آموزش انتقال‌ مقام با تفاوت در پرده + صوت

به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) از آنجایی که انتقال مقام در تلاوت ترتیل از مهم‌ترین مباحث به شمار می‌رود، کاربردی‌ترین انتقال‌هایی که در ترتیل خوانی وجود دارد، ارئه می‌شود.
توضیح مقدماتی(تعریف انتقال با تفاوت پرده چیست)؟
تمام مقام‌هایی که می‌خوانیم در یک قسمت‌هایی به یکدیگر شباهت پیدا می‌کنند، مثلا
از درجه دوم تا چهارم مقام رست به درجات اول تا سوم مقام بیات شباهت زیادی دارد.
در اینجا می‌توانیم از این نقطه‌ای که دو مقام به یکدیگر شباهت دارند استفاده کنیم و به یک پرده بالاتر، طوری انتقال پیدا کنیم که شنونده کم کم احساس کند که مقام در حال عوض شدن است، دقیقا مقام به گونه‌ای عوض می‌شود که شنونده مرز تعویض را خیلی متوجه نمی‌شود.
مثلا، لحظه‌ای که قاری در درجات دوم، سوم و چهارم مقام رست(راست) تلاوت می‌کند، مانند این است که در درجه اول، دوم و سوم بیات می‌خواند. در واقع اینجا نقاط اشتراک است، اگر قاری در نقطه دوم مقام رست کم کم ایستاد و از آن جا پایین‌تر نرفت، مقام تبدیل به بیات می‌شود و اگر پایین‌تر رفت تبدیل به رست خواهد شد.
یکی از فواید مهم این گونه از انتقال مقام‌ها این است که:

• قاری و شنونده می‌توانند استراحت داشته باشند، قاری، دائماً در حال خواندن یک مقامی است که فرود آن مقام در یک پرده خاص(پرده الف) است و به مرور این پرده تکراری می‌شود، اگر پرده، جای خوب صدای قاری باشد مشکلی نیست، اما گاهی اشتباهاً قاری در یک پرده پایین‌تر یا بالاتر شروع می‌کند و باید بتواند از این انتقال‌ها به درجات پایینی و بالایی انتقال پیدا کند تا تنوع در خواندن ایجاد شود.
• از طرفی شنونده‌ای که این تلاوت را گوش می‌کند، دائما می‌خواهد یک ساعت تحمل کند که قاری وقتی تلاوت می‌کند تمام پرده‌ها را روی پرده خاصی(پرده الف) بیاورد و به انتها برساند، این مسأله برای شنونده خسته کننده می‌شود، اما اگر یک تلاوتی باشد که در 5 دقیقه هم مقام و هم پرده عوض شود، اختلاف زیادی بین دو مقام اجرا شده ایجاد می‌شود.
  

در آموزه‌های قبلی همان پرده قبلی را تبدیل می‌کردیم، مانند کسی که بخواهد چوبی که از وسط شکسته شده را به یکدیگر پیوند بزند، به این صورت که دو تکه چوب را کنار هم می‌گذارد و دو نقطه‌ای که این دو کنار هم قرار می‌گیرند نقطه اتصال این‌ها است که باعث تقویت این اتصال می‌شود.
در اینجا هم به این شکل، طوری حرکت می‌کنیم که شنونده کمی احساس کند که قاری در مقام رست می‌خواند و کمی احساس کند که در مقام بیات است بعد که این احساس کم کم به مقام بیات نزدیک شد به صورت کامل مقام را تغییر می‌دهیم.

در ادامه تلاوت ترتیل آیاتی از سوره «اسراء» با صدای احمد ابوالقاسمی قاری بین‌المللی قرآن به صورت بخش، بخش، ارائه شده که در هر قطعه صوتی چند انتقال از یک مقام به مقام دیگر صورت گرفته که توضیحات آن و جزئیات انتقال مقام‌ها در هر قطعه ارائه می‌شود؛
قطعه شماره یک
از ابتدای سوره اسراء دو آیه در مقام رست اجرا شده، از اول آیه سوم حرکت به سمت بیات و در انتها دوباره برگشت به رست، از آنجا به بعد ادامه بیات تا پایان آیه هفتم و از ابتدای هشت حرکت به سمت یک درجه بالاتر به سوی مقام سه گاه را می‌شنویم.


نکته
از درجه دوم تا چهارم مقام رست شبیه درجه اول تا سوم مقام بیات است، همانطور که درجه سوم تا پنجم مقام رست شبیه درجه اول تا سوم مقام سه گاه است، اگر اینطور فرض کنیم یعنی از درجه دوم مقام بیات تا درجه چهارم آن شبیه درجه یکم تا سوم مقام سه گاه است که در این نقطه می‌توان انتقال را انجام داد، در ابتدای آیه هشت یک مقدار وارد پرده سه گاه شده و این مقام معرفی می‌شود و بعد در انتهای آیه برگشت به مقام بیات را می‌شنویم.

قطعه شماره دو
از ابتدای آیه 9 تا انتهای آیه دوازدهم مقام سه گاه اجرا شده است.


قطعه شماره سه
از آیه سیزده و چهارده کم کم حرکت به سمت بیات در یک پرده پایین تر اجرا شده است، یعنی همان راهی که از مقام رست به مقام بیات با یک پرده بالاتر و از مقام رست به مقام سه گاه با یک پرده بالاتر طی شده بود حالا برگشت آن را می‌شنویم.
تا اینجا این کار برای کسانی مفید بود که می‌خواهند پرده صوتیشان را بالا ببرند، از اینجا به بعد این نحوه انتقال برای کسی مفید است که مثلا در یک جلسه‌ای چند مرتل حضور دارند و قاری قبلی در صحنه، تلاوت را در مقام سه گاه در پرده صوتی بالاتر رها کرده و نفر بعدی که کشش آن صدا را ندارد می‌خواهد با او ادامه دهد، این که قاری بعدی بخواهد تلاوت را در یک پرده‌ ببرد و مجددا از استعاذه شروع کند، خوب نیست، در این صورت شنونده اذیت می‌شود، در این قسمت فاصله بین مقامات ایجاد می‌شود و بهتر است که این قاری از مقام سه گاه نفر قبلی بگیرد و ادامه دهد و در پرده دلخواه خودش در ادامه تلاوت کند.
در آیه سیزده و چهارده، حرکت به سمت بیات یک پرده پایین‌تر از سه گاه و بعد از این که در کلمه «حصیبا» مقام بیات تثبیت و کامل شد بعد از آن دو آیه پانزده و شانزده خوانده شده که بیات جای خودش را باز کند که قاری اگر پانزده دقیقه بیات خواند بتواند از بیاتی که در ذهن جا افتاده به پایین‌تر از آن یعنی مقام رست در یک پرده پایین‌تر انتقال پیدا کند، در آیه هفدهم، نت‌های پایین‌تر از کف بیات خوانده شده تا گوش مخاطب کم کم به مقام رست آشنا شود تا انتقال به رست صورت گیرد، در آیه هجدهم ورود کامل به رست و در آیه نوزدهم مقام رست کاملا تثبیت شده است.


قطعه شماره چهار
در انتقال‌های بعدی از فاصله سوم مقام رست استفاده شده که می‌شود سه گاه یعنی به جای این که وارد بیات شویم و یک به یک انتقال پیدا کنیم به یکباره یک قدم دو درجه‌ای برداشته شده است و به یکباره وارد مقام سه گاه شده است؛ چرا که با مقام رست هماهنگی زیادی دارد. در آیه 20 یکباره وارد سه گاه شده و پرده‌های بالای آن تا آیه بیست و دو خوانده شده است، از آنجا به بعد انتقال دو درجه‌ای دیگر، به مقام صبا و بیات یعنی در مقام سه گاه اگر از روی نت سومش شروع کنید فرض کنید در ذهن که می‌خواهید صبا یا بیات بخواهید می‌توانید این کار را انجام دهید که نمونه‌های آن در تلاوت تحقیق قاریان بزرگ بسیار است.
یعنی تا از پرده رست دو درجه بالا آمده و به مقام سه گاه رسیده‌ایم و یک دو درجه‌ای دیگر بالا آمده و به مقام صبا رسیده‌ایم، صبا ادامه پیدا می‌کند و تقریباً از آیه بیست و سه صبا خوانده می‌شود و در آیات بیست و چهار تا بیست و هفت اوج‌هایی خوانده می‌شود، همچنین هر چقدر که اوج مقام بعدی را بیشتر بخوانیم مقام قبلی زودتر فراموش می‌شود و آیه بیست و هفت در مقام بیات اجرا شده است.


قطعه شماره پنج
بعد از این که پایان آیه بیست و هفت مقام بیات تکمیل شد در واقع صبا تبدیل به بیات شده است که به آن  مقام «عراق» گفته می‌شود، عراق مقامی است که از درجه سوم آن، دو، سه چهارم پرده داریم، یعنی هم می‌توانیم بیات بخوانیم هم صبا، در این قسمت، همان مسیر برگشت داده می‌شود یعنی اگر کسی در یک قسمت بیات یا صبا می‌خواند و احساس خستگی در حنجره کرد با این انتقال می‌تواند خستگی را کم کند.
آیات بیست و هشت و بیست و نه برگشت به مقام سه گاه است و در آیه سی برگشت به رست که در ابتدای خواندن بود، می‌شنویم، یعنی از مقام رست تا این جا به این صورت پیش رفته‌ایم که یک پرده بالاتر از آن اجرا شده که مقام بیات خوانده شده بعد یک پرده بالاترش، سه گاه، سپس یک پرده پایین‌ترش، بیات و یک پرده پایین‌تر از آن، رست خوانده شده است، در سری بعدی از رست دو پرده بالاتر خوانده شده که وارد سه گاه می‌شود و دو پرده بالاتر در صبا و بیات و برگشت آن هم دو پرده پایین‌تر سه گاه و دو پرده پایین‌تر همان رست خوانده شده است.


قطعه شماره شش
از ابتدای آیه سی و یک مقام عجم که از مقام عجم یک پرده بالاتر از آن، مقام نهاوند خوانده می‌شود و از ابتدای آیه سی و یک تا آیه سی و سه عجم و بعد از آن در آیه سی و چهار کم کم پرده‌های نهاوند را می‌شنویم و بعد در آخر آیه سی و پنج برگشت به مقام عجم و در آیه سی و شش ورود کامل به مقام نهاوند است و تا انتهای آیه چهلم مقام نهاوند اجرا شده است.