پیش‌نیازهای کاهش سود بانکی در بانکداری اسلامی

حجت‌الاسلام والمسلمین غلامعلی معصومی‌نیا، کارشناس مسائل اقتصادی، در گفت‌وگو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا)، در پاسخ به پرسشی درباره مؤلفه‌های تعیین نرخ سود در بانکداری اسلامی اظهار کرد: در تعالیم اسلامی موردی وجود ندارد که نرخ سود بانکی چگونه باشد بلکه ملاک‌های آن وجود دارد و ملاک اصلی این است که نرخ سود باید عادلانه باشد.

معیارهای اسلامی تعیین نرخ سود

وی افزود: باید کارشناسان بررسی کرده و نرخی را تعیین کنند که با شرایط روز مطابقت داشته باشد. وقتی ما پذیرفتیم چیزی به نام بانکداری داشته باشیم باید نرخ سود به گونه‌ای تعیین شود که حق کسی ضایع نشده، این نرخ سود بانکی باعث ضرر به مردم نشود و به رشد اقتصادی کمک کند. اینها معیارهایی هستند که در اقتصاد اسلامی وجود دارد بنابراین باید نظام بانکی در این راستا حرکت کند.

معصومی‌نیا در پاسخ به این پرسش که با این تفاسیر چگونه باید نرخ سود را تعیین کنیم که هم حق سپرده‌گذاران ادا شده و هم در اقتصاد آثار مثبت داشته باشد؟ اظهار کرد: ما باید سود سپرده‌ها و سود تسهیلات را از هم تفکیک کنیم؛ سود سپرده‌ها همان است که باعث تجهیز منابع بانک‌ها شده و سود تسهیلات هم عبارت است از سودی که بانک‌ها از گیرندگان اعتبار دریافت می‌کنند و اگر بخواهیم ملاک‌هایی که عرض کردم را در نظر بگیریم باید ببینیم افزایش و کاهش سود بانکی هرکدام چه آثاری دارد.

لزوم کاهش منطقی سود بانکی

این پژوهشگراقتصاد اسلامی خاطرنشان کرد: سود بالای بانکی به تولیدکنندگان آسیب می‌زند و وقتی‌که تولیدکنندگان زیان ببینند، دست از تولید برداشته و ورشکست می‌شوند و این امر باعث آسیب به رشد اقتصادی می‌شود و یکی دیگر از پیامدهای منفی نرخ بالای سود سپرده‌ها این است که باعث می‌شود افراد به فعالیت اقتصادی روی نیاورند.

وی ادامه داد: در نقطه مقابل اگر نرخ سود تسهیلات را کاهش دهیم به تولیدکنندگان کمک می‌کنند، هزینه تولید آنها کاهش پیدا می‌کنند و باعث فعالیت مفید اقتصادی آنها می‌شود اما اگر بخواهیم سود تسهیلات را بیش از حد پائین بیاوریم طبیعی است که به دنیال آن بانک‌ها سود سپرده‌ها را هم کاهش می‌دهند و این باعث می‌شود مردم منابع خود را از بانک‌ها بیرون کشیده و سرمایه‌ها را به سمت بازارهای غیرمتشکل پولی هدایت کنند که پیامدهای مخربی دارد و باعث می‌شود نرخ بهره در بازارهای غیررسمی افزایش پیدا کند.

اجبار بانک‌ها به انجام فعالیت‌های سودآور

حجت‌الاسلام معصومی‌نیا تأکید کرد: نکته بسیار مهم این است که متأسفانه سیستم بانکی ما در سال‌ها اخیر نرخ سود سپرده‌ها را برای جذب منابع مردم افزایش داده و با وجود بانک‌های خصوصی که در سال‌های اخیر زیاد شده، این اتفاق شدت گرفته است و با این شرایط سیستم بانکی مجبور است فعالیت‌های سودآور انجام دهد که بتواند جوابگوی نیازهای مردم باشد و نتیجه چنین وضعیتی این شد که بانک‌ها به سمت فعالیت‌های تجاری و مخرب حرکت کردند.

این پژوهشگر اقتصاد اسلامی ادامه داد: در سال‌های اخیر مشاهده کردیم که بانک‌ها برای اینکه هم سود زیادی را کسب کنند و هم جوابگوی سپرده‌گذاران باشند به سمت بازار سکه و ارز رفته و متأسفانه این پیامدی بسیار منفی بود که در اقتصاد ما ایجاد شد.

تجاری بودن بافت اقتصاد ایران

وی افزود: حال نکته مهم این است که اگرچه سود سپرده‌ها باید عادلانه باشد اما مشکل اصلی اقتصاد ما تجاری بودن بافت آن است؛ بدین معنی که فعالیت‌های تولیدی، کم‌سود و فعالیت‌های تجاری پرسود است. اگر ما همراه با کاهش نرخ سود بانکی ساختار اقتصاد را اصلاح کنیم، این کاهش سود مفید است وگرنه اگر این اتفاق نیفتد عده‌ای که از رانت‌های ارتباطی برخوردار هستند تسهیلات با سود اندک را دریافت کرده و با ورود به بخش تجاری سود زیادی را کسب خواهند کرد و این امر هم باعدالت ناسازگار است.

معصومی‌نیا اظهار کرد: اتفاقی که در سال‌های اخیر رخ داد همین بود که هنگام کاهش نرخ سود تسهیلات، عده‌ای تسهیلات زیادی را دریافت کرده و به سودهای کلان رسیدند و همین امر منشأ فساد است. نتیجه‌ای که از این بحث می‌توان گرفت این است که کاهش سود تسهیلات مزایای زیادی دارد اما اگر کاری نکنیم که فعالیت‌ تولیدی سودآور باشد همین کاهش سود سپرده‌ها آثار منفی بسیاری دارد.

پیش‌نیازهای کاهش سود بانکی

وی ادامه داد: یکی از مزایای کاهش سود تسهیلات این است که تولیدکنندگان، تولید خود را افزایش داده و این امر باعث کاهش تورم می‌شود اما چنین اقدامی در صورتی صحیح است که در بخش واقعی اقتصاد، سیاستگذاری‌های درستی داشته و فعالیت‌های جاری از جمله مبارزه با فساد را تقویت کنیم.

معصومی‌نیا اظهار کرد: اگر ما واقعا معتقد به بانکداری اسلامی باشیم، تفاوت بانکداری اسلامی و ربوی این است که قسمت زیادی از این عقودی که بانک‌های اسلامی از طریق آن کسب سود می‌کنند به بخش واقعی اقتصاد مربوط است؛ بدین معنا که بانک‌ها مجازند کسب سود کنند به شرطی‌که وارد فعالیت‌های تولیدی، مشارکتی و پیمانکاری‌ها شوند و کارهای مفید اقتصادی انجام دهند.

وی در پایان عنوان کرد: اگر این ضوابط را به درستی اجرایی کنیم، کاهش سود باعث حرکت بانک‌ها به سمت بخش واقعی اقتصاد و کاهش تورم شده و هم اینکه در دراز مدت به دلیل پدیده خلق پولی که در سیستم بانکی صورت می‌گیرد بانک‌ها می‌توانند جوابگوی نیازهای سپرده‌گذاران باشند؛ به شرط اینکه به ضوابط بانکداری اسلامی عمل شود.