«ترتیل» و رابطه آن با تحقیق، تدویر و تحدیر

به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) یکی از روش‌های تلاوت قرآن که در جهان، مورد اقبال گسترده قرار گرفته و عده بسیاری از این روش استفاده می‌کنند روش ترتیل(تدویر) است، بنابر این در ابتدا لازم است به لغت ترتیل در معنای اصطلاحی و علمی پرداخت.واژه ترتیل به معنای نظم و چینش خاص آیات است که برای استفاده بشر از قرآن، متناسب باشد، خداوند عمداً این چینش را برای آیات به این نحو قرار داده که از نظر لفظی، معنوی و قابل استفاده بودن برای بشر مناسب باشد، در ترتیل دو کار اتفاق می‌افتد، یک بار خداوند ترتیل را اجرا کرده و بار دوم نوبت بشر است که ترتیل را اجرا کند، ترتیلی که توسط خداوند انجام شده نحوه نزول قرآن است، همانطور که در سوره فرقان فرمود: ما قرآن را یکباره به سبک تورات و انجیل نازل نکردیم بلکه به تدریج یا به عبارت بهتر طی 23 سال رسالت پیامبر اسلام(ص) فرو فرستادیم.
علت نزول تدریجی قرآن این بود که اگر آیات قرآن به یکباره نازل می‌شد، ارتباط پیامبر(ص) با آسمان از طریق آیات قطع می‌شد و ممکن بود این مسأله موجب سختی پیامبر(ص) شود در نتیجه قرآن به تدریج نازل شد تا قلب پیامبر(ص) تثبیت شود تا هر زمانی که فشارها زیاد می‌شود پیامبر(ص) احساس دلگرمی کند، فلذا در آیات دیگر فرمود: ما قرآن را به صورت تدریجی فرو فرستادیم. بنابراین، اولین و مهم‌ترین عنصر در ترتیل، دوری از عجله، تأنی و شمردگی در نحوه نزول است، پس در قرآن خواندن هم باید همین روش و سبک اجرا شود.
از مجموعه روایات رسیده در این موضوع، این معنا حاصل می‌شود که با توجه به نزول تدریجی قرآن، نحوه خواندن مردم هم باید به صورت ترتیل(تدریجی) باشد و مردم باید قرآن را طوری بخوانند که حروف آن به صورت کامل بیان شود، از این رو از همین جا می‌توان تجوید و اهمیت آن را استخراج کرد، لذا علم تجوید عهده دار این بخش است.

تا اینجا روشن شد که در تلاوت قرآن:

• اول باید تجوید رعایت شود و در مرحله بعد باید به شمردگی و عدم عجله توجه لازم صورت گیرد.
  
• معنای محصل از فرمایشات بزرگان می‌تواند این باشد که نکته اصلی در مورد ترتیل توجه به تدبر است تا از این رهگذر قاری در آیات تدبر داشته باشد.
  

در نتیجه برای تلاوت قرآن به نحو مطلوب چهار عنصر محوری را می‌توان برشمرد:

1. صحیح خواندن
2. با تأمل خواندن
3. با تدبر خواندن
4. با صوت زیبا خواندن
   

لذا با دست به دست هم دادن این مؤلفه‌ها می‌توان به فهم آیات دسترسی خوبی پیدا کرد. اگر این موارد رعایت شود، قاری هیچگاه در وقف و ابتدا هم دچار اشتباه نمی‌شود. بنابر این وقف و ابتدا و تشخیص صحیح آن، زمانی برای قاری حاصل می‌شود که این مراحل را به خوبی طی کند و بتواند به فهم درستی از آیه نائل آید.

نکته مهم

ذکر این نکته ضروری است که از ائمه(ع) روایت شده که در رعایت خواندن قرآن به شکل صحیح، به زیبایی در صوت هم توجه کنید، لذا نحوه زیبا خواندن قرآن هم جزء ترتیل محسوب می‌شود، پیامبر(ص) نیز فرمود: از ما نیست کسی که قرآن را آهنگین نخواند، از این روی است که زیبایی صوت هم به عنوان مؤلفه چهارم در ترتیل قرار می‌گیرد.

حال باید توجه داشت که این چهار عنصر هیچ ارتباطی با سرعت تلاوت که امروزه با توجه به آن تلاوت قرآن را به سه نوع تحقیق، تدویر(ترتیل) و تحدیر تقسیم می‌کنند، نیست، بلکه ترتیل مربوط به روح حاکم بر تلاوت قرآن است، یعنی مسلمان حق ندارد قرآن را به شکل غیر از ترتیل بخواند.

روش ترتیل در تلاوت قرآن به چه معناست؟
در قسمت قبل گفته شد که مسلمان باید قرآن را به شکل ترتیل بخواند و نکته مهم این است که این ترتیل را می‌تواند به شکل تحقیق، تدویر(ترتیل) یا تحدیر انجام دهد، اما در هر سه نوع روش روح حاکم بر قرائت که ترتیل است باید رعایت شود. در مورد حَدر هم گفته‌اند که در جایی که قرآن را تُند می‌خوانید نباید از حد ترتیل خارج شوید.

به یک معنا و در مقام جمع بندی این بخش می‌توان این طور گفت:

• تحقیق یعنی قرآن را بسیار بسیار شمرده خواندن
  
• تدویر حد وسط است یعنی خیلی شمرده خواندن  
• تحدیر هم به معنای سرعت است که باید قرآن را شمرده خواند
  

پس قرآن باید شمرده، یا خیلی شمرده، یا خیلی خیلی شمرده خوانده شود و همگی این موراد زیر مجموعه «ترتیل» هستند، خواه به شکل «تحقیق»، «تدویر» و یا «تدویر» خوانده شود.

طبیعتاً وقتی به روش تحقیق قرآن خوانده می‌شود نسبت به تحدیر، کیفیت اداء حروف متفاوت خواهد شد، هم‌چنین باید توجه داشت که روش تدویر از بقیه روش‌ها بهتر است، عیب تحقیق این است که آیات کمی خوانده می‌شود، در حَدر هم فرصت تدبر فراهم نیست، در نتیجه تدویر حد وسط می‌شود، لذا در اصل سه نوع ترتیل وجود دارد، تحقیق، تدویر و تحدیر، به تدویر ترتیل گفته‌اند و تدویر هم بهترین نوع ترتیل است.


آهنگ که در صدا ایجاد می‌شود می‌تواند یک سری احساسات را از دورن انسان خارج کند، در تعریف موسیقی هم می‌گویند هنر بیان احساسات به وسیله صداها و سکوتها، انسان در تعریف بو عاجز است، اگر کسی عطری را بوئیده باشد، خیلی سخت است که بتواند آن را تعریف کند ولی در خیلی از موارد که می‌خواهیم مطلبی را تفهیم کنیم با چند کلمه تفهیم می‌کنیم اما در فهماندن بوی گل نمی‌شود آن را تعریف کرد. گاهی احساساتی در درون انسان است که نمی‌تواند آن را تعریف کند برای نمونه اگر کسی در دلش غم باشد می‌تواند با خواندن بدون کلام به یک نفر این احساس را منتقل کند، خواندن می‌تواند تکمله‌ای برای ترجمه مفاهیم موجود در ذهن باشد. برای نوشتن انشاء و برای آهنگین کردن آن نیز از علائم نوشتاری استفاده می‌شود، تا به مخاطب در فهم، کمک کند. گاهی هم خواندن می‌تواند در ارائه مفاهیم کمک خوبی باشد، یعنی آنچه که در دل انسان است به کلمات اضافه می‌شود و این خواندن به بهتر فهمیدن کمک می‌کند.
در نتیجه صوت خوب، برداشت یک نفر از مفهوم آیه را راحت‌تر می‌کند. در خواندن یک اتفاقی می‌افتد که هر زبانی را باید با مدل کاربری آن زبان خواند. قاریان ایرانی هم اگر بخواهند، آیه‌ای را بدون صوت بخوانند با زحمت ادا می‌کنند؛ چراکه قاری ایرانی مدل خواندنش فارسی است و خواندن بدون آهنگ عربی برایش مشکل است، اما وقتی که شروع می‌کند و فرم صدا را متناسب با کلمات تغییر می‌دهد به راحتی از پس کار برمی‌آید. همراه شدن صدا با کلمات به شرط اینکه فرم عربی داشته باشد کار را آسان می‌کند. این مقدمه، ضرورت خواندن آهنگین را برای قاری تبیین می‌کند.
ادامه دارد...
برگرفته از نکات آموزشی برنامه رادیویی «آموزش ترتیل» به کارشناسی احمد ابولقاسمی، قاری بین‌المللی و با حضور سیدمحسن موسوی بلده، مدرس و صاحب کتاب حلیةالقرآن