چرا محاسبه سودهای علی‌الحساب در نظام بانکی ایران صوری شده است؟
گروه اقتصاد: عضو هیئت‌علمی مؤسسه امام خمینی(ره) اظهار کرد: بانک در کشور ما به استخر پول تبدیل شده و این امر و نبود سیستم حسابداری مشخص، محاسبه دقیق سودهای بانکی را سخت کرده است.
محمدجواد توکلی، عضو هیئت‌علمی مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره)، در گفت‌وگو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا)، به بحث درباره تعیین نرخ سود بانکی در بانکداری اسلامی پرداخت و اظهار کرد: موضوع تعیین سود در نظام بانکداری اسلامی یکی از مهمترین مباحثی است که کمتر به آن پرداخته شده و سیستمی که ما در بانکداری کشورمان ایجاد کرده‌ایم به گونه‌ای است که در آن نرخ سود به صورت قطعی تعیین می‌شود.
پیچیدگی موجود در ساختار بانکی ایران
وی افزود: در چنین سیستمی هم سودهای پرداختی سپرده‌ها و هم تسهیلات به سمت قطعیت رفته است و علتش هم این است که طراحی‌ای که برای بانکداری بدون ربا در کشور انجام دادیم براساس مشارکت در سود و زیان نیست و یکی از دلایلی که ما به این سمت رفتیم مشکلاتی موجود در نظام بانکی است.
توکلی ادامه داد: این مشکلات عمدتا به دلیل وجود یک پیچیدگی در ساختار بانکی است که اعلام می‌شود بانک شبیه یک استخر پول است که از یک سمت پول‌ها به صورت سپرده وارد شده و از سوی دیگر منابع خارج می‌شود و مشخص کردن اینکه این پول متعلق به چه کسی است و چگونه خرج می‌شود بسیار سخت است.
وجود استخر پول نحوه محاسبه سود و زیان را سخت کرده است
وی عنوان کرد: به دلیل وجود چنین استخر پولی، محاسبه اینکه پول‌ها کجا سرمایه‌گذاری شده و نحوه محاسبه نرخ سود، مقداری سخت است و این مشکل باعث شده است که سیستم بانکی ما در آئین‌نامه‌های خود در مورد سود سپرده‌ها به سمت سود علی‌الحساب برود و به تبع آن مجبور شود در بخش تهسیلات هم به سمت برخی نرخ‌های مشخص حرکت کند.
عضو هیئت‌علمی مؤسسه امام خمینی(ره) افزود: همین امر باعث شده است آن ایده‌ای که در بانکداری اسلامی وجود داشته است که صاحب سرمایه نباید درآمد ثابتی داشته، باید ریسک‌پذیر باشد و همچنین باید مشاهده کنیم در واقعیت اقتصادی چه اتفاقی افتاده است و اگر دوران رونق است، سود بیشتری به صاحب سرمایه برسد و اگر دوران رکود است، صاحب سرمایه سود کمتری را حاصل کند.
چرا محاسبه سودهای علی‌الحساب صوری شده است؟
وی گفت: متأسفانه ما نتواستیم چنین موردی را عملیاتی کنیم و شاید یکی از دلایلش این است که سیستم حسابداری مشخصی در نظام بانکی طراحی نکردیم که چگونه سود واقعی پروژه‌ها را محسابه کرده و براساس آن سود سپرده‌ها را پرداخت کنیم و این امر باعث صوری شدن محاسبه سودهای علی‌الحساب شده است.
توکلی اظهار کرد: وقتی روندها را بررسی کنیم مشاهده خواهیم کرد که بین سود علی‌الحساب و سود قطعی تفاوت چندانی وجود ندارد و شاید برخی سال‌ها بانک‌ها مبلغ نیم یا 25 صدم درصد بیشتر از مبلغی که به عنوان سود علی‌الحساب تعریف شده است به سپرده گذاران پرداخته اند و خود این وضعیت، این شبهه را ایجاد می‌کند که مگر ما همیشه در دوران رونق هستیم که سودهای ما همواره بیشتر از سود پیش‌بینی شده است.
وضعیت محاسبه نرخ سود در بانکداری اسلامی سایر کشورها
عضو هیئت‌علمی مؤسسه امام خمینی(ره) افزود: تجربه برخی بانک‌های اسلامی را که بنده مشاهده کردم بدین‌گونه بود که در سپرده‌های مختلف، نرخ عایدی به صورت نرخ‌های سود مشاع تعیین می‌شود و در پایان سال محاسبه صورت می گیرد که هرکدام از این انواع سپرده‌ها چه مقدار سود به آنها تعلق می‌گیرد. بعد از بررسی این موضوع مشاهده خواهیم کرد که این نرخ‌ها سال به سال متفاوت است.
وی در پایان گفت: به نظرم ما می‌توانیم به چنین سمتی برویم و سیستم بانکی را اصلاح کنیم؛ چراکه اکنون خود ما به شکل ناخواسته فشاری بر روی سیستم ایجاد کرده‌ایم که در این مخمصه گیر کرده‌اند که از یک طرف باید سودهای ثابتی را به سپرده‌گذاران پرداخت کنند و از سوی دیگر مجبور می‌شوند نرخ‌های ثابتی را از گیرندگان تسهیلات دریافت کنند تا نرخ‌های لازم به سپرده‌گذاران را پرداخت کنند.
