مقایسه تطبیقی عملکرد بانکداری اسلامی ایران و تک‌بانک‌های اسلامی
گروه اقتصاد: عضو هیئت‌علمی مؤسسه امام خمینی(ره) اظهار کرد: در مقایسه با عملکرد تک‌بانک‌های اسلامی در سایر کشورها، جنبه‌های صوری سیستم بانکی ما بیشتر است.
محمدجواد توکلی، عضو هیئت‌علمی مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره)، در گفت‌وگو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا)، به مقایسه تجربه بانکداری اسلامی در ایران با سایر کشورهای اسلامی پرداخت و اظهار کرد: موضوع مقایسه بانکداری در جمهوری اسلامی ایران با سایر کشورها را باید از زوایای مختلف مورد بررسی قرار دهیم و واقعیت این است که در بیشتر کشورهای اسلامی، کل سیستم بانکداری به صورت اسلامی تدوین نشده است.
فزونی جنبه‌های صوری سیستم بانکی ایران
وی افزود: تنها ایران، پاکستان و سودان هستند که کل سیستم بانکی آنها اسلامی شده است و از این جهت نمی‌توانیم مقایسه کاملی بین دستاوردهایی که تک‌بانک‌های اسلامی در کشورهای اسلامی داشته‌اند با کشورهایی که کل سیستم خود را اسلامی کرده‌اند، انجام دهیم.
توکلی ادامه داد: اینکه در نظام بانکی کشورمان کل سیستم را تبدیل به سیستمی اسلامی کردیم برخی مشکلات را برای ما ایجاد کرده است و هنوز برخی از این چالش‌ها وجود دارد اما از جهت کلی تفاوت نظام بانکی ما با بانک‌های دیگر در این است جنبه‌های صوری سیستم بانکی ما مقداری بیشتر از سایر کشورهاست.
بانک‌های موجود در ایران ریسک‌پذیر نیستند
وی اظهار کرد: در سیستم بانکی ما ایده‌های اصیلی همانند مشارکت در سود و زیان که در بانکداری اسلامی مطرح است کمتر عملیاتی شده است و این عملیاتی نشدن هم ناشی از این است که کل سیستم خواهان تبدیل شدن به سیستمی اسلامی بوده و این امر هم نیازمند طراحی دقیقی بوده است که در زمان اجرای قانون عملیات بانکی بدون ربا امکان‌پذیر نبوده و بعدها هم طراحی جداگانه‌ای صورت نگرفت.
عضو هیئت‌علمی مؤسسه امام خمینی(ره) ادامه داد: به همین دلیل سیستمی را که ما اجرا کردیم عمدتا نوعی سیستم بانکداری بدون ربا بود که بانک‌ها در آن چندان ریسک‌پذیر نیستند و نرخ سود سپرده‌ها و تسهیلات هم عملا به سمت نرخ سود ثابت پیش می‌رود و در کل، دارای سیستمی هستیم که براساس ریسک‌پذیری، مشارکت در سود و زیان و اینکه بانک‌ها ضد ادوار تجاری کنند و لینک آنها با بخش واقعی اقتصاد زیاد باشد، عمل نمی‌کند.
مزایای تک‌بانک‌های اسلامی
وی افزود: در بسیاری از تک‌بانک‌های اسلامی مشاهده می‌کنیم که الگوی مشارکت در سود و زیان را اجرا می‌کنند و مثلا در بانک اسلامی اردن که بنده به صورت دقیق بررسی کردم، نرخ سود انواع سپرده‌ها به صورت نرخ سود مُشاع اعلام می‌شود و در پایان سال حسابرسی شده و نرخ سود مشخص خواهد شد.
توکلی ادامه داد: این آمارها را که بنده مشاهده کردم متوجه شدم که نرخ‌های سود، نوسانی هستند و نرخ سود ثابتی وجود ندارد. علاوه بر این، مزیت دیگری که بانک‌های اسلامی دیگر داشتند این بود که معمولا این بانک‌ها برای رعایت ضوابط اسلامی و تحقق اهداف شریعت کمیته‌های مشورت شرعی ایجاد کرده‌اند که بر اجرای قانون بانکداری بدون ربا نظارت کنند.
دلایل عدم تحقق بانکداری اسلامی در کشور
وی ادامه داد: این چیزی است که در نظام بانکداری ما مغفول مانده است و شاید هم دلایلی داشته باشد؛ از جمله این که ما دارای شورای نگهبان هستیم و چون قانون عملیات بانکی بدون ربا به تصویب شورای نگهبان رسیده است شاید گمان شود که نیازی به شورای نظارت شرعی نباشد اما به نظر می‌رسد بسیاری از مشکلاتی که در اجرای بانکداری بدون ربا با آن مواجه شدیم، ناشی از آئین‌نامه‌ها و ساختارهایی بود که بعدا اضافه شد و این ساختارهای جدید به تصویب شورای نگهبان نرسید.
عضو هیئت‌علمی مؤسسه امام خمینی(ره) تأکید کرد: شاید یکی از عمده‌ترین ساختارهایی که به تصویب شورای نگهبان نرسید، ساختار پرداخت سود علی‌الحساب بود که در قانون وارد نشده بود و بعدا آئین‌نامه‌ها به این موضوع پرداختند و وقتی نوعی نظارت فقهی و شرعی وجود نداشته باشد در این موارد تأمل و دقت چندانی صورت نمی‌گیرد.
تئوری مشارکت در سود و زیان را به خوبی عملیاتی نکردیم
وی افزود: اگر بخواهم به صورت کلی جمع‌بندی کنم، به نظر می‌رسد شاید ما در سیستم بانکی خود به خوبی نتوانستیم تئوری‌های بنیانی بخصوص تئوری مشارکت در سود و زیان که در فضای بانکداری اسلامی مطرح شد را به خوبی عملیاتی کنیم و این عملیاتی نشدن دلایلی دارد که به نظرم یکی از این دلایل، ضعف طراحی ساختار بوده که همین ضعف، خودش را در قانون منعکس کرده است.
توکلی اظهار کرد: در ساختار قانونی موجود خلأ‌هایی وجود دارد و شاید مقداری ناشی از این بوده که به یکباره سیستم را تبدیل به سیستمی اسلامی کردیم و فرهنگ‌سازی بانکداری اسلامی را مورد توجه قرار ندادیم و همین باعث شد تا مشکلاتی در اجرای قانون پدید بیاید.
عضو هیئت‌علمی مؤسسه امام خمینی(ره) در پایان گفت: خوشبختانه اخیرا اقداماتی برای بازنگری قانون عملایت بانکداری بدون ربا صورت گرفته و هرچند کمتر به مشکلات ریشه‌ای نظام بانکی ایران پرداخته شده است اما اگر تجربه سایر کشورها در اجرای بانکداری اسلامی ملاحظه و مورد توجه قرار دهیم به گونه‌ای می‌توانیم برخی از چالش‌ها را برطرف کنیم.
