بی‌توجهی به اقتصاد مقاومتی نقطه ضعف بسته دولت برای خروج از رکود است
گروه اقتصاد: حجت‌الاسلام جهانیان اظهار کرد: مشکلی که بسته دولت برای خروج غیرتورمی از رکود دارد، این است که در این بسته به امنیت اقتصادی و اقتصاد مقاومتی به طور جدی توجه نشده است.
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا)، چند هفته پیش، دولت یازدهم، بسته‌ای اقتصادی را برای خروج غیرتورمی از رکود منتشر شد که با واکنش‌های موافق و مخالف از جانب اقتصاددانان مواجه شد. یکی از نکات قابل توجهی که در این بسته وجود دارد، عدم توجه به ظرفیت‌های اقتصاد اسلامی برای خروج از رکود است که این موضوع هم با واکنش‌هایی در میان برخی اقتصاددانان مواجه شده است. برای بررسی توانایی‌های این بسته اقتصادی برای خروج از رکود، نقاط ضعف و قوت و همچنین جایگاه اقتصاد اسلامی در آن، با حجت‌الاسلام والمسلمین ناصر جهانیان، عضو هیئتعلمی گروه اقتصاد پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی گفت‌وگویی انجام داده‌ایم که در ادامه می‌آید:
ایکنا: همانگونه که اطلاع دارید دولت یازدهم بسته‌ای تحت عنوان «خروج غیرتورمی از رکود» را منتشر کرده است. اگر ممکن است ابتدا بفرمائید منظور از رکود تورمی چیست؟
منظور از رکود تورمی، کاهش تولید ناخالص ملی، همزمان با وجود تورم و افزایش آن است و با توجه به اینکه سیاست‌هایی که برای کنترل تورم انجام می‌شود در تضاد با سیاست‌هایی است که برای کاهش رکود صورت می‌گیرد؛ بنابراین نمی‌توان سیاست‌های متناقض را بکار گرفت بلکه باید سیاست‌هایی جدید را در پیش گرفت که این سیاست‌ها ابتدا عمدتا در غرب در دهه 1970 به بعد اتفاق افتاده است که از این طریق توانستند معضل رکود تورمی را کنترل کرده و مسائل خود را با این سیاست‌ها حل کنند.
ایکنا: به نظر شما حالا که تورم در ایران بسیار حاد شده است، دولت برای خروج از رکود چه سیاستی باید در پیش بگیرد؟ و آیا این بسته این ظرفیت را دارد که اقتصاد ایران را از رکود خارج کند؟ منظورم این است که آیا این بسته، یک راهکار عملی برای خروج از رکود هست؟
من در بیشتر نقدهایی که می‌خوانم، مشاهده می‌کنم که نقدهایی نیستند که خیلی حساب شده باشند و من این نقدها را نمی‌پسندم. بنده گمان می‌کنم که سعی مشکور شده و تلاش کرده‌اند که مثلا در این یک سال اخیر، تورم را نقطه به نقطه کم کنند و هرچند که تورم ما در حد 35 درصد و بالاست اما روند تورم را کاهش دادند و احتمالا تورم تا پایان سال به 25 درصد برسد؛ بنابراین تورم را تا حدی کنترل کردند و حالا راهکارهایی را ارائه داده‌اند که این راهکارها براساس تحلیل‌هایی که تا حدی هم تحلیل‌های مناسبی هست، استوار است. دولت عوامل اولیه، عوامل انتشاردهنده، عوامل زمینه‌ای و عواملی که در طول زمان منتقل می‌شود را بررسی کرده و بر این اساس، یک الگوی منطقی را ارائه داده است که از این جهت مشکلی ندارد و عوامل اولیه خروج از رکود را مطرح کردند. من معتقدم در بحث رکود تورمی، ما بایستی ضمن اینکه تورم را کنترل کرده و جانب تقاضا را تحریک نکنیم، باید به بخش عرضه توجه کنیم و دولت به بخش عرضه، بنگاه‌های پیشرو در بازار داخلی همانند نفت، گاز، پتروشیمی و صنایع معدنی، صادرات صنعتی و خدمات پیمانکاری و مشاوره‌ای به کشورهای همسایه توجه کرده است که باید حمایت شود. همچنین دولت قصد دارد بخش خصوصی و شرکت‌های دولتی و صنعت گردشگری که باعث رشد سالم اقتصادی می‌شود را فعال کنند. عامل بعدی مشکلات مسکن است که به آن توجه شده است و به بخشی هم که مربوط به مشکلات تحریم‌ها است هم مد نظر قرار گرفته است. بنابراین بنده معتقدم این بسته، این توانایی را دارد که اقتصاد کشور را از رکود خارج کند.
ایکنا: برخی اشکال می‌گیرند که دولت فقط به بیرون نظر دارد و توجهی به ظرفیت‌های داخلی برای توسعه اقتصادی و خروج از رکود ندارد. این انتقاد را تا چه اندازه صحیح می‌دانید؟
نه اینگونه نیست. اتفاقا سیاست ابجد دولت همان مطالبی است که عرض کردم. فقط یکی از منابع دولت که در آن، نگاه‌ها به خارج معطوف شده است، آزادسازی منابع بلوکه شده است که به آن توجه کرده‌اند که در مذاکرات اینکار را انجام دهند تا دارایی‌های ایران در بانک‌های خارجی آزاد شود. اینها عوامل اولیه خروج از رکود هستند که شناسایی شده و تیم اقتصادی دولت، بر اساس آن پیش می‌روند و خروج از رکود را استارت زده‌اند. اما ممکن است برخی از منتقدین انتقاد کنند که دولت به مسائلی همانند امنیت اقتصاد و سازماندهی و تشکیلات اقتصادی توجهی نکرده است که من آن را صحیح می‌دانم. در مجموع مشکلی که این سیاست‌ها دارد، این است که در این بسته به امنیت اقتصادی و اقتصاد مقاومتی به طور جدی توجه نشده است و اگر بخواهیم اشکالی بگیریم، همین مسئله است که البته قابل توجیه هم هست که دولت، آنقدر مشکلات دارد که اگر همین را هم عملیاتی کنند، باز خوب است اما معتقدم باید به اقتصاد مقاومتی و مخصوصا به امنیت اقتصادی توجه بیشتری صورت بگیرد.
ایکنا: آیا این بسته بازگشت به سیاست‌های تعدیل اقتصادی دهه هفتاد است؟ در این مورد چه نظری دارید؟ آیا قرار است به اقتصاد دهه هفتاد برگردیم؟
نه اینگونه نیست.اصلا در این بسته، بحث تعدیل به آن صورت مطرح نیست بلکه دارند کارها را بر اساس تثبیت اقتصادی، مثلا آزادسازی قیمت‌ها پیش می‌برند. اصلا برنامه تعدیل باعث آشفتگی بیشتر اوضاع می‌شود و هر دولتی که عاقل باشد اینکار را انجام نمی‌دهد، چه برسد به این دولت که دولت اعتدال است و به نظرم حرف‌هایی که در این‌باره گفته می‌شود، درست نیست. من معتقدم که مسلما باید بهره‌وری را افزایش داد؛ مثلا مسائلی همانند تخصیص بودجه عمرانی، ایجاد و تقویت سازوکارمالی تجهیز و پس‌انداز، بهبود ظرفیت بانک‌ها از قِبَل دریافت مطالبات معوق، بالا بردن قدرت اعطای تسهیلات، توسعه صنایع پائین‌دستی یا جهیت‌گیری بانک‌ها به سمت قراردادهای یکساله یا تأمین سرمایه در گردش صنایع را افزایش داد تا هم سَمت عرضه که نیازمند افزایش نقدینگی است تقویت شود، هم تورم ایجاد نشود و هم تولید، دارای نقدینگی باشد اما انجام این امور، به معنی تعدیل اقتصادی نیست.
ایکنا: پس وقتی که تعدیلی در کار نیست، ریاضتی هم در کار نخواهد بود؟
نه. ریاضت این است که ما به نوعی با استفاده از امکانات موجود، هزینه‌ها را کاهش دهیم. کاری که دولت می‌خواهد انجام دهد این است که مثلا با استفاه از سازوکار بودجه، هم هزینه‌ها و هم مالیات اقشار تولیدکننده را کاهش دهد و مالیات‌هایی که نمی‌تواند بگیرد، یعنی مالیات دلالی‌ها را افزایش دهد. در اینجا دولت فقط بحث کاهش مالیات را مطرح کرده و این خود، یک اشکال است؛ چراکه دولت در عین انجام این کار باید ساختارهای مالیاتی، ارزی و تولید را اصلاح کند. همچنین باید بخش‌های قانونگذار و قضایی را با خود هماهنگ کند که به کمک دولت بیایند. همچنین باید هم امنیت اقتصادی سرمایه‌گذاران و هم نیروی کار را تأمین کند که یک محیط کسب و کار مناسب را فراهم کند که البته یکی از کارهایی که دولت در بحث عوامل زمینه‌ساز مطرح کرده است، بهبود محیط کسب و کار است که البته باید اینها را به صورت هماهنگ با مجلس و قوه قضائیه تدوین کند که کارآمدی‌اش را بیشتر کند.
ایکنا: نام این بسته خروج غیرتورمی از رکود است. اساسا بدون تورم، می‌توان از رکود خارج شد؟
بله و دلیلش هم این است که ما در اقتصاد ایران، ظرفیت‌های زیادی داریم که استفاده نشده است. مخصوصا کارخانجات بخش خصوصی که حدودا 30 تا 40 درصد کار می‌کنند که اگر به اینها کمک کرده، مالیات را کم و سرمایه در گردش بانک‌ها برای کمک به واحدهای تولیدی را افزایش دهیم و همچنین واردات کالاهای اساسی صورت گیرد تا توان تولید کارخانجات بالا رفته و ظرفیت فعالیت و تولید به مثلا 90 درصد برسد، دولت می‌تواند رکود را بدون افزایش تورم، کاهش دهد. همچنین دولت مشکل نقدینگی را حل کرده است. بنابراین دولت یکسال است که در حال مبارزه با نقدینگی به عنوان یکی از عوامل مهم تورم است و دولت از این جهت کارش را درست انجام می‌دهد، بنابراین بدون تورم هم می‌توان از رکود خارج شد.
ایکنا: در هیچ جای این بسته که بنده مطالعه کردم به ظرفیت‌های اقتصاد اسلامی برای خروج از رکود اشاره نشده است. آیا شما این را یک نقطه ضعف نمی‌دانید؟ مثلا آیا با وجود ربا در سیتم بانکی می‌توان به تسهیلات‌دهی بانک‌ها به واحدهای تولیدی امیدوار بود؟
بنده معتقدم که الان دولت نگران است که اگر به بسیاری از ساختارها دست بزند، در شرایط فعلی باعث ناکارآمدی بیشتر شود اما در بلند‌مدت باید بر روی این مسائل کار کرده و مثلا بخش بانکی را اصلاح کند. البته امکانات هم مهم است؛ مثلا الان دولت در بخش اصلاح مالیات‌ها شاید ملاحظه کرده و به ساختارها دست نمی‌زند ولی مسلما باید در پس این سیاست‌ها، به اصلاح این ساختارها هم توجه کند؛ چراکه این ساختارهاست که می‌تواند اقتصاد مقاومتی را نهادینه کند.
ایکنا: به طور واضح‌تر منظورم این بود که مثلا در این بسته گفته شده که نقطه شروع ایجاد سازوکار خروج از رکود، تأمین مالی واحدهای تولیدی است و این تأمین مالی هم باید توسط بانک‌ها صورت گیرد و بانک‌های ما هم که ربوی عمل می‌کنند. حال آیا این بانک‌ها که چنین وضعیتی دارند می‌توانند واحدهای تولیدی را تأمین مالی کنند؟
البته اینکه گفته شود نظام بانکی ایران ربوی است فقط یک ادعاست و خود بانک‌ها می‌گویند ما رباخواری نکرده، بلکه براساس قراردادهای موجود عمل می‌کنیم و سیستم نظارتی دستگاه‌ها دارای اشکال است. البته افرادی که در حوزه بانکداری اسلامی دارای تخصص‌اند، الان مشغول کار بر روی این مسائل هستند و تلاش دارند که قراردادها را به گونه‌ای طراحی کنند که به صورت کارآمدتر به بنگاه‌های تولیدی، تسهیلات ارائه داده شود. آنها باید وظیفه خود را در طراحی بانکداری بدون ربا، درست انجام دهند و دولت باید نظارت‌های خود را تشدید کرده و در عین توجه به تولید، سعی کند بانکداری اسلامی را هم اعمال کند که این وظیفه بانک مرکزی و شورای فقهی است. همچنین دولت باید قوانین و مقررات را اصلاح کند که زمان‌بر است و ضمن اینکه یکی از مشکلاتی که الان داریم این است که در امنیت اقتصادی، مقررات‌زدایی عقلانی مطرح هست که مال هنوز به آن توجهی نکرده‌ایم و حتی مجلس بحث پالایش قوانین را مطرح کرد که البته این نیازمند کار سیستمی و همکاری دولت و مجلس است.
ایکنا: یعنی منظور شما این است که حداقل در شرایط فعلی که شما معتقدید باید کار ساختاری صورت گیرد، بدون اینکه در مسیر اقتصاد اسلامی حرکت کنیم باز هم می‌توانیم از رکود خارج شویم؟
ما باید ابتدا تعریفی از اقتصاد اسلامی داشته باشیم. قانون اساسی ما بسیاری از مسائل را مطرح کرده و بسیاری از قوانین اقتصاد اسلامی در قانون اساسی ما وجود دارد و مخالفتی با شرع اسلام هم ندارد؛ چون از فیلتر شورای نگهبان هم عبور می‌کند و می‌توان گفت که شبنمی ازاقتصاد اسلامی در ایران هست اما اگر بخواهیم بحث ایده‌ال را مطرح کنیم، آن را زمانی می‌توان مطرح کرد که ما به تمدن اسلامی دست پیدا کنیم. حضرت امام(ره) بحث کارآمدی نظام را مطرح کردند؛ بنابراین اگر این دولت نتواند رکود تورمی را برطرف کند، خود نظام هم دچار می‌شود. من معتقدم کارآمدی و مبارزه با تورم، خود بخشی از اقتصاد اسلامی است و اگر نتوانیم چنین مشکلاتی را حل کنیم به پای اسلام نوشته می‌شود؛ بنابراین در شرایط فعلی، همه ما باید به این دولت کمک کنیم تا مشکل تورم را حل کند.
