حبس سرمایه‌ها با فعالیت تجاری بانکها در تضاد با بانکداری اسلامی است
گروه اقتصاد: به گفته حجت‌الاسلام معصومی‌نیا، اگر بانکها پول را به جای اینکه صرف تولید یا وام دادن به تولیدکنندگان کنند، آن را صرف خرید سهام شرکت‌هایی کنند که سود بالایی برای آنها دارد و پول بانکها به خاطر کسب سود بالا حبس شود با بانکداری اسلامی منافات دارد.
حجت‌الاسلام والمسلمین غلامعلی معصومی‌نیا، عضو هیئت‌علمی دانشگاه علوم اقتصادی، در گفت‌وگو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا)، به بررسی دلایل روی آوردن بانکها به بنگاهداری پرداخت و اظهار کرد: ابتدا با این پیش‌فرض که ما پذیرفته‌ایم سیستم بانکی باید در اقتصاد ما وجود داشته باشد یکی از سؤالات مهمی که پیش می‌آید، این است که وظیفه بانک در نظام اقتصادی ما چیست؟ و پاسخ این سؤال این است که وظیفه اصلی بانک وساطت در وجوه است و بانک خوب، بانکی است که این ویژگی را داشته باشد که سپرده‌های مردم را به بخش‌های مختلف اقتصادی که مورد نیاز است تخصیص دهد.
معنای بنگاهداری
وی افزود: این چیزی است که مطلوب است، حال اگر خود بانکها بتوانند فعالیت اقتصادی انجام داده یا وجوه مردم را به تولیدکنندگان اختصاص دهند بسیار خوب است، چون صرف نیازهای مردم می‌شود. اگر بانکها در قالب عقود مختلف به تولیدکنندگانی که با کمبود نقدینگی مواجه هستند پول بدهند بسیار خوب است و مانعی هم ندارد اما اکنون سؤال این است که بنگاهداری چیست؟ معنای بنگاهداری، این است که بانکها به جای اینکه پول‌ها را در اختیار تولیدکنندگان قرار دهند خود آنها سهام شرکت‌ها را بخرند و در مالکیت شرکت‌ها سهیم شوند.
معصومی‌نیا در پاسخ به این پرسش که حال این اقدام مناسب است یا خیر و چه تفاوتی با اقدام قبلی بانکها که ذکر شد دارد؟ اظهار کرد: این پدیده در شرایط اقتصاد ما نمی‌تواند خیلی پدیده خوبی باشد. البته تا درصد کمی اشکال ندارد. مثلا اگر کمتر از 20 درصد از منابع مالی بانکها صرف اینکار شود اشکالی ندارد اما در شرایط کنونی اقتصاد ما باید بانکها عمدتا بتوانند منابع را به تولیدکنندگان اختصاص دهند نه اینکه خودشان سهام شرکت‌ها را بخرند.
دلایل روی آوردن بانکها به فعالیت تجاری
وی در پاسخ به این پرسش که چرا بانکها به فعالیت تجاری روی آورده‌اند؟ گفت: علت اینکه بانکها به بنگاهداری روی آورده‌اند، این است که این بخش سود‌آور بوده و تولید با مخاطره همراه است بنابراین بانک‌های ما در این شرایط تورمی برای اینکه برای جذب سپرده‌های مردم جذابیت ایجاد کنند با دیگر بانکها به رقابتی برای پرداخت سود بالا روی آوردند و وقتیکه نرخ سود را بالا ببرند به دنبال این هستند که بیشترین سود را هم کسب کنند تا سود بالا را به مشتریان بپردازند و چون فعالیت‌های تولیدی نسبت به فعالیت‌های تجاری در شرایط کنونی اقتصاد ما توأم با ریسک بالاست و بازدهی بالایی ندارد بنابراین بانکها به جای اینکه به مردم و تولیدکنندگان وام دهند، خودشان به مشارکت در خرید سهام روی می‌آورند.
وی به عواقب این عمل اشاره کرد و گفت: اینکار باعث می‌شود که اولا تولیدکنندگان واقعی ما با کمبود نقدینگی مواجه شوند و دیگر اینکه سرمایه بانکها حبس می‌شود؛ به این معنا که اگر بانک به دادن وام به تولیدکنندگان اقدام کند گردش پول در اقتصاد زیاد می‌شود، به این دلیل که با فرآیند خلق پول توسط بانکها، این پول چند بار وام داده می‌شود؛ چون بنگاه‌هایی که اعتبارات را در قالب عقود اسلامی دریافت می‌کنند پول‌هایشان را هنگام هزینه در بانک می‌گذارند و بانک به پشتوانه آنها به دیگران اعتبار می‌دهد و پدیده خلق پول صورت گرفته و بنگاهها با کمبود نقدینگی مواجه نمی‌شوند اما وقتی بانکها بنگاهداری کنند، وجوه جمع شده را حبس کرده‌اند و در صورت حبس، وجوه، دیگر آن کارایی لازم را در اقتصاد ندارند.
نگاه اقتصاد اسلامی به بنگاهداری بانکها
عضو هیئت‌علمی دانشگاه علوم اقتصادی در پاسخ به پرسشی درباره نگاه اقتصاد و بانکداری اسلامی به فعالیت تجاری بانکها اظهار کرد: اگر بانکها در مالکیت بنگاهها از طریق سهام یا موارد دیگر سهیم نشوند بلکه فعالیت تولیدی خود را انجام دهند، نه تنها اشکالی ندارد بلکه با معیارهای اسلامی خیلی هم سازگاری دارد. اگر بانک در احداث یک پروژه ملی سرمایه‌گذاری کند به نفع اقتصاد هم هست. مثلا بخشی از سرمایه‌گذاری سد کرخه یا مترو را بانکها سرمایه‌گذاری کرده‌اند. بنابراین نمی‌توان گفت که این اقدام بانکها مذموم یا مضر است.
حجت‌الاسلام معصومی‌نیا در پایان تأکید کرد: اما اینکه باعث ناراحتی مسئولین و برخی افراد دیگر می‌شود این است که بانکها به جای اینکه سرمایه‌ها را یا خودشان صرف تولید کنند یا در اختیار تولیدکنندگانی قرار دهند که کمبود نقدینگی دارند، آن را صرف خرید سهام شرکت‌هایی کنند که سود بالایی برای آنها دارد و پول بانکها به خاطر کسب سود بالا حبس شود. البته قانون عملیات بانکی بدون ربا اجازه داده است که بانکها این کار را انجام دهند اما این موضوع باید کارشناسی شود که در هر زمانی اگر بانکها چند درصد از منابع خود را صرف بنگاهداری کنند به ضرر اقتصاد تمام نمی‌شود؟ این موضوع را باید بانک مرکزی با استفاده از کارشناسان خبره در هر دوره‌ای مشخص کند؛ چراکه این موضوع، یک امر متغیر است و در هر دوره‌ای می‌توان درصد خاصی را برای آن تعیین کرد.
