ابعاد قرآن با شرح و تفسير روشن می‌شود نه با ترجمه
گروه فعالیت‌های قرآنی: آيت‌الله شفيعی اظهار كرد: قرآن شریف قابل ترجمه کردن نیست؛ قابل تفسیر و تشریح است؛ چراكه کلماتی در قرآن هست که مرادف فارسی ندارند از اين رو ابعاد قرآن كريم با تفسير روشن می‌شود.
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) از خوزستان، آيت‌الله سيد علي شفيعي در چهارمين جلسه تفسير خود كه شب گذشته 23 تيرماه تشكيل شد به بيان تفسیر مختصري از آيه «بسم‌الله الرحمن الرحیم» پرداخت و گفت: قرآن شریف قابل ترجمه کردن نیست؛ قابل تفسیر و تشریح است؛ به علت اینکه کلماتی در قرآن هست که مرادف فارسی ندارند و نمی‌توانند داشته باشند.
وی ادامه داد: مثلاً در آیه «بسم الله الرحمن الرحيم» کلمه اسم در فارسی به «نام» ترجمه می‌شود و این درست نیست. بنابراین وقتی این آیه را «به نام خداوند بخشنده مهربان» ترجمه می‌کنند، کلمه نام ترجمه نادرستی است، چون کلمه اسم مفهومی از «سموّ»(بلندی) دارد و بر سموّ صاحب نام دلالت می‌كند.
مؤلف كتاب بيان و تبيان در علوم قرآن ادامه داد: کلمه «اسم» در زبان عربی معنای تعظیم صاحب نام را در ضمن خود دارد. لهذا کلمه اسم، لفظی است همراه با معنای احترام و تعظیم برای انسان است در صورتی که کلمه «نام» چنین معنایی با خود همراه ندارد از این رو نمی‌تواند ترجمه کلمه اسم باشد؛ اما چون در زبان فارسی لفظ مرادف ديگری وجود ندارد؛ ناچار از آن استفاده می‌شود.
آيت‌الله شفيعی گفت: همچنين در ذيل آيه «بسم الله الرحمن الرحيم» كلمه «رحمن» به معنای بخشنده نمی‌آيد و «رحيم» نيز به معنای مهربان نيسن. اينها ترجمه صحيحی نيست. اين دو كلمه از رحمت و شفقت است نه از بخشندگی. در بُعد تفسيری، «رحمن» خداوندی است كه دارای نعمت‌های عام و «رحیم» به معنای خداوندی است که مهربان است و مخصوص نعمت‌هایی است که در آخرت به بندگان خاص عنایت می‌کند.
اين عالم دينی ادامه داد: از این رو بخشنده و مهربان ترجمه رحمان و رحیم قرار نمی‌گیرند. در زبان عربی مفاهیمی هست که در زبان فارسی نیست اما چاره‌ای نیست و باید این کلمات را در مقابل آن کلمات را قرار دهیم. لذا قرآن قابل شرح و تفسیر است نه ترجمه.
متولی كتابخانه تخصصی معارف اهل بيت(ع) اهواز افزود: ترجمه‌های زیادی از قرآن به عمل آمده است؛ از جمله ترجمه مرحوم علامه الهی‌قمشه‌ای که بهترین ترجمه‌های فارسی است. ترجمه قرآن مرحوم محمدکاظم معزی، ترجمه آیت‌الله رسولی محلاتی، ترجمه آیت‌الله مکارم، ترجمه فارسی حداد عادل و... اینها همه قرآن را ترجمه کرده‌اند. اما آن ترجمه دقیقی که برای مفاهیم قرآن بتوان نام برد، نداریم. چاره‌ای هم نداریم؛ بالاخره برای افرادی که زبان عربی نمی‌دانند این ترجمه‌ها لازم است، اما دانستن این نکته هم مهم است که قرآن را باید تفسیر کرد تا ابعادش روشن شود.
آيت‌الله شفيعی اظهار كرد: نکته دیگر، روایتی است که مرحوم شیخ صدوق در عیون‌الاخبار الرضا آن را بیان کرده است. حضرت امیرالمؤمنین(ع) از پیامبر خدا(ص) نقل می‌كنند كه ايشان فرمود: خداوند فرمود: وقتی بنده بگوید «بسم‌الله الرحمن الرحيم» و کار خود را با نام من شروع کند، سزاوار است که من امور او را به اتمام برسانم و احوال او را مبارک گردانم. حدیث نبوی ديگری نيز وجود دارد که می‌فرماید: کاری که با نام خدا شروع نشود، ناقص و ابتر است و ناتمام می‌ماند اما اگر با نام خدا شروع شود، خداوند به وعده‌اش عمل می‌کند و این دلیل بر اهمیت آیه «بسم‌الله الرحمن الرحيم» است.
مؤلف كتاب بيان و تبيان در علوم قرآن ادامه داد: مسأله دیگری كه در ذيل اين آيه مطرح می‌شود اين است كه با اینکه کلمه «الله» در بسم الله الرحمن الرحيم است، ذكر «رحمن» و «رحیم» و «رب‌العالمین» برای چیست؟ در پاسخ بايد گفت دسته‌ای از مشرکان قریش در مكه قائل بودند خداوند خالق است اما رب الارباب نیست، تربیت و اداره نمی‌کند. می‌‌گفتند خداوند اداره کائنات را به ستارگان و ماه و خورشید سپرده است.
وی خاطرنشان كرد: در قرآن آیاتی داریم که در اين رابطه می‌فرماید: «لئن سئلتهم من خلق السماوات و الأرض ليقولّن الله»: اگر از آنها سوالی کنی زمین و آسمان‌ها را چه کسی خلق کرد؟ می‌گویند «الله». مشركان مكه خداوند را به خالقیت قبول دارند؛ اما او را مدبر امور نمی‌دانند که این شرک است. از بُعد فلسفی، هر کس خالق است، رب هم باید او باشد. نمی‌شود خداوند خالق باشد اما رب الارباب نباشد. چیزی را که خداوند خلق کرده است چه کسی می‌تواند اداره و تربیت کند؟ این است که خداوند متعال در این آیات مبارک هم «الله» را ذکر می‌کند هم «رب» و «رحمان و رحیم» را ذکر می‌کند؛ یعنی ای مردم آن کسی که خداست و خالق است همان رب‌الارباب است، رحمان و رحیم است و همه صفات در یک جا باید جمع شوند.
آيت‌الله شفيعی ادامه داد: یک مسأله دیگر اینجا وجود دارد که بعد فقهی دارد؛ و آن اين است كه ما در قرآن 114 سوره و 114 «بسم‌الله الرحمن الرحیم» داريم(سوره توبه بسم‌الله الرمن الرحيم ندارد؛ اما در سوره نمل 2 بسم‌الله الرحمن الرحيم آمده است). 113 بسم‌الله اول سوره‌ها قرار گرفته است. علمای اهل سنت در این موضوع اختلاف کرده‌اند و «بسم‌الله الرحمن الرحيم» را جزء آیات قرآن نمی‌دانند اما ما روایت صریح داریم که «بسم‌الله الرحمن الرحيم» يكی از 7 آیه سوره حمد است.
وی با بيان اينكه برخي از اهل سنت آن را از آیات سوره حمد نمی‌دانند؛ افزود: امام فخررازی می‌گوید به تواتر ثابت شده است که علی بن ابیطالب(ع) در نماز «بسم‌الله الرحمن الرحيم» را بلند می‌خواند. بنابراين در اول هر سوره‌ای گفتن اين آيه واجب است. اینها مهماتی است که در شرح آیه «بسم‌الله الرحمن الرحیم» بايد بازگو شود.
