قاعده «نَبر» و اهمیت آن در حسن اداء حروف

به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) توجه به قاعده «نَبر» در تلاوت قرآن از اهمیت بالایی برخوردار بوده و یکی از پایه‌های مهم حسن اداء، در تلاوت نیز رعایت آکسان‌ها و «نَبرهای» کلمات، جملات و آیات به شمار می‌رود.

 
کلمات عرب متشکل از یک بخش مانند(مَنْ یا هُمْ)، تا هفت بخش مانند «فَأَسْقَيْنَاكُمُوهُ» هستند و کلمات بیش از هفت بخش در زبان عربی وجود ندارد. در مورد شماره‌گذاری یک بخش در کلمه و آوردن «نَبر» روی آن باید به این نکته توجه داشت که شماره‌گذاری در آواها از آخر کلمه آغاز می‌شوند.
احتمال دارد علت این نحوه شماره‌گذاری روی یک کلمه به این خاطر باشد که اگر برای یک کلمه هفت بخشی به قاری گفته شود بخش ششم، پیدا کردن آن سخت باشد و احتمالاً برای اینکه کار آسان شود به این شیوه و از آخر به اول شماره‌گذاری و بخش بندی شده است.
برای یادگیری قوانین «نَبر» در کلمات عرب باید به این نکته توجه شود که «نَبر» یا روی بخش آخر است که می‌شود شماره یک، یا روی بخش ماقبل آخر است که می‌شود شماره دو، یا روی بخش ماقبل، ماقبل آخر است که می‌شود شماره سه.
 
این قانون:

•    مطابق با لهجه مصری است.
•    ابراهیم انیس اولین آواشناسی بود که به قوانین «نَبر» توجه کرد.
•    به خاطر مصری بودنش قوانین «نَبر» را طبق لهجه مصری مطرح کرد.
•    اولین فردی که در آواشناسی عرب، به تألیف کتاب اقدام کرد ابراهیم انیس بود.
•    کتاب وی توسط استاد علامی به فارسی ترجمه شد.

نکته جالب توجهی که ابراهیم انیس در کتابش می‌گوید این است:
 

برای اینکه ویژگی‌های زبان عربی را بگویم، به این دقت کردم که اصیل‌ترین نحوه اداء در زبان عرب، توسط قراء است، در واقع قراء، اداء کلمات را از تاریخ، با خودشان سینه به سینه آورده‌اند، در نتیجه اگر بخواهیم زبان عربی اصیل را پیدا کنیم باید ببینیم که قراء چگونه تلاوت می‌کردند.

قانون شماره 1: «نَبر» روی هجای شماره یک(بخش آخر کلمه)

• هرگاه آخر یک کلمه در قرآن دو سکون واقع شود در این صورت «نَبر» روی بخش اول (هجای شماره یک) یعنی آخرین بخش کلمه خواهد بود. مانند کلمه «مِمَّا اكْتَسَبْنَ»، البته باید توجه داشت که این حالت فقط در وقف اتفاق می‌افتد چرا که عرب فقط در هنگام وقف دو سکون را تحمل می‌کند و در وسط کلام دو سکون را نمی‌تواند، ادا کند.

• با این وصف اگر بخواهیم در انتهای عبارت «مِمَّا اكْتَسَبْنَ» وقف کنیم، این قانون اجرا می‌شود و «سَبْنْ» می‌شود، قسمت آخر کلمه که در شماره‌گذاری به عنوان هجای شماره یک محسوب می‌شود و «نَبر» در این عبارت روی همین قسم خواهد بود.

قانون شماره 2- «نَبر» روی هجاء شماره دو(ماقبل آخر)

• هر کلمه ای که «نَبر» آن روی قانون «یک» و «سه» نباشد، روی هجاء شماره «دو» خواهد بود و جالب اینجاست که حدود 90 درصد کلمات عرب به گونه‌ای است که «نَبر» آن روی هجای شماره دو است و درصد قوانین یک و سه در اقل موارد است.

قانون شماره 3- «نَبر» روی هجاء شماره سه (ماقبل، ماقبل آخر)

• هرگاه هجاء ما قبل آخر و هجای ما قبل آن، هر دوی آنها دارای صدای کوتاه باشند، «نَبر» روی هجاء شماره سه خواهد بود.

• «نَبر» را نیز باید از آخر کلمه پیدا کرد، اگر آخر کلمه دو سکون بود همان جا «نَبر» را می‌گذاریم مانند «مِمَّا اكْتَسَبْنَ»، که روی «سَین» خواهد بود و اگر دو سکون نبود می‌گوییم برای ما قبل‌ها است.

1. تلاوت مجلسی اساتید مصری در مورد رعایت این موارد نمی‌تواند حجیت 100 درصدی داشته باشد به این دلیل که ممکن است در حین تلاوت یک قطعه حواس قاری پرت شود و به اشتباه بیفتد که این مسأله و رعایت نکردن «نَبر» توسط قاری از روی نا آگاهی نیست.
2. در همه زبانها وقتی مکالمه می‌کنیم، تقریباً تا حد 100 درصدی، «نَبرها» را رعایت می‌کنیم، اما آواز باعث ریزش «نَبر» می‌شود. در آواز اگر آوازخوان این مسأله را رعایت کرد بهتر است اما اگر رعات نکرد هم اشکالی ندارد و اگر که «نَبرها» جا به جا شوند نیز ایرادی گرفته نمی‌شود، اما وجه بهتر این است که در آواز «نَبر» به درستی اجرا شود و کسی که به این شکل بخواند فصیح‌تر خوانده است.
3. اصل در تلاوت قرآن «ترتیل»(به معنای اصطلاحی» است و تحقیق خوانی در طول تاریخ عارض بر تلاوت شده است. فرهنگ قرائت قرآن در مصر هم که پوسته ظاهری تلاوتشان تلاوت مجلسی است، ترتیل بوده است. مردم مصر در هنگام صبح نیز اکثراً به رادیو قرآن و ترتیل گوش می‌کنند. علم قرائت بر مبنای «ترتیل» گذاشته شده و جالب اینجا است که موارد رعایت «نَبرها» در تلاوت قاریان مصری زمانی که ترتیل می‌خوانند به شدت بیشتر است، در نتیجه شیوه تحقیق ملاک نیست و اگر کسی در تحقیق قواعد مربوط به «نَبر» را رعایت کرد فصیح‌تر خوانده است.
4. قوانین «نَبر» مانند قواعد «یرملون» و «اخفاء» نیست که اگر رعایت نشود اشتباهی پیش بیاید و اگر دقت کنیم متوجه می‌شویم که قاریان مصری هم در تلاوت هایی که به شیوه «تحقیق» اجرا کرده‌اند در اکثر موارد کمترین درصد رعایت «نَبر» را دارند. اما اگر یک قاری مانند عبدالباسط این قاعده را رعایت نمی‌کند به این معنا نیست که آگاهی ندارد بلکه قاعده را بلد است اما در یک قسمت رعایت می‌کند و در قسمت دیگر رعایت نمی‌کند، لذا قاری باید این قواعد را آموخته باشد و اگر هم استفاده نکرد از روی آگاهی باشد.
   

گاهی عربها «نَبر» شماره چهار هم دارند که همیشگی نیست و غالباً «نَبر» شماره چهار را روی شماره سه می‌گذارند. زمانی که بخش‌های 2، 3 و 4 از آخر کلمه، هر سه صدای کوتاه باشند «نَبر» روی هجاء چهارم خواهد بود، البته این مورد خیلی محکم نیست.
مثال:

ادامه دارد...
برگرفته از نکات آموزشی برنامه رادیویی «آموزش ترتیل» به کارشناسی احمد ابولقاسمی، قاری بین‌المللی