تصمیم تحول‌آفرین «رفعت» و وساطت «ملک‌فاروق»

به گزارش ایکنا؛ استاد «محمد رفعت» در 9 مه 1882م به‌دنیا آمد. در ابتدا به‌صورت حرفه‌ای در کنار تلاوت، انشاد دینی را نیز می‌خواند به‌گونه‌ای که صدها قصیده و تواشیح دینی را حفظ کرده بود. او خیلی زود از خود یک قاری و یک منشد قوی ساخت. در 15سالگی به صورت رسمی از وی به عنوان قاری مسجد فاضل‌پاشا دعوت کردند و در آنجا و در روزهای جمعه، سوره کهف را تلاوت می‌کرد.
همچنین رادیو مصر، فعالیتش را در سال 1934 با تلاوت سوره فتح توسط استاد محمد رفعت آغاز کرد. استاد رفعت اوایل از پاسخ مثبت دادن به این دعوت اکراه داشت و فکر می‌کرد که شاید حرمت قرآن از این‌که در رادیو بخواند، نگه داشته نمی‌شود، پس از بزرگان دینی مصر درباره این شبهه پرسید و به این نتیجه رسید که اشکالی ندارد.
با پخش صدایش از رادیو، شهرتش عالم‌گیر شد و میلیون‌ها نفر برای شنیدن تلاوتش از رادیو، روزها منتظر بودند و خیلی‌ها با تلاوت استاد به دین اسلام گرویدند.
احمد فراهانی، کارشناس ـ مجری برنامه اکسیر که این مطالب را بیان می‌کرد به مسلمان شدن خلبان کانادایی که صوت رفعت را شنیده بود و به واسطه یکی از کارمندان رادیو مصر، استاد رفعت را یافته و ضمن ابراز علاقه‌ به استاد به دین اسلام گرویده بود، اشاره کرد.
«کمال نجمی»، نویسنده معروف که قلم بسیار روان و توانایی داشت درباره استاد رفعت چنین گفت که در دهه 1930 میلادی، مردم فقط به تلاوت‌های شیخ رفعت گوش می‌دادند و ظاهراً این حرف درست است، زیرا وقتی زوایای دیگر زندگی محمد رفعت را می‌خوانیم، متوجه می‌شویم وی در یک زمان کوتاهی اختلاف نظری پیدا می‌کند و متوجه می‌شود که یک ناعدالتی و نابرابری بین اجرت خواننده‌ها و قاریان وجود دارد و این را برای خودش توهین می‌داند و می‌گوید با این کار به ساحت قرآن توهین می‌شود و جالب است که وی مدت کوتاهی هم به این دلیل در رادیو تلاوت نمی‌کند. در این زمان، فروشندگان رادیو به مسئولان رادیو، نامه می‌نویسند و اعتراض می‌کنند که با این کار خرید و فروش رادیو خیلی پایین آمده است و تلاوت نکردن استاد محمد رفعت باعث شده فروش دستگاه‌های دریافت‌کننده امواج رادیویی کاهش یافته است و این اختلاف توسط «ملک فاروق» که آن زمان از مسئولان رده بالای استان قاهره بود، رفع شد و با مسئولان رادیو صحبت کرد و از اینجا دوباره استاد به رادیو برگشت.
جالب است که زمان جنگ جهانی دوم، رادیوهای عرب‌زبان آلمان، فرانسه و انگلستان برای این‌که شنوندگان بیشتری را جذب کنند و اخبار مورد نظر خود را به شنونده‌ها تحمیل کنند، راه افزایش شنونده و مخاطب را در پخش تلاوت رفعت می‌دیدند. اما استاد رفعت به دلیل این‌که آن‌ها را رادیوهای بیگانه می‌دانست، این کار را حرام می‌دانست. حتی در زمانی، رادیو بی‌بی‌سی عربی پافشاری می‌کرد که از رفعت تلاوت ضبط و پخش کند و مسئولان اصرار زیادی می‌کردند، اما در نهایت رفعت از طریق شیخ الازهر که در مباحث دینی خیلی حاذق بود، استعلام کرد و پاسخ شرعی خواست که وی به او مجوز تلاوت داد و از آنجا در جهان اسلام خیلی‌ها به صورت غیر رسمی، لقب‌هایی مثل صوت طلایی و یا گیتار آسمان را به استاد رفعت دادند.
رفعت، جزء اولین کسانی بوده که اتفاقات زیادی برایش افتاد. شاید کار وی خیلی سخت بود. مثلاً موسیقی‌دان مصری به شیخ رفعت پیشنهاد داد که یک دور کل قرآن را از وی ضبط کند و هر دستمزدی را که تعیین کند به او می‌دهد.
از روحیه اخلاقی وی از روحیه آموزشی و نکات تربیتی که رعایت می‌کرد، حرف برای گفتن زیاد است.
در ذیل صوت این متن را با کارشناسی «احمد فراهانی» می‌شنوید؛

آیات 49 تا 55 سوره کهف که از تلاوت‌های شاخص استاد رفعت است، به‌مدت هشت دقیقه در ذیل قابل دریافت است و در ادامه، این تلاوت، توسط حسین اخوان‌اقدم تحلیل می‌شود.

حسین اخوان‌اقدم: تلاوت شگفت‌انگیزی را با هم شنیدیم که مربوط به امیرالقراء، استاد بی‌بدیل قرائت قرآن مصر، استاد مرحوم محمد رفعت است. تلاوت‌هایش با همان دستگاه‌های قدیمی گرامافون ضبط شده است و حتی در برخی از روایت‌ها گفته شده است که برخی از افراد که با موسیقی مصر و عرب آشنا بودند، شیفته تلاوت‌هایش بودند.
چون او تمایلی به تلاوت در رادیو نداشت با همان دستگاه گرامافون سابق، بعضی‌ها را اجیر می‌کردند که پنهانی و به‌صورتی که شیخ متوجه نشود، تلاوت‌های او را ضبط کنند و هم‌اکنون یک گنجینه‌ای از این تلاوت‌ها موجود است.
این تلاوت استاد رفعت، جزء نوادر از تلاوت‌های مجلسی شیخ رفعت است. برخی از تلاوت‌های وی به صورت استودیویی است و به روایت ورش از نافع خوانده شده است. برخی فکر می‌کنند که چون تلاوت‌های استاد رفعت فنی و پیچیده است، استاد در یک مقام می‌خواند در صورتی‌که در آیه 50 از فراز «أَفَتَتَّخِذُونَهُ» اشاره به مقام سه‌گاه دارد.
در آیه 52 وارد مقام حجاز می‌شود. 53 را با بم صدا می‌خواند و جواب را در آیه 54 می‌خواند و آیه 55 به زیبایی عجیب و مثال‌زدنی قطعه و وضعیت مربوط به مقام حجاز را تکرار می‌کند.
به هر حال تقلید از تلاوت استاد رفعت بسیار سخت است، برعکس این‌که ممکن است بعضی‌ها فکر کنند که راحت است. در مقابل، تلاوت‌های پیچیده دیگری را از اساتید معاصر مصر داریم، آنهایی که تقلید کرده‌اند و با تلاوت استاد رفعت همراه شده‌اند که بسیار سخت و پیچیده است و جالب است که قاریان ممتاز جهان اسلام مانند بسیونی و اللیثی یا برخی دیگر از قاریان مصری که می‌خواستند، مستمع را به وجد بیاورند از تلاوت‌های رفعت تقلید می‌کردند که مستمعین کاملاً تحت تأثیر قرار می‌گرفتند.
محمد رفعت، یک گنجینه‌ و ریشه‌ای است در تلاوت مصر که اگر بخواهیم تلاوت‌هایمان خیلی جذاب و شنیدنی شود باید از تلاوت‌های استاد رفعت بهره‌مند شویم.

یادآور می‌شود، این تحلیل در برنامه «اکسیر» به تاریخ 1 شهریورماه ۱۳۹۷ ساعت ۱۶:۳۰ تا ۱۸ از شبکه رادیویی قرآن پخش شد. اکسیر پنجشنبه‌های هر هفته با مجری‌‌کارشناسی «احمد فراهانی»، مدیر گروه آموزش رادیو قرآن و با هدف بیان نکات آموزشی تلاوت‌های شاخص قاریان مصری به روی آنتن می‌رود و در هر برنامه دو تلاوت الگو از قاریان صاحب‌سبک و تأثیرگذار پخش می‌شود. پس از هر تلاوت نیز دو کارشناس در زمینه مباحثی همچون آموزش، تحلیل و بررسی تکنیک‌ها و فنون تلاوت و ... مواردی را مطرح می‌کنند.