنگی به حساب بیاید و در واقع به فعالیتهای فرهنگی وزن داده شد، این مهم‌ترین توفیق و کامیابی بوده است.
سلامت‌پناه در ادامه، شکل‌گیری ادبیات و گفتمان توسعه فرهنگ قرآنی را یکی دیگر از کامیابی‌های شورای توسعه فرهنگ قرآنی کشور در بحث فرهنگ‌سازی عنوان کرد و افزود: اگر به بسامد قضیه توسعه فرهنگ قرآنی در بیان نخبگان قرآنی توجه کنید متوجه افزایش چشمگیر آن خواهید بود، نه تنها این امر زیاد شده است بلکه بسامد افزونتر از فرهنگ قرآنی، بسامد تمدن اسلامی مبتنی بر قرآن است که در فضای جامعه رشد قابل توجهی داشته است. در عین حال فعالیتهای هنری، رسانه‌ای و تبلیغی و ترویجی نیز این رشد را داشته است که جشنواره قرآنی «آیات» تنها یکی از آنها است.
تربیت معلمان قرآنی؛ مهم‌ترین آسیب حوزه آموزش
معاون مطالعات و برنامه‌ریزی شورای توسعه فرهنگ قرآنی بیان کرد: فرهنگ‌سازی قرآنی از راه تبلیغ و ترویج و حوزه آموزش عمومی محقق می‌شود، در حوزه آموزش، مهم‌ترین آسیبی که داشته‌ایم، بحث توانمندسازی معلمان و مربیان قرآنی کشور بوده است، در این حوزه باید به رشد قابل ملاحظه‌ای از تربیت مربیان و معلمان قرآنی برسیم. در حوزه تبلیغ و ترویج نیز با فقدان نیرو و سرمایه انسانی مواجه هستیم که بخش اعظم این مسئله به خاطر بی‌اعتنایی دانشگاه‌ها به این مسئله است.
وی در ادامه گفت: برای تربیت نیروهای تبلیغی و ترویجی، دانشگاه‌ها باید کار کنند و نیروهای مورد نیاز این حوزه را تربیت کنند که الان چنین روندی وجود ندارد.
نظام‌سازی قرآنی؛ مهم‌تر از دو اولویت دیگر
سلامت‌پناه رویکرد بلندمدت منشور و شورا را نظام سازی قرآنی عنوان و اظهار کرد: از لحاظ کارکرد اصلی و اساسی، نظام سازی از جهت اهمیت، افزون بر ساماندهی و فرهنگ‌سازی است یعنی کارکرد اصلی و اساسی ما نظام سازی قرآنی است. در این حوزه آنچه که هست این است که انتقادات بسیار زیادی وارد است. هرچند سعی شده است در طول این سال‌ها، دانشگاه‌ها و حوزه‌های علمیه را نسبت به این حوزه حساس کنیم، کماکان آسیب جدی کمبود دانش نظام‌ساز و اجراپذیر قرآنی، به این معنی که دانشی که قابلیت تحقق اجتماعی داشته باشد و از ذهن به عین آورده شود، وجود دارد.
معاون مطالعات و برنامه‌ریزی شورای توسعه فرهنگ قرآنی بیان کرد: در حوزه نظام‌سازی قرآنی سعی شده است تا گفتمان توسعه فرهنگ قرآنی را به دانشگاه‌ها منتقل کنیم، اما به واسطه تثبتی که در دانشگاه‌ها بوده است به صورت خودجوش اقدام کرده‌ایم. سعی شده است در حوزه علوم انسانی قرآن‌بنیان، کارهایی را انجام دهیم و در حال حاضر دبیرخانه چندین کار را در مرحله اجرا دارد.
دانشگاه‌ها، فاقد نگاه راهبردی به دانش‌های قرآنی هستند
وی در ادامه گفت‌وگوی خود با خبرگزاری ایکنا تأکید کرد: یکی از انتقاداتی که به دانشگاه‌ها وارد است این است که در دانشگاه‌ها نگاه راهبردی به مقوله فعالیت‌ها و دانش‌های قرآنی وجود ندارد، به همین دلیل است که با انبوه پژوهش‌های قرآنی که در دانشگاه‌ها به نام قرآن نگارش می‌یابد، هنوز با انباشت مسائل اجتماعی روبرو هستیم، این یعنی انبوه پژوهش‌ها نتوانسته است پاسخگوی مسائل اجتماعی باشد و دلیل آن هم این است که مسیری که دانشگاه‌ها در این حوزه می‌روند با مسیر مطالبات توسعه فرهنگ قرآنی کاملاً ناهمسو است.
سلامت‌پناه یادآور شد: به این دلیل هر چقدر آمار کمی در این حوزه افزایش یابد و از یک دانشگاه قرآنی به 100 دانشگاه قرآنی و از 1000 دانشجو به ده‌ها هزار دانشجو برسیم با حاکمیت این نگاه نه تنها سودبخش نیست بلکه تباه سرمایه‌های مادی، معنوی و اجتماعی است. دانشی که ما توقع داریم و از آن به عنوان دانش نظام ساز قرآنی یاد می‌شود، این دانشگاه‌ها نمی‌توانند آن را ایجاد کنند.
معاون مطالعات و برنامه‌ریزی شورای توسعه فرهنگ قرآنی در ادامه در پاسخ به این سؤال که مهم‌ترین دلایل ناکامی‌های احتمالی در شورای توسعه فرهنگ قرآنی چه مواردی بوده است؟ گفت: در حوزه انسجام‌بخشی و ساماندهی نفسانیت، کمبود نیروی انسانی در حوزه فرهنگ‌سازی و کمبود دانش نظام‌ساز قرآنی در حوزه نظام‌سازی قرآنی، مهم‌ترین دلایل ناکامی‌ها است. اگر بخواهیم کامیاب شویم باید مسیری را ترسیم کنیم که این فقدان‌ها را جبران کنیم.
مصوبات شورا صددرصد الزام‌آور است
وی همچنین در مورد الزام‌آور بودن مصوبات شورای توسعه فرهنگ قرآنی بیان کرد: اینکه برخی می‌گویند مصوبات الزام‌آور نیست، ناشی از ضعف دانش حقوقی این افراد است، شورای توسعه فرهنگ قرآنی تنها شورایی است که با یک خرد جمعی، هم راهبردها را مشخص می‌کند و هم بر اجرای راهبردها نظارت دارد و هم ارزیابی می‌کند. چنین مدلی را در کشور تنها در این شورا می‌بینیم بنابر این مصوبات صددرصد الزام‌آور است. مصوبات شورا بعد از تصویب در روزنامه رسمی جمهوری اسلامی ایران درج می‌شود و این یعنی قوانین این مسیر را می‌پیمایند.
سلامت‌پناه در پایان بیان کرد: برای اجرایی شدن منشور توسعه فرهنگ قرآنی هم در برنامه پنجم توسعه و هم در برنامه ششم توسعه وظایفی برای دستگاهها و نهادها در نظر گرفته شده است و علاوه بر این حتی اعتباری برای اجرا و تحقق منشور در ردیف بودجه سالانه کشور در نظر گرفته شده است.
