نمایشگاه قاهره؛ آوردگاه اندیشه‌های قرآنی اسلام‌گرایان با مخاطبان اجتماعی

به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا)؛ نمایشگاه بین‌المللی کتاب قاهره در سال 1969 میلادی در این کشور آغاز به کار کرد. این نمایشگاه طی سال‌های مختلف، حضور بین‌‌المللی خود را تثبیت و ناشران معروف و شناخته‌شده جهان را جذب کرد، به نحوی که در سال 2006 میلادی به‌عنوان دومین نمایشگاه بزرگ ‌بین‌المللی کتاب پس از نمایشگاه بین‌المللی فرانکفورت شناخته شد و از این حیث اهمیت و تأثیرگذاری خاص خود را دارد.

نمایشگاه بین‌المللی کتاب قاهره در سال‌های مختلف فعالیت خود و در دوره‌های مختلف سیاسی حاکم بر کشور مصر، مسیر و راه خود را ادامه داد تا در راستای فرهنگ‌سازی، تأثیری ایجابی و مثبت از خود نشان دهد و با تلاش فراوان به مرتبه‌ای از شهرت و اهمیت رسید که در چهل‌ونهمین دوره این نمایشگاه که از هفتم بهمن‌ماه سالل جاری آغاز شده و تا 21 بهمن ادامه دارد، 849 ناشر از 27 کشور عربی و غیرعربی را در خود جای دهد و جدیدترین آثار علمی مکتوب را به عرضه درآورد.

از نکات قابل توجه این دوره از نمایشگاه قاهره، حضور الجزایر به‌عنوان مهمان ویژه است که از کشورهای پیشرو در عرصه‌های فرهنگی و پژوهشی به شمار می‌رود.

در عرصه فرهنگ اسلامی و ارائه آثار مرتبط با حوزه دین، نمایشگاه قاهره قوی ظاهر شده و آثار متعددی از ناشران مختلف را در یک مکان جمع کرده است، اما همین نمایش فرهنگ، بی‌تأثیر از روندها و مشی سیاسی حاکم بر جامعه کنونی مصر نبوده و محلی برای ارائه آثار دینی یک گروه بزرگ اسلامی و ممانعت از عرضه آثار دینی گروه بزرگ دیگری در این کشور است.

شاید بتوان از نکات قابل توجه این نمایشگاه، پیکار فرهنگی دو گروه بزرگ اسلام‌گرایی در مصر یعنی اخوان‌المسلمین و الازهر دانست.

جبهه اخوان‌المسلمین

کشور مصر از دیرباز با محل حضور دو جبهه مهم اسلام‌گرایی بوده است. جبهه نخست که اکثریت به دلیل حضور در عرصه‌های سیاسی و اجتماعی آن را می‌شناسند و با آن آشنایی دارند، جبهه «اخوان‌المسلمین» است.

پوستر چهل‌ونهمین دوره نمایشگاه بین‌المللی کتاب قاهره

اخوان‌المسلمین که یک جنبش فراملّی اسلام‌گرایی است و در بسیاری از کشورهای عربی طرفدار دارد را می‌توان بزرگترین گروه دینی - سیاسی در جهان به شمار آورد. این جنبش در سال ۱۹۲۸ میلادی در شهر «اسماعیلیه» مصر به رهبری «حسن بنا» بنیان نهاده شد و سپس فعالیت خود را به دیگر کشورهای عربی و اسلامی گسترش داد.

این جنبش از یک‌سو برای حاکمیت تعالیم اساسی اسلام در زندگی اجتماعی و سیاسی می‌کوشید و از سوی دیگر می‌خواست اعتقادات اسلامی را از حالت ایستا و خمودگی خارج نماید.

این نهضت به تأثیر از اندیشه‌های سید قطب، اندیشمند اسلامی؛ محمد غزالی؛ مبلّغ برجسته و نواندیش اسلامی مصر؛ سید جمال‌الدین اسدآبادی و محمد عبدُه در پاسخ به انحطاط داخلی مسلمانان و سلطه بیگانگان بر کشورهای اسلامی، به ویژه بر کشور مصر پدید آمد. اخوان‌المسلمین جهت رسیدن به اهدافش در زمینه‌های مختلف فرهنگی، نظامی و سیاسی به مبارزه پرداخت، و در این رهگذر چند بار به دست حکومت ملک فاروق منحل شد و طی آن شمار زیادی از اعضای آن دستگیر و یا اعدام شدند.

جبهه مدعی اعتدال

آن‌چه که سیاست حاکم بر امور دینی حال مصر از آن تبعیت و دفاع می‌کند، جبهه موسوم به مؤسسه اسلامی الازهر است که در عرصه فرهنگ گام‌های بلند و مهمی برداشته و تلاش کرده تا با ارائه آثار فرهنگی خود، چهره‌ای معتدل و میانه‌رو از «اسلام» به جهان معرفی کند.

یکی از مهم‌ترین فعالیت‌های این مرکز، غرفه بزرگ و ویژه آن در چهل‌ونهمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب قاهره است که با ارائه آثار متعدد علمی مکتوب به زبان عربی و دیگر زبان‌ها و نیز برگزاری جلسات و سمینارهای مختلف در حاشیه این نمایشگاه بر «قدرت نرمی» که شعار نمایشگاه امسال است، صحه گذاشته است.

مرکز اسلامی الازهر برای دومین سال پیاپی با هدف مقابله با اندیشه افراط‌گرایی و تصحیح مفاهیم، تبیین همزیستی مسالمت‌آمیز و مفاهیم صلح، دوستی، عدالت و برابری، به عرضه آثار خود در نمایشگاه بین‌المللی کتاب قاهره پرداخته و در صدد است تا اندیشه‌های جبهه مخالف را تسخیر کند.

از جمله آثار این مرکز می‌توان به ترجمه کتاب «۱۰۰ سؤال درباره اسلام» نوشته شیخ محمد غزالی، اندیشمند و مبلغ برجسته معاصر مصر به 13 زبان، «عشق در قرآن» به قلم غازی بن محمد بن طلال هاشمی، عضو شورای حکمای مسلمان، «آزادی در اسلام» به قلم شیخ محمد خضر حسین، شیخ اسبق الازهر «بنیادهای اسلام»، «اسلام؛ عقیده و شریعت»، «قرآن و جهاد»، «روش قرآن در ابتنای جامعه»، «درس‌هایی از قرآن»، «پژوهشی پیرامون ترجمه قرآن و احکام آن»، «دین، وحی و اسلام» که به زبان‌های دیگر نیز ترجمه شده‌اند، اشاره کرد.

پیکار فرهنگی

جنبش اخوان‌المسلمین به سان سال‌های گذشته برای حضور در نمایشگاه بین‌المللی کتاب قاهره با محدودیت‌های خاصی مواجه شد و در نمایشگاه سال جاری نتوانست حضوری از خود نشان دهد علت این امر نیز ممنوعیت ورود کتاب‌های منتشرشده بر مبنای تفکر اخوانی توسط کمیته ناظر بر مکتوبات مصر بود.

آثار مکتوب اخوان‌المسلمین، نخستین بار نیست که ممنوعیت پیدا کرده و سال‌های قبل نیز با این محدودیت‌ها همراه و حتی در گامی شدیدتر، وزارت اوقاف مصر دستور داد تا  کلیه آثار مرتبط با این جنبش از سطح مساجد این کشور گردآوری شود.

محدودیت‌های موجود برای این جنبش، بی‌تأثیر از جریان‌های سیاسی در عرصه انتخاباتی ریاست جمهوری مصر نیست. در مقابل اخوان‌المسلمین معتقد است، الأزهر در راستای اهداف خود در معرفی اسلام به مسلمانان دچار کوتاهی گردیده و به وظیفه واقعی خود عمل نکرده و این قصور منجر به انحراف در عرصه‌های مختلف در جامعه مسلمانان شده و علّت این ناکامی در تعلیمات و آموزش الأزهر است که به روش قدیمی و سنّتی است و پاسخ‌گوی نیازهای مسلمانان امروز نیست.

جنبش اخوان‌المسلمین از زمان تشکیل خود تا به امروز دچار فراز و نشیب‎‌های زیادی در افکار و آرمان‌های خود گردیده همان‌طوری که الازهر نیز روزهای پرفراز و نشیبی را پیموده است.

آوردگاه اندیشگانی قاهره مکانی برای رویارویی فرهنگی دو گروه بزرگ اسلام‌گرایی در مصر است و با وجود آن‌که این نوشتار در صدد دفاع از هیچ‌یک از گروه‌های اسلامی این کشور نیست، اما ممنوعیت کتاب‌های وابسته به جنبش اخوانی و در مقابل ناشران مهم سعودی با رویکردهای سلَفی و وهابی علامت سؤال مهمی را در اذهان ایجاد می‌کند که معیار ارزیابی کتاب‌های اسلامی بر چه اساسی صورت می‌گیرد؟!

گزارش از محمد باعزم