لزوم توجه به معنا، صوت خوش، وقف و ابتدا و تجوید در «ترتیل»

به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) تُندترین روش در ترتیل خوانی، تحدیر نام دارد، در واقع معیار سرعت در تلاوت به روش تحدیر این است که یک جزء در فاصله زمانی 35 تا 40 دقیقه خوانده می‌شود، اما سرعت در روش تدویر که اصطلاحاً به نام ترتیل معروف است بسیار شمرده است و در روش تحقیق است که قاری باید بسیار بسیار شمرده آیات را تلاوت کند.
تمام هنر یک قاری مانند توجه به معنا، زیبا خواندن و به کارگیری تکنیکهای صوتی در این مدل قابل اجرا است، چراکه بعضی از تکنیکها مخصوص تحقیق است که نمی‌شود در تدویر(ترتیل) از آنها استفاده کرد، یکی از دلایلی که برخی قاریان نمی‌توانند ترتیل خوبی ارائه کنند این است که نمی‌توانند مرز تحقیق و ترتیل را به درستی شناسائی کنند در نتیجه اگر بخواهیم برای تلاوت ترتیل به معنای اصطلاحی سرعت میانگین در نظر بگیریم، هر جزء بین 57 تا 64 دقیقه خوانده می‌شود.
البته باید به این نکته توجه داشت که هر یک از اجزاء با یکدیگر تفاوت دارند، به طوری که کیفیت بعضی از اجزاء به گونه‌ای است که قاری نمی‌تواند آن جزء را در مدت 65 دقیقه تلاوت کند. هم‌چنین مدل تحقیق نیز خواندن یک جزء حدود 150 دقیقه زمان لازم دارد. در تدویر یا همان ترتیل اصطلاحی، تلاوت هر صفحه حدود 3 دقیقه به طول می‌انجامد اما در دور کُندتر یا همان تحقیق هر صفحه بین 7 تا 8 دقیقه زمان می‌برد، خصوصاً این که در تحقیق وقف بین آیات زمان بر است و در طولانی شدن این مدت زمان تأثیرگذار خواهد بود.
مکث قاری بین قطغاتی که تلاوت می‌کند معمولا بین 2 تا 20 ثانیه است، گاهی اوقات قاری مجبر به وقف اضطراری است و دو ثانیه مکث می‌کند، گاهی هم که موضوع آیه عوض می‌شود، قاری ممکن است تا 20 ثانیه وقف کند، اما در ترتیل خوانی این طور نیست و برای به هم نخوردن ریتم کار میزان توقف‌ها باید یکسان بماند و قاری نمی‌تواند مدت زمان زیادی را برای هر توقف صرف کند.
خلیل الحصری یکی از قاریان مصری است که سرعت تلاوتش بین تحقیق(بسیار بسیار شمرده) و تدویر(بسیار شمرده) بوده چراکه موضوع آن آموزش بوده و به ترتیل معلم مشهور است، و تقریباً یک جزء قرآن خواندن در این روش 10 تا 15 دقیقه بیشتر از ترتیل خوانی مصطلح به طول می‌انجامد، در این ترتیل بحث آموزش و اداء الحروف مطرح بوده و کسانی که می‌خواهند اداء الحروف را خوب بشنود می‌توانند از ترتیل دور معلم خلیل الحصری استفاده کنند.
اهمیت صوت خوش
در مورد صوت خوش در تلاوت و اهمیت آن مقام معظم رهبری نیز تأکیداتی داشته‌ و فرموده‌اند رسم است که در تمام جهان کتب آسمانی را با آواز و صدای خوش می‌خوانند. علاوه بر این اگر کسی بخواهد یک متن را زیبا ارائه کند، سعی می‌کند از هنرهای صوتی و خوانندگی استفاده کند. این مسأله ضرورت بحث خوب خواندن قرآن را نشان می‌دهد و گاهی بعضی از احساسات فقط به وسیله آهنگها، نغمات و ملودی‌ها می‌تواند ابراز شود، در تعریف علمی موسیقی هم گفته شده موسیقی هنر بیان احساسات به وسیله صداها و سکوتها است. گاهی یک نفر که داغدار است بعضی از جملات را نمی‌تواند با کلمات عادی بیان کند و سعی می‌کند آن را بخواند و شاید فلسفه روضه خوانی و آهنگین خواندن مصیبت اهل بیت(ع) نیز از همینجا نشأت گرفته باشد.
زمانی که از ظرفیت‌های صوتی و خواندن استفاده می‌شود، می‌توان حالات غم و شادی را ابراز کرد و این کار می‌تواند کمک بسیاری به انتقال معنای عبارات داشته باشد و علاوه بر این که اهمیت آن متن را بیشتر می‌کند و به متن هم اهمیت می‌دهد و آن را شنیدنی‌تر می‌کند. البته در بعضی از ترتیل ها این نگاه وجود نداشته و شاید بعضیها اصلاً اعتقادی به این روش در ترتیل نداشته باشند که باید ترتیل را طوری خواند که معنا هم انتقال پیداکند، در حالی که اگر قاری ضوابط معنامحوری در خواندن را بلد باشد به راحتی می‌تواند ترتیلی بخواند که تطبیق خیلی خوبی هم با معنا داشته باشد.
خیلی از کشورها قاریان خوبی داشتند اما ترتیلشان در جهان مطرح نشد، به خاطر این که خیلی خشک ترتیل می‌خواندند و سعی می‌کردند فقط کلمات را رسا ادا کنند اما در این حدود 20 سال اخیر و به ویژه در کشورهای منطقه که در نماز جماعتشان فرضاً یک سوره دو صفحه‌ای به سبک ترتیل خوانده می‌شود و به ترتیل اهتمام دشته‌اند موجب شده تا فرهنگ ترتیل خوانی در جهان سترش پیدا کند و مردم هم از آن استقبال کنند.
در مساجد سطح کشور هم امام جماعتی که از شیوه ترتیل استفاده می‌کند تجوید را بهتر رعایت می‌کند و مردم هم بیشتر استقبال می‌کنند، چنان که طبق آمار رسمی هر مسجدی که امام جماعتش از این شیوه استفاده می‌کند نمازگزاران بیشتری دارد و یک جاذبه خوبی برای مردم برای جذب به مسجد دارد، به یک معنا این مدل گویا معجزه‌ای است که خواندن قرآن را راحت‌تر می‌کند.
اهمیت وقف و ابتدا و تجوید در تلاوت
اما همیشه هم نباید قرآن را تلاوت کرد، گاهی لازم است با تأنی زیاد فقط آیات را دید و در آن تدبر کرد، قاری فقط باید نگاه و زمزمه کند تا حواسش به سمت تجوید و ... پرت نشود. نکته‌ای که در تلاوت قرآن از اهمیت بالایی برخوردار است رعایت تجوید و وقف و ابتدا و ضرورت شمرده خواندن است، در شمرده خواندن فقط بحث سرعت مطرح نیست بلکه تلفظ و ادای صحیح حروف و کلمات مطرح است.
در روش تحقیق هم همین مسأله حاکم است. تجوید عامل زیبایی خواندن است، علم تجوید به راحت‌تر خواندن در تلاوت کمک می‌کند. تجوید فقط عهده دار بحث صحت نیست چنان که در مواردی صحت را نیز از بین می‌برد، مانند عبارت «نَخْلُقْکُم» که «قاف» از بین میر‌ود و «کاف» مشدد می‌شود، اگر تجوید فقط مأمورتیش حفظ کلمات بود و سهولت نبود باید می‌گفت که «قاف» هم در عبارت «نَخْلُقْکُم» باید خوانده شود که در این صورت موجب کندی در خواندن می‌شود و با روان بودن تلاوت قرآن در تضاد خواهد بود. تجوید در اینجا به قاری کمک کرده که از صحت چشم پوشی کرده و اجازه داده حرف «کاف» در «قاف» ادغام شود تا راحت‌تر ادا شود.
قاریانی که فکر می‌کنند تجوید مانع زیبا خواندن قاری است باید بدانند که اینطور نیست و تجوید به قاری کمک می‌کند تا عبارات را بهتر ادا کند اما نکته اینجاست که در تحقیق به قدری فراز و نشیبها زیاد است که تجوید کمتر خودش را نشان می‌دهد و با اوج خوانی و تحریر پوشش داده می‌شود اما در ترتیل خوانی بخشی از کار محدود‌تر است و دست قاری بسته‌تر است و صحت و زیبایی اداء حروف می‌تواند کمک شایانی به زیبایی ترتیل خوانی کند.
در پایان یادآور می‌شود، مطالب ارائه شده برگرفته از نکات آموزشی برنامه رادیویی «آموزش ترتیل» به کارشناسی احمد ابولقاسمی، قاری و مدرس ممتاز قرآن است.

ادامه دارد...