تعدد سپرده‌ها مانع محاسبه دقیق نرخ سود در بانکداری اسلامی ایران است
گروه اقتصاد: عضو هیئت‌علمی مؤسسه امام خمینی(ره) اظهار کرد: تعدد سپرده‌هایی که در قانون عملیات بانکی ما وجود دارد و تنوع سپرده‌‌گذاری‌ها باعث شده است که با مشکلات محاسباتی مواجه شویم؛ چراکه تفکیک منابع این سپرده‌ها به سادگی امکان‌پذیر نیست.
محمدجواد توکلی، عضو هیئت‌علمی مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره)، در گفت‌وگو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا)، به بحث درباره مشکلات تعیین نرخ سود در نظام بانکداری اسلامی ایران پرداخت و اظهار کرد: به نظرم باید ساختار تعیین نرخ سود را بازطراحی کرده و به سمت شناور کردن نرخ‌های سود در بانکداری کشور حرکت کنیم؛ البته شناورسازی به این مفهوم نیست که چیزی شبیه به نرخ بهره شناور داشته باشیم.
لزوم تجدیدنظر در طراحی سپرده‌ها و ساختارهای محاسباتی
وی افزود: هدف از شناورسازی نرخ سود این است که بتوانیم از ظرفیت الگوی مشارکت در سود و زیان استفاده کرده و نرخ‌های سهمی یا سهم‌های شناوری را داشته باشیم و در چنین سیستمی، نرخ سود، نرخ ثابتی است و بین بانک و سپرده‌گذاران، سود به صورت مثلا 50 – 50 تعیین شده اما در انتهای سال مشخص می‌شود که سهم سپرده‌گذار نسبت به مبلغ سپرده‌اش چقدر است و در این صورت نرخ سود مورد نظر به دست می‌آید.
توکلی ادامه داد: اگر ما بتوانیم به این سبک عمل کنیم، بخشی از فشارها را از سیستم بانکی برداشته‌ایم تا مجبور نشود در بخش تخصیص منابع خواهان نرخ‌های ثابتی باشد؛ در این صورت فشار از روی سیستم تولیدی نیز برداشته می‌شود اما لازمه این امر این است که در طراحی سپرده‌ها و ساختارهای محاسباتی تجدید نظر کنیم.
مشکلات تعدد سپرده‌ها در نظام بانکی ایران
وی اظهار کرد: بنده در مقاله‌ای به این نکته اشاره کردم که تعدد سپرده‌هایی که در قانون عملیات بانکی ما وجود دارد و تنوع سپرده‌‌گذاری‌ها باعث شده است که با مشکلات محاسباتی مواجه شویم؛ چراکه تفکیک منابع این سپرده‌ها به سادگی امکان‌پذیر نیست، به ویژه زمانی‌که جریان سپرده‌ها مدام تغییر کرده و منابع در استخر پول به شکل ثابتی نباشند.
عضو هیئت‌علمی مؤسسه امام خمینی(ره) تأکید کرد: لازمه این امر این است که هم انواع سپرده‌ها را بازتعریف کرده و هم اینکه سیستم محاسباتی خود را بهبود ببخشیم.
تعریف سپرده سرمایه‌گذاری خاص در طرح جدید بانکداری بدون ربا
وی افزود: بنده در طرح جدید بانکداری بدون ربا مشاهده کردم که گام‌های مثبتی در این راستا برداشته شده است؛ از جمله اینکه سپرده‌های سرمایه‌گذاری خاص تعریف شده است که در قانون کنونی بانکداری بدون ربا وجود ندارد اما علی‌رغم این اتفاق هنوز در این طرح تنوع سپرده‌ها به سبک قانون کنونی وجود دارد و این تعدد، مشکل محاسباتی نرخ‌های سود را ایجاد می‌کند.
توکلی ادامه داد: بنده در آن مقاله استدلال کردم که وقتی انواع مختلف سپرده‌ها وجود دارد، محاسبه سود قطعی این سپرده‌ها با این مشکل مواجه می‌شود که چگونه بفهمیم مثلاً نرخ سود سپرده‌های 3 ساله 18 درصد شده اما نرخ سود سپرده‌های 5 ساله 20 درصد شده است.
افزایش تورم باعث افزایش سود بانکی شده است
وی اظهار کرد: در تحلیل‌هایی که ارائه شده، عمدتاً سعی شده است از حق‌الوکاله یا تغییر حق‌الوکاله برای تمایز نرخ‌های سود استفاده شود که به نظر می‌رسد این امر با چند مشکل مواجه می‌شود، از جمله اینکه در برخی از سال‌ها مشاهده می‌کنیم که بانک‌ها حق‌الوکاله دریافت نکرده‌اند و همچنین حق‌الوکاله مکانیزمی منطبق با کارکرد واقعی اقتصاد نیست که بتوانیم اعلام کنیم چرا که در پروژه‌های بلندمدت، نرخ سود بیشتر شده و در پروژه‌های کوتاه‌مدت نرخ سود کم‌تر می‌شود.
توکلی تأکید کرد: به نظر می‌رسد چگونگی تعیین نرخ سود در بانکداری اسلامی و نظام بانکداری ما مسئله بسیار مهمی است و ما هم از جنبه‌های محاسباتی با مشکلات عدیده‌ای مواجه هستیم و هم اینکه نرخ‌های سود بسیار بالاست و تا آنجا که بنده بررسی کردم چنین نرخ‌هایی در سایر بانک‌های اسلامی سابقه ندارد؛ هرچند که در نظام بانکی ما افزایش تورم باعث افزایش نرخ‌های سود بانکی شده است تا کاهش قدرت خرید پول را جبران کند.
لزوم استفاده از تجربه سایر بانک‌های اسلامی
عضو هیئت‌علمی مؤسسه امام خمینی(ره) در پایان گفت: ما هم باید به گونه‌ای اصلاح ساختاری کنیم که نرخ‌های سود کاهش پیدا کند تا شاهد رونق اقتصادی کشور باشیم و هم اینکه در ساختار محاسباتی تعیین نرخ سود بازنگری کنیم که این امر نیازمند اقدامات علمی و پژهشی بیشتر و استفاده از تجربه بانک‌های اسلامی سایر کشورهاست.
